4. Унутраная палітыка вкл у другой палове 15-16 ст.

1468 – Казімір выдаў Кодэкс законаў, які ўстан. адказн. за злачынствы рознай катэгорыі насельніцтва. – “Судзебнік Казіміра”. Судзебнік юрыдычна пацвярджаў закладзеныя яшчэ ў земскім прывілеі. Па ім за злачынствы нес адказн. злачынца. На яго родных пры ўмове, што яны не ведалі пра злачынства, адказнаць не распаўсюдж. Па судзебніку пазбавіць шляхту яе маемасці можна праз суд. 1481 – супраць Казіміра арганіз. змова няўдалая. Арганізатары: Гальшанскі, Бельскі, Алелькавіч. 1492 – Казімір памер. Князь - яго сын Аляксандр. Брат А. Ян Ольбрахт абраны польскім каралем. Пры вступленні на трон шляхта прымусіла А. падпіс. грамату, якая вядома як “Канстытуцыя А.”. Гэта першы акт юрыдыч. абмежав. правоў князя і павяліч. правоў гаспадар. рады. Князь абавязваўся не прымаць рашэнні унутр. і знешняй палітыкі без згоды гаспадар. рады.

1501 – Ян загінуў і палякі абралі А. і польскім каралем. 1505 – прынята новая грамата, якая павяліч. правы рады, т.е. згодна з ей неводнае рашэнне не мела юрыд. сілы без зацвярдж. яго радай. 1506 – А. памер. Гэта апошні князь ВКЛ, які пахаваны ў Вільні. 1506 – за адсутнасцю ў А. дзяцей м. полу, князь - ВКЛ яго брат Жыгімонт 1 Ст. і адначасова абраны польск. каралем. Прозвішча “стары” атрымаў за тое, што пры Жыгімонце 1521 ен звярн. да гаспад. рады ВКЛ абраць яго сына Жыгімонта князем ВКЛ. 1529 – рада зацвярдзіла гэтае рашэнне. У ВКЛ фармальна 2 князя. Гэты перыяд наз. “2-х князеўяў у ВКЛ”. У часы праўлення Ж.1Ст. адбылася: мяцеж Глінскага, “курыная вайна”. Глінскі ў час А. займаў пасаду “маршалка дворнага”. Шмат зрабіў для рэарганізацыі ўзброеных сіл. Пры ім у ВКЛ з’явіліся гусар. палкі. Новы князь Ж1 пазбавіў Глінскага яго пасады, назн. на яе Забярэзінскага, Глінскі выступіў супраць. Яго падтрымала правасл. шляхта. Глінскаму дапамогу абяцаў маск. князь Васіль 3, не дапамог, мяцеж падаўлены. 1537 – у ВКЛ “курыная вайна”. Ж Ст. выдаў закон аб агульным збору шляхты. Па закону ВКЛ шляхта абавязана з’яўляцца на паспаліт. рушэнні. Калі не было вайны, яна магла не прыезжаць на рушэнне, а выплач. у залежнасці ад багацця суму ў казну. Стары падрыхтаваў указы, якія абмяжоўвалі правы шляхты. Большая частка шляхты прыехала пад Кракаў і ўзяла горад у абмову. Пасля таго, як Ж. адмяніў свае рашэнне, шляхта ўехала – “курыная вайна”. За час знаходж. пад Кракавам, шляхта паела усіх курэй. 1548 – Ж. Ст. памер. Князь і кароль - яго сын Жыгімонт 2 Аўг. Гэта апошні князь самастойнага ВКЛ.

5. Цэнтральныя і мясцовыя органы кіравання вкл.

Цэнтральныя органы улады.

Уладу i сiстэму дзяржаўн. кiрав. у ВКЛ узначальваў князь (Гаспадар). Ролю мела гаспад.рада. Спачатку Рада - дарадчы орган. З канца 15 ст. Рада пач. абмяжоўваць уладу князя. Без яе згоды князь не мог вырашаць пытаннi знешн. палiтыкi, дараваць пасады, выдаваць i змяняць законы. Склад Рады: канцлеры, гетманы, маршалкi, падскарбiй, намеснiкi, старасты, ваяводы. Ролю у Радзе iгралi высшыя чыны каталiц. царквы. У 15 ст. новы дзярж. орган “вальны сейм”. 16 ст. ен - заканадаўчы орган. Сеймы праводзiлiся не толькi у Вiльнi, але i ў Берасцi, Навагрудку, Менску, Гароднi. Склад сейма: члены Рады, вышэйшыя чыны правасл. i каталiц. дух-ва, па 2 дэпутаты ад шляхты кожнага павета. Кампетэнцыя: выбран. князя, заканадаўства, дзяржаўн. падаткi, прывiлеi, адносiны з iнш. дзяржавамi. Арганiзацыя цэнтр. улады у ВКЛ з пачатку фармiр. i да сяр. 16 ст. ператвар. у выбарчую манархiю, абмежаваную часткова саветам вельмож, часткова сеймам з прадстаўнiкоў дваран. саслоўя. Вiдавочна тэндэнцыя паслаблення ўлады князя.

Мясцовыя органы кiравання

Мелi шырокiя паунамоцтвы i мала залежылi ад цэнтр. органаў. Яны мелi трохзвенную структуру. Ваяводствы, на тэрыторыi якiх прадстаўнiком вышэйшай улады ваявода, прызначаны князем i Радаю пажыццева з буйнейшых феад., ураджэнцаў ВКЛ. Ен узначальваў адмiнiстратыўныя, гаспадарчыя, ваен. i судовыя органы. Памочнiкi: кашталян, ключнiк, гараднiчы, лоўчы, ляснiчы. Павет. Кiраунiк адмiнiстрацыi - стараста, прызначаны князем i Радаю. Яго памочнiк – падстараста. Паунамоцтвы старасты такiя ж як i у ваяводы. Цiвуны – нiжэйшыя органы ў сiст. мясц. Кiр. – кiруючыя дзярж. i вялiкакняжац. маенткаў. Яны маглi судзiць просты люд, якi пражываў на падпарадкаванай iм тэр. У месцах, дзе не было маенткаў дзейнiчалi органы дзярж. самакiр.: сходы i выбраныя iмi старцы. Органамi мясц. улады выступалi павятовыя i ваявод. сеймiкi. У iх удзельнiчалi землеуласнiкi. Спачатку сеймiкi выбiр. дэпутатаў на з’езд вальнага сейма. Потым сталi выпрацоўваць наказы Сейму. Гэта забяспечв. шырокi ўдзел феад. у дзярж. справах. Функцыі Сеймаў i сеймiкаў - судовыя справы. У ВКЛ дзярж. кiрав. прадстаўлена кiрав. мясцовым, пранiкнутым аўтанамiст. тэндэнцыямi. Дзяржава пранiкалася пачаткамi федэралiзму.