Беларуская мова ў хх стагоддзі.
1. Сучасная літаратурная беларуская мова сфарміравалася на аснове жывой мовы народа, сялянства:
а) працэс яе фарміравання супаў з перыядам т. зв. Славянскага Адраджэння;
б) у XX ст. беларуская мова ўступіла неўнармаванай і некадыфікаванай па прычынах адсутнасці ўласнай дзяржаўнасці, забароны ў грамадскім жыцці.
2. 1906-1915 гг. – першая спроба замацавання асноўных норм літаратурнай беларускай мовы:
а) з’яўленне першай беларускай газеты “Наша ніва”;
б) суіснаванне на старонках газеты розных варыянтных форм, вытокамі якіх былі паўднева-заходні і паўночна-ўсходні беларускія дыялекты.
3. Выхад у свет дапаможнікаў, мэтай якіх стала кадыфікацыя правапісных і граматычных норм беларускай мовы:
а) 1917 г. – браты А. і Я. Лесікі апублікавалі першы дапаможнік “Як правільна пісаць па-беларуску”;
б) 1918 г. – выданне “Беларускай граматыкі для школ” Б. Тарашкевіча, у якой аўтар апісаў усе ўзроўні моўнай сістэмы з пункту погляду іх нарматыўнасці, правіл перадачы на пісьме.
в) выхад граматыкі Б. Тарашкевіча стаў пачаткам працэса стабілізацыі правапісных норм беларускай літаратурнай мовы.
4. 20-ыя гады – ажыццяўленне палітыкі беларусізацыі:
а) беларуская мова набыла статус дзяржаўнай;
б) звыш 89 працэнтаў школ мелі беларускую мову навучэння;
в) каля 90 працэнтаў літаратуры, якая выпускалася, была беларускай;
г) беларуская мова стала мовай справаводства, навукі.
5. 30-ыя гады – усталяванне сталінскага таталітарнага рэжыму спыніла працэс беларусізацыі:
а) кампанія па “выкрыццю” “нацыянал-дэмакратаў”;
б) беларусізацыя стала кваліфікавацца як памылка;
в) 1938 г. – пастанова СНК і ЦК ВКП (б) “Аб абавязковым вывучэнні рускай мовы ў школах нацыянальных рэспублік і абласцей”.
6. Другая палова XX ст. – функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы ва ўмовах канкурэнцыі з рускай мовай:
а) нацыянальна-моўная палітыка, якую праводзіла партыйна-дзяржаўная наменклатура, мела русіфікатарскі, антыбеларускі характар;
б) 50-80-ыя гады – хуткае звужэнне сфер выкарыстання беларускай мовы (скарачэнне тыражоў беларускамоўных выданняў, перавод беларускіх школ на рускую мову навучання і г.д.);
в) страта ў значнай часткі насельніцтва пачуцця каштоўнасці нацыянальнай моўнай спадчыны.
7. канец 80-ых – пачатак 90-ых гадоў – пачатак адраджэння беларускай мовы:
а) 1990 г. – беларускай мове, у адпаведнасці з прынятым Вярхоўным Саветам Беларусі Законам аб мовах, быў нададзены статус дзяржаўнай;
б) пашырыліся яе функцыі ў сістэме адукацыі;
в) павялічыўся аб’ем камунікацыі на беларускай мове.
8. 1995 г. – правядзенне рэферэндуму, вынікам якога стала дзяржаўнае двухмоўе ў рэспубліцы.
9. Нягледзячы на неспрыяльныя сацыяльна-палітычныя ўмовы, сення беларуская літаратурная мова – адна з багатых і развітых моў, прадстаўленая ўсімі функцыянальнымі стылямі і жанрамі.
Заданне 2.
Марфалагічная інтэрферэнцыя.
Родны склон:
1. сделан из металла – зроблены з металлу;
2. вывоз песка – вываз пяску;
3. нет контроля – няма кантролю;
4. критики дарвинизма – крытыкі дарвінізму;
5. свойства алюминия – уласцівасці алюмінію.
Месны склон:
1. думать о брате – думаць аб брату;
2. работа в поле – праца ў полі;
3. вода в ведре – вада ў вядры;
4. на маленьком островке – на маленькім астраўку;
5. мечтал о подвиге – марыў аб подзвіге.
Сінтаксічная інтэрферэнцыя.
1. послать за сыном – паслаць па сына;
2. извинить друга – прабачыць сябру;
3. стремиться к совершенству – імкнуцца да дасканаласці;
4. позвонить из автомата – пазваніцъ з аўтамата;
5. шутить над коллегой – жартаваць з калегі.