
- •Сутегі, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері
- •Қасиеттері
- •Сутегінің химиялық қасиеттері
- •1 А топша элементтері, сілтілік металдар. Натрий, калий, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Табиғатта таралуы
- •Химиялың қасиеттері
- •Натрийдің қосылыстарының қолданылуы
- •Взаимодействие с простыми веществами
- •Взаимодействие со сложными веществами
- •Соединения с кислородом
- •II а топша элементтері, сілтілік-жер металдар. Магний, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Химиялық қасиет
- •III а топша элементтері. Алюминий, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •7.Қазақстанда кездесетін кен орындары: Қостанай,Ақтөбе облыстарында
- •1V а топша элементтері. Көміртегі, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Периодтық жүйедегі орны
- •3.Табиғатта таралуы
- •4.Алынуы
- •6.Химиялық қасиеттері
- •7.Қолданылуы
- •IV а топша элементтері. Кремний, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Кремний қышқылы, силикаттар
- •V а топша элементтері. Азот, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •V а топша элементтері. Фосфор, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •V1 а топша элементтері. Оттегі, озон, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Оттегінің алынуы
- •Оттегінің физикалық қасиеттері
- •Оттегінің химиялық қасиеттері
- •Жай заттармен әрекеттесуі
- •Күрделі заттармен әрекеттесуі
- •Оттегінің табиғаттағы айналымы және қолданылуы
- •Оттегінің аллотропиялық түр өзгерістері. Озон
- •Озонның химиялық қасиеттері
- •V1 а топша элементтері. Күкірт, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Vi1 а топша элементтері. Фтор, хлор, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Vii1 а топша элементтері. Инертті газдар, қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •VIII б топша элементтері. Темір, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •VII б топша элементтері. Марганец, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Химические свойства
- •Применение в промышленности
- •VI б топша элементтері. Хром, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •V б топша элементтері. Ванадий оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Атомно-водородная энергетика
- •Химические источники тока
- •В производстве серной кислоты
- •IV б топша элементтері. Титан, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •III б топша элементтері. Лантан, актиний, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •Химические свойства:
- •Важнейшие соединения:
- •II б топша элементтері. Мырыш, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •I б топша элементтері. Мыс, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
- •I б топша элементтері. Күміс, алтын, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері, қолданылуы.
Сутегі, оның қосылыстары, химиялық қасиеттері
Сутегі (латынша Hydrogenium), H – элементтердің периодтық жүйесінің VII тобындағы химиялық элемент, атомдық номері 1, атомдық молекуласы 1,00797.
Кездесуі
Бұл табиғатта таралуы бойынша 9-шы орында тұрған элемент, оның үлесіне жер қыртысының 1,4%-ы тиеді, жер бетінде сутек байланысқан күйде (су, мұнай, тас көмір, т. б.), ал ғарышта 63%-ы болады.
Табиғатта тұрақты екі изотопы 1Н (протий) және 3Н (тритий) кездеседі, жасанды жолмен радиоактивті изотопы 3Н мен өте тұрақсыз 4Н алынған. Сутек - әлемде көп тараған элемент. Массасы бойынша атмосферадағы сутектің мөлшері 3,5 *10 -6% литосфера мен гидросферада – 1% , суда – 11,9%.
Қасиеттері
Сутек иіссіз, ең жеңіл газ, суда ерімейді, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жақсы сіңіреді; балқу t - 259,1 °C, қайнау t – 252,6 °C. Сутектің молекуласы екі атомнан тұрады (Н2), диссоциациялану дәрежесі 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-ға тең. Тотығу дәрежелері +1,-1.
Асыл (инертті) газдар мен асыл металдардан басқа элементтердің көпшілігімен химиялық қосылыстар түзеді. Күшті тотықсыздандырғыш болғандықан
F2 –мен (қараңғыда - 2520С-та),
Cl2-мен (жарықта) ,
O2-мен ( 550 °C –тан жоғары) әрекеттесіп тікелей қосылыстар (HF, HCl, H2O) түзеді. Сутекті көптеген металдардың (Cu, Fe, W, Re, т.б.) оксидтерімен тотықсыздандырады.
Мысалы: CuO +H2 =Cu + H2O және Fe3O4 +4H2 =3Fe+ + 4H2O, т.б.
Сутегінің химиялық қасиеттері
Кәдімгі жағдайда сутегі тұрақты зат, ал қыздырғанда кейбір жай заттармен реакцияға түседі. Сутегі оттегінде көзге көрінбейтін жалынмен су түзе жанады. Бұл үдеріс баяу жүреді. 2Н2+ 02 = 2Н20 + 572кДж
Жай заттардан күрделі зат олардың тікелей әрекеттесуі аркылы алынса синтез деп аталады.
Бұл реакцияны жүргізу үшін калың қабырғалы сынауық алып, оны үшке бөліп сыртынан белгілеп алып, 1 бөлік О2, жәнө 2 бөлік Н2 жинап аламыз да (суды ығыстыру арқылы) оны орамалмен ораймыз. Сынауықтың аузына жанған шырпы апарғанда қопарылыс бере реакция жүреді. Сутегі оттегімен шабытты әрекеттеседі, нәтижесінде су түзіліп, жылу бөлінеді.
V(Н2): V(02) = 2 : 1 болғанда ғана олар қопарылыс береді, сондықтан осындай қатынаста алынған газ қоспасын «күркіреуік газ» деп атайды. Сутегі хлормен реакцияласқанда өткір иісті хлорлы сутек газын береді.
Н2 + Сl2 = 2HCl↑.
Қыздырылған күкірт арқылы сутегін өткізсек, жағымсыз иісті күкіртті сутек газы түзіледі:
Н2+ S H2S↑
Бейметалдардың сутекпен қосылыстарын атау үшін сутекті қосылыс түзуші, элемент атына ды, ді, ты, ті, лы, лі жалғаулары жалғанып, сутек сөзі қосылып оқылады.
Мысалы: HCl - хлорлы сутек; НВr - бромды сутек; H2S - күкіртті сутек; НҒ - фторлы сутек.
Кейбір бейметалдардың сутекті қосылыстарының тарихи қалыптасқан атаулары бар:
Н20 - су;
NH3 - аммиак;
СН4 - метан;
РН3 - фосфин;
SiH4 - силан.
Сутегі өте белсенді металдармен әрекеттескенде гидридтер деп аталатын тұз төрізді қатты заттар түзіледі:
H2+2Na=2NaH натрий гидриді
Н2+Са=СаН2 кальций гидриді
Сутектің металдармен қосылыстарын атау үшін металл атына гидриді деген сөз қосылып оқылады.
Күрделі заттарменәрекеттесуі: Егер мыс (II) оксидін қыздырып, оған сутегін жіберсек мыс оксидінің қара түсі жойылып қызыл түсті мыс бөлінеді:
CuO + Н2 = Н2О+Cu
Бұл реакцияда тотықсыздану үдерісі жүреді, өйткені сутек мыс (II) оксидіндегі оттекті өзіне қосып алады, сөйтіп сутек тотығады, ал мыс тотықсызданады.