8. Сацыяльны склад насельніцтва вкл.

Насельніцтва ВКЛ падзял. на 2 групы: лепшыя і подлыя людзі. Лепшыя – сельск. землеуласн., духавенства, купцы, гандляры. Подлыя – залежнае насельніцтва. Прывілегір. становішча займалі сельскія землеуласн. Сярод іх выдзялялі ўласных, якія валодалі маемасцю, мелі залеж. сялян. Ім належала паліт. роля ў дзяржаве. Першапачат. землеуласнікі мелі розныя назвы (баярын, болій). С канца 14 ст. – на гэту катэгорыю распаўсюд. назва “шляхта”. У залежн. ад багацця, шляхта падзял. на 3 кат.: буйная, сярэд., дробная. Вышэйшая наз. “магнаты” (паны). Толькі яны мелі права займаць дзярж. пасады і ўваход. у гаспад. раду.

Катэгорыі сялян да рэформы 1557: Асн. вытвор. сіла у ВКЛ - сялянства. Па прыналеж. сяляне падзял.на 2 кат.: пахожыя і непахожыя. Пахожыя – мелі права перахадзіць ад адной гаспадаркі да др., папярэдне разлічыўш. з др. гаспадаркай. Непахожыя – такога права не мелі. Сяляне вызнач. па памеры сваей маемасці. Сяляне, якія мелі сваю хату, участак, не мелі ворыўнай зямлі - “халупнікі”. Сяляне, якія не мелі ворыўнай зямлі, сваей хаты, участка і вынушаны здымаць жылле ў гаспадара - “кутнікі”. Частка сялян, якая не мела ворыўн. зямлі, участка і жыла за кошт часовых зарубкаў - “слезныя людзі”. Была яшчэ назва гэтай кат. – “гульцяі”. Памеры развіцця феад. адносін побач з карэн. насельніцтвам пач. сяліцца прышлыя людзі. Напэўны тэрмін яны вызвалілі ад усіх падаткаў ці асн. кат., якая вядома пад наз. “патужнікі” або “суседзі” (сябры). Акрамя гэтых кат. ў ВКЛ існ. кат., якія вядомы па Р.Праўдзе – закупы, радовічы, халопы, данікі.

9. Валочая памера 1557 г., яе сутнасць.

У сяр. 16 ст. – у ВКЛ праведзена рэформа. Пачынальник - Бона с Форца, жонка Жыгімонта 1 Ст. і маці Жыгімонта 2 Аўг. У сваіх уладаннях, якія знаход. ў Кобрынск. павеце яна паспраб. звесці усе ўладанні. Гэта выклікана тым, што ва ўладанні Боны ўклінваліся асобыя падзеі шляхцечаў. Яна запраб. ад іх прадставіць дакументы на зямлю. Калі дакументаў не было, Бона забірала землі. Калі былі дакументы забіраліся землі, але выдзяляліся надзелы ў др. месцы, за прыдзеламі сваіх уладанняў. Яе ідэі ажыццявіў Жыгімонт2Аўг. 1557 – ен выдаў дакумент “Устава навалокі”, згодна з якім зямля ў дзяржаве падзял. на “валокі” (падзелы). У залежн. ад якасці зямлі, валока = ад 30 да 40 часцям “моргаў”. Морг – адзінка плошчы = 0,78 га. Распаўсюд. валока – 30 морг. Незалежная ад памер падаткаў, браўся з валокі і аднолькавы. У сувязі з падзеламі зямлі на валокі, аграрная рэформа наз. “валочная памера”. Па рэформе 1 паначная валока абслугоўв. 7 сельск. валокамі. Па рэформе зямля застав. ўласнай ці дзярж., ці феад. Сяляне адтрымлівалі валоку ў спадчыннае карыст. Без дазволу гаспадара, сяляне не мелі права пакідаць валоку, прадаваць маемасць. У выніку рэформы з’явілася сіст. гаспадар. – “фальварк.-паначная”.

Фальварак у шырокім сэнсе - сельска-гаспад. комплекс, ўключаў: жыллевыя і сельска-гаспад. пабудовы, у т.л. залеж. сялян, ворыўныя землі, сервітуты (землеугоддзі агульн. карыстання). У вузкім сэнсе – маентак феадала. У кожнам фальварку - карчма, дзе прадаваліся ежа, адзежа, водка. Прыносіла вялікія даходы. Яна знаход. на ўезде ў фальварак. Сялянам забаран. набываць прадукты ў др. месцах, акрамя свайга гаспадара. Гэта права наз. “права прапінацыі”. У выніку рэформы ўведзена агульн. для дзяржавы падатк. адзінка “валока”. Усталявалася новая форма сялян. землекарыст., замест абшын. – падворнае. Рэформа - этап запрыгоньвання сялян.