3.2. Kompetencje społecznej inspekcji pracy

Zgodnie z zapisami ustawy z 24 czerwca 1983 roku o społecznej inspekcji pracy, społeczni inspektorzy pracy mają określone kompetencje wobec zakładu pracy, kierownika zakładu pracy i kierowników oddziałów (wydziałów) oraz mniejszych jednostek organizacyjnych, poszczególnych pracowników (w tym pracowników szeregowych), a także wobec Państwowej Inspekcji Pracy i innych organów nadzoru i kontroli warunków pracy. Kompetencje dzielą się także według organów uprawnionych do zastosowania określonego środka prawnego. Najważniejsze i najdalej idące kompetencje skupione zostały w rękach zakładowego społecznego inspektora pracy, natomiast inspektorom oddziałowym (wydziałowym) i grupowym przysługują jedynie kompetencje typu opiniodawczo-wnioskodawczego, z miejscowym i podmiotowym ich ograniczeniem - co do zasady - do obszaru i pracowników danego oddziału (wydziału), czy mniejszej komórki organizacyjnej oddziału (wydziału).

Główny trzon stanowią kompetencje KONTROLNO-NADZORCZE społecznej inspekcji pracy. Charakter środka nadzoru ma przy tym zalecenie zakładowego społecznego inspektora pracy, które rozstrzyga o randze i pozycji całej społecznej inspekcji pracy w zakładzie pracy. Umożliwia ono władcze wkraczanie i rozstrzyganie spraw zakładu pracy przez organ społeczny, jakim jest społeczna inspekcja pracy. Odrębny zespół stanowią uprawnienia KONTROLNE społecznych inspektorów pracy, które mogą i powinny być ujmowane w sposób szeroki. Kompetencje inspektorów mogą być różnicowane w zależności od typu gwarancji, które stoją na straży ich realizacji. Jedną grupę gwarancji stanowią uregulowania prawne, które mają na celu stymulowanie społecznych inspektorów pracy do tego, by w praktyce sięgali śmiało do przysługujących im środków prawnych. Drugą grupę zaś tworzą unormowania skierowane na wymuszanie u ich adresatów odpowiednich postaw i zachowań, w szczególności zaś na skłanianiu ich do realizacji obowiązków wynikających z decyzji wydawanych przez inspektorów. Do tego celu służą zwłaszcza sankcje, mieszczące się w ramach odpowiedzialności pracowniczej oraz kary grzywny stosowane przez organy Państwowej Inspekcji Pracy (inspektorów pracy).

Uprawnienie polegające na informowaniu o nieprzestrzeganiu przepisów prawnych, z równoczesnym uczynieniem o tym odpowiedniej wzmianki w zakładowej księdze zaleceń i uwag lub w oddziałowej (wydziałowej) księdze uwag, przysługuje zakładowemu społecznemu inspektorowi pracy, ale także inspektorowi oddziałowemu (wydziałowemu) i grupowemu społecznemu inspektorowi pracy. Informacja może dotyczyć stwierdzonych naruszeń przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy, ale także i innych przepisów prawa pracy dotyczących zwłaszcza ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów, czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a także naruszania uprawnień przysługujących społecznemu inspektorowi pracy. Adresatem informacji jest kierownik zakładu pracy, ale także kierownik oddziału (wydziału). Informacja nie jest obowiązująca, jednakże jej przekazanie rodzi powinność podjęcia decyzji w sprawie usunięcia stwierdzonej nieprawidłowości oraz przekazania inspektorowi pracy treści podjętej decyzji.

Społeczny inspektor pracy ma prawo wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy dla wykonania swych zadań kontrolnych z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy i prawnej ochrony pracy. Ponadto sip ma wiele uprawnień o różnym charakterze prawnym, do których możemy zaliczyć:

• prawo żądania informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych dla wykonania funkcji kontrolnych,

• prawo występowania o natychmiastowe usunięcie bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników,

• prawo wydawania zaleceń, w tym w szczególności zaleceń wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót,

• prawo wpisywania uwag,

• prawo zwracania uwagi pracownikom w przypadkach naruszenia obowiązujących przepisów i zasad bhp,

• prawo występowania o odsunięcie pracownika od pracy w przypadkach braku wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do obsługi określonych urządzeń, czy też braku orzeczenia lekarskiego dopuszczającego do wykonywania pracy,

• udział w zespołach powypadkowych( jako strony równoprawnej) ustalających okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy,

• prawo wnioskowania do inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy o przeprowadzenie kontroli,

• prawo wnioskowania do inspektora pracy o wszczęcie postępowania w sprawach o wykroczenie przeciwko prawom pracownika,

• udział w dokonywanych przez zakład pracy analizach przyczyn powstawania wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych schorzeń spowodowanych warunkami pracy,

• prawo uczestniczenia w kontrolach przeprowadzanych przez Państwową Inspekcję Pracy,

• prawo czuwania nad wykonywaniem decyzji i zaleceń organów nadzoru i kontroli warunków pracy, a w razie ich nie wykonania zawiadomienie tych organów,

• prawo uczestnictwa jako wiceprzewodniczący w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy,

• prawo opiniowania projektów planów poprawy warunków pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolowanie ich realizacji.

3.3. FORMY DZIAŁANIA SPOŁECZNEJ INSPEKCJI PRACY W CELU ZAPEWNIENIA BEZPIECZNYCZNYCH I HIGIENICZNYCH WARUNKÓW PRACY

Społeczna inspekcja pracy poprzez posiadane kompetencje może podejmować działania służące zapewnieniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Dotyczą one przestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, w tym także postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, urlopów, czasu pracy, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Społeczny inspektor pracy ma także prawo do brania udziału w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Ponadto społeczni inspektorzy pracy uczestniczą w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Społeczny inspektor pracy jest też wiceprzewodniczącym komisji bhp, a przez to jest uprawnionym do uczestniczenia w przeglądach warunków pracy oraz do opiniowania podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Zakładowy społeczny inspektor pracy na podstawie ustaleń własnych, wydziałowego bądź grupowego sip ma prawo wydać pracodawcy zalecenie usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień i zagrożeń wypadkowych. Fakt ten sip zapisuje w zakładowej księdze zaleceń i uwag. Natomiast w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika, mogącego spowodować wypadek przy pracy, zakładowy sip występuje do pracodawcy z zaleceniem pisemnym o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia, a w wypadku nie podjęcia odpowiednich działań przez adresata zalecenia (pracodawcę), sip wydaje zalecenie wstrzymania danego urządzenia lub określonych robót, zawiadamiając o tym równocześnie zakładowe organizacje związkowe. Zalecenia dotyczące wstrzymania pracy urządzeń lub określonych robót powinny dotyczyć w szczególności wyeliminowania zagrożeń związanych z wadliwością działania osłon i urządzeń zabezpieczających lub ich brakiem, możliwością wybuchów, zatruciami, porażeniem prądem elektrycznym, pożarami, upadkiem osób z wysokości, niesprawnymi środkami transportowymi oraz urządzeniami ciśnieniowymi i dźwigowymi, działaniem substancji promieniotwórczych, wykonywaniem niezgodnie z przepisami prac przy robotach budowlanych, transportowych i remontowych. Pracodawca (kierownik zakładu pracy) ma obowiązek wykonania zalecenia zakładowego sip, bądź w przypadku, kiedy uzna je za nieuzasadnione może wnieść sprzeciw do właściwego inspektora Państwowej Inspekcji Pracy. Sprzeciw od zalecenia terminowego pracodawca winien wnieść w terminie siedmiu dni od daty doręczenia zalecenia, natomiast od zalecenia wstrzymującego pracę- niezwłocznie.

Odmienny charakter prawny uwag i zaleceń, a nadto odrębność zaleceń zobowiązujących pracodawcę do ich niezwłocznego wykonania wskazuje na potrzebę stosowania różnych form, które są następujące:

• w przypadku wpisywania uwag, należy czynić zapis rozpoczynający się zwrotem „Zwracam uwagę na…” po czym następuje właściwa treść,

• w przypadku zaleceń zwykłych – terminowych zapis winien rozpoczynać się słowami „Zalecam…”, po czym następuje właściwa treść,

• w przypadku zaleceń wydawanych w razie bezpośrednich zagrożeń mogących spowodować wypadek przy pracy zakładowy sip formułuje zalecenie następująco: „W związku z nie usunięciem bezpośredniego zagrożenia wypadkowego zalecam wstrzymanie pracy…” po czym określa się dokładnie urządzenie techniczne, którego pracę wstrzymuje się lub określa się roboty, które zostaną wstrzymane.

Do najczęstszych nieprawidłowości w zleceniach wydawanych przez społecznych inspektorów pracy można zaliczyć:

1. nieokreślenie miejsca i rodzaju stwierdzonego uchybienia ( brak wskazania zagrożenia),

2. brak terminu wykonania zalecenia,

3. brak daty wydania zalecenia i podpisu sip,

4. niewymienienie adresata zalecenia,

5. niepowiadomienie pracodawcy o wydanym zaleceniu.

Pracodawca (kierownik zakładu pracy) ma obowiązek założyć oddziałowe (wydziałowe) księgi uwag oraz zakładową księgę zaleceń i uwag. Księgi te winny być przechowywane w miejscu ustalonym przez pracodawcę tak, aby mogły być udostępniane do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.

Rozdział II ROLA ZAKŁADOWYCH SŁUŻB BHP W KSZTAŁTOWANIU BEZPIECZNYCH WARUNKÓW PRACY