37. 1946-1964Жж. Қазақ кср – ның қоғамдық – саяси және әлеуметтік – экономикалық жағдайы.

37. Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игеру: қорытындылары мен зардаптары.

50-жылдардың басында бүкіл ел бойынша ауыл шаруашылық өнімдерін дайындаудың дәрежесі біршама төмендеді. Ауыл шаруашылық өндірісінің артта қалуының себебі партия органдарының басшылыңындағы елеулі кемшылыктердің салдары еді. Дәнді дақылдар шығымдылығы төмендеп кетті. Тіпті ауа райы қолайлы болған жылдардың өзінде республика небәрі 100-150млн пұт ғана тауарлы астық өндірді. Ал республиканың солт. және солт.- батыс облыстарында пайдаланылмай келген құнарлы жерлер бос жатты. Қ/н мұндай ауыл шаруашылығының жағдайы осы маңызды сала бойынша бүкіл елдегі істің жағдайын бейнеледі. Бұл жөнінде КОКП Орталық Комитетінің 1953ж. қыркүйекте өткен пленумында барынша айқын айтылды.Ірі әлеум.-экон. Шаралар белгіленді, ең маңыздылары-ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің егіншілік пен мал шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттыруға материалдық ынталылығы принципін қалпына келтіру, колхоздарды, МТС-тер мен совхоздарды ауыл шаруашылығының білікті маман, механизатор кадрларымен нығайту, барлық ауыл шаруашылық процестерін механикаландыру дәрежесін көтеру, ауыл шаруашылығына жұмсалатын күрделі қаржыны көбейту.1954ж. КОКП Орталық комитеті ақпан-наурыз мәселесін шешу үшін шығыс аудандарда тың ж/е тыңайған жерлерді игеру мәселесі қойылды.Оны игеруге Қ/н кеңінен қатыстырылды. Қ/ға ресей ,украина, белоруссиядан және т.б. одақтас республикадан тыңды жаппай игерудің бірінші кезеңінде/1954-1956/ 640мың адам келді, бұның ішінде 391,5мың ауыл шаруашылық механизаторлары, 50мың құрылысшы, 3мың денсаулық сақтау қызметкерлері, 1,5мың мұғалім, мыңнан астам сауда қызметкерлері бар еді. 1954-1960ж. республикада тың игеру есебінен астық өндірудің жалпы көлемі 106млн тоннаға жетті, осы жылдар ішінде астықтың жылдық орташа өнімі-1949-1953ж.көрсеткіштермен салыстырғанда 3.8еседей артты.Қ/н бұл жылдардың ішінде мемлекетке 63,4млн тонна астық тапсырды. Тың игеру Қ/ндытауарлы астық өндіруде Одақ бойынша алдыңғы қатарға шығарды. Соның нәтижесінде республика әрбір тұрғынғы шаққанда екі мың кило астық өндіретін дәрежеге жетті. Т.И. нәтижесінде Қ/да көптеген қалалар бой көтерді. Өнеркәсіп орындары көптеп салынды. Жаңа темір жол, тас жол тораптары тартылды. Т.И. республиканың экон. күш қуатын бұрын болмаған дәрежеге ілгерілетті. Сонымен қатар кері жақтары да болды, мысалы, басқа республикадан келгендер көбейіп кетті, жергілікті жердегі мектептер жабыдып, қазақ балалары ірілендірілген мектеп-интернаттарында оқытыла бастады, басым көпшілігінде орысша оқытылды. Мұндай орыстану процесінен тек тәулсіздік ғана құтқарды. Тың эпопеясы эколог. мәселеде өзінің теріс жағын көрсетті. Бұрын болып көрмеген көлемде жерді жыртып тастау салдарынан 1957-1958ж Павлодар облысының жеңіл топырақты жерлерінде шаң бораны тұра бастады. 1960ж дейін Солт Қ/да 9млн гектардан астам жер жел эрозиясына ұшырады. Мал жайылымы, шабындық жерлер азайып малдың саны кеміді, ауыл тұрғындарының қосалқы шаруашылығына, үй іргесіне көкөніс егуге тыйым салынды, елде азық-түлік мәселесін шиеленістірді. Тың игеру қарабайыр әдіспен жүргізілді. Мұның өзі әр гектарға шаққанда өнімді аз алуға соқтырды. Бұл жерлерде өндірілген астық бағасы өте қымбатқа түсті.