13. Барацьба вкл супраць татар.

1206 – на р.Онон адбыўся курултай (сход) манг. і татар. плямен, ханам абраны “мужын”, які наз. “Чынгісханам”. Частка усход.-славян. плямен з войскамі Чынгісхана сустр. на р.Калцы у мае 1223. Нашэсце на ўсходнеславян. землі яны пачалі 1237, калі полчышчы хана Батыя ўварваліся ў межы Разанск. княства. 1238 – манголы падышлі да Смаленска, напаткалі супраціўленне і адышлі ад горада. Беспаспяховай спроба ўзяць горад ў 1242. Есць падставы сцвярджаць, што яны прайшлі па поўдні Бел., разрабавалі Гомель, Мазыр, Петрыкаў, Тураў, Пінск, Слуцк. Не распаўсюд. на Бел. прыгнет Арды. Выказана думка, што яны дамовіліся з Ватыканам аб падзеле Усхю Еўр. на сферы ўплыву.

У др. пал. 13 ст. татары не раз спрабавалі захапіць землі ВКЛ. Войскі Чынгісхана падпарад. тэр. суч. Укр., Расіі. На гэтых землях на 2 ст. усталявалася татар.-манг. іга. У адрозн.ад гэтых зямель бел. землі на доўгі перыяд не былі захопл. мангола-татарамі, тут не існавала іга. Асн. тактыка мангол у дачыненні да бел. зямель вызнач. наездамі, т.е. манг. атрады нападалі на пункты Бел. і вярталіся назад. 1240 – манголамі абрабаваны і спалены Берасце. 1258 – набег на Гомельшчыну зрабіў хан Бурундай. Гэтыя наезды заканч. паспяхова для татар. У крыніцах згадваецца пра разгром татар каля Крутагор’я і каля в. Магільня. Даследчыкі лічаць, што ў рэальнасці такіх бітв не было. 1275 – паход на бел. землі, затым у 1277. 1380 – Кулікоўская бітва (войскі князя Данскога і хан Мамай). Самая вядомая бітва усх. славян з татарамі.

1362 (1363) – на тэр. Украіны на р.Сінія воды Альгерт разбіў аб’яднанае войска 7 манг. ханаў. У выніку на працягу наступнага года да ВКЛ далучыліся Валынь, Чарнігаўшына, Кіеў. У дачын. да Кулікоўск. бітвы нашчадкі Альгерта падзяліліся. Андрэй Полацкі і яго браты падтрымалі Данскога. Ягайла вырашыў дапамагчы Мамаю. На Кулікова поле свае войскі Ягайла не прывеў (спужаўся).

1399 – няўдалая бітва ВКЛ з татарамі. 1398 – да Вітаўта прыехаў хан Тахтамыш, якога выгнаў з Арды Тамірлан. Замест Тахтамыша паставілі Цімура Катлуха. Вітаўт вырашае дапамагчы Тахтамышу. У выніку бітвы 12 жніўня 1399 аб’яднанае войска Вітаўта і Тахтамыша разграмілі.

14. Палітыка вкл у дачыненні да Маскоўскага княства. К. Астрожскі.

У 14 ст. у ВКЛ з’явіўся супернік – Маск. княства. Асн. пытан. сутычак было то, хто з іх стане цэнтрам збіральніцтва усход.-славян. зямель. Вастрыню барацьба набыла пач. з 2 пал. 14 ст. Альгерт здзейсніў 3 паходы на Маскву (1368, 1370, 1372). Для паходаў на Маскву ў Альгерта акрамя асабістыя прычыны. Другі раз Альгерт жанаты на Ульяне Твярской. Тверь вяла барацьбу з Масквой. Ен дапамаг. цесцю. 1416 – у Пуціўлі абрабаваны купцы ВКЛ. Для абароны сваіх купцоў Вітаўт сабраў паход. Пасля таго, як купцам усе вярнулі, выплачв. кантрыбуцыя. Вітаўт адмовіўся ад пахода. З канца 15 ст. – паміж ВКЛ і Масквой войны. 1-я– с 1492 па 1494. Мір паміж ВКЛ і Масквой замацаваў шлюб князя ВКЛ Аляксея з дачкой Івана 3. Міру ен не прынес. 1500 да 1503 – новая вайна. 1500 – на р.Ветрыж каля г.Дарагабужжа войска ВКЛ (К.Астрожскі) пацярпеў параж. У палон трапілі ваенанач. ВКЛ і К.Астрожскі. У выніку вайны, ВКЛ страціла тэр., 40 населен. пунктаў. 1506-1508 – безвынік. вайна. Заключ. мір нядоўга. 1512 – новая вайна, якая працяг. да 1522. У сувязі з тым, што галоўн. горадам, за які вялася барацьба – Смаленск, вайну наз. “Смаленск. вайна”. 1513 – у выніку 3-х штурмаў маск. войскі захап. Смаленск. 8 вер. 1514 – на р.Крапіўня недалека ад Оршы 35-тыс. Войска Астрожскага разбіла 80-тыс. Маск. войска. ВКЛ атрымала перамогу, вярнуць Смаленск не ўдалося. 1534 – Жыгімонт 1 Ст. пач. барацьбу за вяртан. тэр., якія захоп. Масквой. Адваяваць удалося Гомель. 1537 – заключ. мір.

Канстанцін Астрожскі

Сын князя Канстанціна Іванавіча, ваявода кіеўскі, абаронца праваслаўя ў Зап.Русі; нарад. 1526, памер 1608. У 18 г., ажаніўся на дачцэ галіцк. магната графа Тарноўскага – Сафіі. Дзяржаўн. дзейнасць мала цікавіла яго у той перыяд жыцця. Іезуіты уторгліся ў яго сямейнае жыцце і імкнул. прывабіць на свой бок прадстаўнікоў дома князеў Астрожскіх, каб з іх дапамогай заняцца прапагандай каталіцызму сярод западнарускага правасл. насельніцтва. Іезуіты схілілі на свой бок нявестку князя, княгіню Беату, з яе дапамогай думалі схіліць да пераходу ў каталіцызм яе дачку Елізавету. Астрожскі ўступіўся за пляменіцу і выдаў яе замуж за князя Сангушка. Дзякуючы інтрыгам Беаты і іезуітаў, Сангушка асуджаны і уцек у Чэхію, па дарозе забіты, Елізавета вярнута ў Польшу і выдад. замуж за паляка графа Гурка. Астрожскі ўступіўся за правы пляменіцы, уступіў у барацьбу з іезуітамі і Гуркай, Елізавета не вытрымаўшы, сыйшла з розуму. Астрожскі ўзяў яе сабе ў Астрог.

Рус. насельніцтва з часу злуч. Літвы і Польшы падпадала ўплыву западнаеўр. формаў польскай культ. Западнарус. магнаты раней інш. пачалі прымаць каталіцызм. Хуткаму акаталічэнню рус. насельніцтва спрыяла Люблін. ўнія 1569, якая дала магчымасць палякам распаўсюд. каталіцызм. Дапамаглі справе акаталічэнню рускіх і іезуіты, якія пазваны ў Польшу для барацьбы з пратэстанцызмам, але абратіліся і супраць праваслаўя. Прадстаўнікі вышэйшай іерархіі, якія праісхадзілі з знатных радоў, глядзелі на свой сан, як на выгаднае месца, завідывалі той роскашы, якая акруж. каталіц. епіскапаў. Маса правасл. насельніцтва знаход. падтрымкі сярод духовых пастырей. Каталіц. развівалася сярод правасл. насельніцтва. Ад сваіх продкаў князь атрымаў багацце: 25 гарадоў, 10 мястэчак, 670 паселішчаў. Яго становішча ў западнарус. грамадстве, уплыў пры двару і высокае сенатарскае званне прыдав. яго асобе моц. Абыякавы да спраў царквы і свайго народа ў пач. сваей дзейнасці, Астрожскі ў 70-х г. пач. цікавіцца гэтымі пытаннямі. Разумеючы, у чым склад. язвы сучасн. западнарус. жыцця, ен знайшоў выхад з цяжкасцей, у якія пастаўл. правасл. царква. Астрожскі разумеў, што развіццем адукацыі сярод масы правасл. насельніцтва і падняц. нраўств. узроўня праваслаўн. духавенства, можна дасягн. поспехаў у барацьбе з прапагандай іезуітаў і каталіц. ксендзаў. Патрэбнасцю для правасл. насельніцтва - выданне Святога Пісання на славян. мове. Трэба пачаць з прылады друкарні. Ен выпісаў шрыфт і прывабіў да сябе з Львова друкара – Федарава. Для таго, каб выданне бібліі спраўн., князь выпісваў рукапісн. спісы кніг Святога пісання. У яго распарад. першае выданне Бібліі на рус. мове, напеч. Скарынай.

Хутка даследнікі пастаўлены ў цяжкае становішча, т.к. амаль прысланыя Астрожскаму спісы мелі памылкі, із-за чаго нельга спыніцца на якім-небудзь спісе. Астрожскі вырашыў друкаваць Біблію на царкоўнаславян.мове. 1580 з’явіліся Псалтыр і Новы Завет. Астрожскі выдав. шэраг кніг, неабход. для барацьбы з лацінствам. Для гэтага ім выдадзены: пасланні патрыярха Іерэміі ў Вільну да ўсіх хрысціянаў, да князя Астрожскага, да кіеўск. мітрапаліта Анісіфора (1584), сачыненне Сматрыцкага “Календар рымскі новы” (1587). “Сачыненне Максіма Грэка” (1588). 1597 у Астрожскай тыпаграфіі выдад. “Апакрызіс”. У канцы жыцця князь вылучыў частку сваей друкарні і перавеў яе Дзерманскі манастыр, дзе на чале стаў святар Дзем’ян Налівайка. Здесь выдадзены: палемічны ліст патрыярха Мелетія да епіскапа Іпація Пацея з нагоды уводзіны уніі (1605). Перад смерцю Астрожскі засн. 3-ю друкарні ў Кіева-Пячэр. Лаўры. Гэтая друкарня паслуж. падставай для кіева-пячэр. друкарні. Ен панімаў неабходн. адукацыі духавенства, неабход. стварэн. духоўнай школы для падтрыхтоўкі святароў. У сваіх гарадах засноўваць школы. Галоўнай справай князя – заснаван. Акадэміі ў Астрогу. Астрожскаму прыход. прымаць удзел у справах правасл. царквы. Бачыўчы адным з сродаў барацьбы з каталіцкай прапагандай – манацтва, імкнуўся падняць яго значэнне.

Карыстаючыся ўплывам пры двары, 1592 выклапатаў сабя ў Сігізмунда 3 права на патранат у западнарус. праваслаўн. царквы, што давала яму магчымасць самастойна абіраць пастарэй царквы, якія маглі з поспехам несці служэнне і дапамаг. князю. Пакуль гэтыя рэформы прывод. ў жыцце, царкве пач. пагражаць унія. Спачатку князь быў за унію, але пры ўмове, каб яна была правазглашана сусветн. саборам, з згоды ўсх. патрыярхаў. Епіскапы думалі вырашыць справу, не пытаючыся ў патрыярхаў, па згодзе з рымскім папай. Каталіц. партыя вырашыла правод. унію акрамя Астрожскага. Галоўныя дзеячы уніі – епіскапы Пацей і Цярлецкі – паспелі схіліць на свой бок кіеўскага мітрапаліта Рагазу і дабіцца ад яго дазволу сабраць 1594 сабор ў Брэсце. Да сабору пач. рыхтавацца князь. Тое, што рыхтаваў князь для сабора, небяспечн. для уніяцкай партыі, кароль-католік, забараніў сабор, не жадаючы дапусціць умяшальніцтва свецкіх асоб у справы царквы. Князю прышлося стаць з каралем у нацягнутыя адносіны. Князь пач. шукаць саюзнікаў правасл. партыі.

Пацей і Цярлецкі адправ ў Рым, ад імя западнарус. іерархаў прапанав. дачыненне западнарус. царквы. Князь выказаў свае пасланне да рус. народа, у якім прасіў рус. людзей не паддавацца на выкруты іезуітаў. Пасланні князя мелі вялікі ўплыў на насельніцтва. Першымі падняліся казакі пад кір. Налівайкі. 6 кастр. 1596 у Брэсце прызначаны сабор для рашэння пытання аб уніі. Князь даў ведаць аб гэтым Аляксандрыйск. і Канстанцінопальск. патрыярхам; тыя даслалі сваіх намеснікаў. У Брэсце князь знайшоў прыхільнікаў уніі, якія пач. сабор і пад кір. Іезуіта Скаргі вырашылі унію з каталіцтвам. 6 кастр. 1596 пачалі собор правасл. архіереі пад кір. Экзарха Канстанцінопальск. патрыярха Нікіфара і пры ўдзеле князя. Правасл. сабор паслаў клікаць і уніятаў, тыя адмовіліся. Тады правасл. епіскапы абвінавачв.і іх у адступніцтве і вымавілі над імі атлучэнне, адправілі гэты прыгавор мітрапаліту, які быў прадседацелем на уніяцкім саборы. Па інтрыгам іезуітаў, каралеўскія паслы, якія прысутн. на ўніяцкім саборы, вырашылі ўжыць рэпрэсію да правасл. абвінавачвалі Нікіфара ў тым, што ен турэцкі шпіен. Абодва боку пачалі жалавацца каралю, але ен прыняў бок уніятаў. Нікіфар асуджаны, на Астрожскага пасыпаліся абвянен. Князь не рашаўся на дзеянні супраць польск. кіраўніцтва. Памёр 13 лют. 1608, пахаваны ў Астрогу ў Замкавай Багаявленскай царквы.