3. Унутраная палітыка вкл у 14-першай палове 15 ст.

1307 - па дамаўлен. з крыжакамі у склад ВКЛ уваход. Полац. княства. Умацав. цэнтр. улады выклік. выступлен. супраць Віценя. 1316 – Віцень быў: 1. забіты маланкай; 2. крыжакамі. Князем стан. Гедыміл. Да гэтага часу не ўстан. сваяцкія адносіны паміж Віценем і Гедымілам. Крыніцы наз. Гедыміла сынам Віценя. У др. крыніцах Гедыміл брат Віценя. У склад ВКЛ увайшла Бел. 1319 (1315) – у склад ВКЛ уключ. Берасцейская зямля. 1320 – праз шлюб у склад ВКЛ вайшло Віцебск. княства, не адной тэр. Гедыміл не захапіў сілай. Пры ім будаўніцтва замкаў у ВКЛ. 1323 – Гедыміл перанос. сталіцу ў Вільню. Наконт гэтага гавор., што ў праўлен. Гедыміла сталіц ВКЛ больш за 20 гарадоў. Гэта блытаніна, ў крыніцах у дачыненні да гарадоў ужыв. тэрмін “столец”, які даследчыкі тлумач. як “сталіца”. На суч. момант даслед.і лічаць, што столец не сталіца, а горад, у яком у час паходаў не значны срок спыняўся Гедыміл.

1341- у час штурма Баярбург Гедыміл загінуў. Пасля смерці Гедыміла склалася сітуацыя, якая прывяла да барацьбы за ўладу. Гедыміл не пакінуў завяшч. Старэйш. сыны яго мелі свае княжанні, малод. сын Яўнуцій знаход. ў Вільні пры бацьку. Пасля смерці бацькі Яўнуцій - князь. 1345 – яго браты Альгерт і Кейстуд адхілілі Яўнуція ад улады. Вільню захапіў Кейстуд, уладу перадаў Альгерту як старэйшаму. Альгерт вырашае кірав. сумесна з братам. ВКЛ умоўна 1345 падзяляец. на 2 часткі: Троцкую, Віленск. Вілен. ўключ. тэр. суч. Літвы з Вільняй, тэр. цэнтр. і усход. Бел. Заход. (Троцкая) уключ.: Жамонцію, Зах. Бел., Падляшша. Альгерт веў барацьбу з Масковіей і татарамі, Кейстут – з крыжакамі. Такая сітуацыя захоўв. да 1377 да смерці Альгерта. Пасля смерці Альгерта у ВКЛ склалася небяспеч. сітуацыя, якая справакавана асобым жыццем Альгерта (яго жаніцьбай). Ен жанаты на Марыі Віцебскай, у выніку чаго 1320 у склад ВКЛ увайшло Віцебск. княства. Стар. сын ад шлюбу - Андрэй, княжыў у Полацку.

Пасля смерці Марыі, Альгерт ажаніўся на Ульяне Твярской. Старшы сын ад шлюбу - Ягайла (1348). Па завяшч. Альгерт перадаў уладу не Андрэю, а Ягайле. Паміж Андрэем і яго братамі і Ягайлам і яго братамі барацьба. Вынік залежыў ад таго, на чый бок перайдзе Кейстут і яго сын Вітаўт. Яны падтрым. Ягайлу. Андрэй пацярпеў параж. Пасля параж. Андрэя барацьба паміж Ягайлам і Кейстутам, законч. смерцю Кейстута 1382. У гэтым годзе Ягайла запрасіў Кейстута з жонкай і сынам у Крэва. Кейстут з жонкай забіты, Вітаўт у турме, але ен збег. Маці Вітаўта жрыца ў язычнец. храме, выход. замуж забаран., Кейстут яе выкраў і зрабіў сваей жонкай. Становішча Ягайлы ў ВКЛ не было трывалым. Супраць яго выступ. шляхта, кірав. якой Вітаўт. Ягайла шукаў саюзн. Саюз з Маск. княствам праваліўся. Саюзнікам магла стаць Польша, якая хацелі аб’ядн. з ВКЛ. У сяр. 80-х 14 ст. – склаліся неабход. для аб’ядн. умовы. Пач. з 1370 караль Польшы - Людовік. Яго караляван. прывяло да узмацн. пазіцый іншаземцаў у Польшы, што пагражала Польшы стратай незалежн. Сітуацыя ускладн., што ў Людовіка не было нашчадкаў м.полу.

Пасля смерці Людовіка заст. 2 дачкі: старшая Марыя замужам за прынцам Люксембурскім, малод. Ядвіга заручана з Вільгельмам Аўстрыйскім. Па завяшч. Людовіка перадача ўлады мужу стар. дачкі. Палякі выступ. супраць. Палякі шукалі кандыдатуры на трон. Дасягнуць трона можна праз шлюб з Ядвігай. Прапан. Ягайлу (князь ВКЛ). Ядвіга супраць. Заключ. ўнія паміж ВКЛ і Польшай (1385) – ад месца яе падпіс. “Крэўская ўнія”. Ягайла жаніўся на Ядвізе і прыняўшы каталіцтва - польскі кароль, адначасова заставаючыся князем ВКЛ. Пасля яго смерці гэтыя пасады маглі займаць яго нашчадкі. Гэтая ўнія адмяняла асобн. выбары князя, што ставіла княства ў залежн. ад Польшы. Пункт, па якому Ягайла на працягу праўлен. абавязваў навечна далуч. княства да Польшы. Ен абавязваў распаўсюд.ь каталіцтва на яго землях. Павінен выплаціць грошы жаніху Ядвіге. Унія ўвайшла пад назвай “персанальная і дынастычная”, т.к. Ягайла прадстаўнік дынастыі. Заключ. ўніі, якое ставіла ВКЛ у залеж. стан. выклік. незадавальн. часткі шляхты ВКЛ. Барацьбу за абнаўлен. незалеж. узнач. Вітаўт. Вынік: падпіс. 1392 у мяс. Вострава “востраўскага пагаднення” паміж Ягайлам і Вітаўтам. Ягайла застав. польск. каралем, Вітаўт незалеж. князь ВКЛ.

Пасля параж. на Вострэ 1401 паміж Ягайлам і Вітаўтам заключ. віленска-раданская унія, Вітаўт - князь ВКЛ. Пасял яго смерці улада пераход. да Ягайлы і нашчадкам. Перамога пад Грунвальдам прывяла да заключ. уніі паміж Польшай і ВКЛ “гарадзельскай” (у мяс. Гародня). Польша і ВКЛ у пытанні ўлады набывалі роўныя правы, т.е. пасля смерці Ягайлы палякі не маглі абраць караля без згоды шляхты ВКЛ. Пасля смерці Вітаўта літ. шляхта не магла абраць князя без згоды польскай шляхты. 1413 – у ВКЛ прыняты “гарадзельскі прывілей”. Па ім толькі прадстаўнікі каталіц. шляхты мелі права займаць у ВКЛ вышэйш. дзярж. пасады і уваход. у склад гаспад. рады. Па ім 47 каталіц. родаў Польшы дазвал. 47 катал. род. ВКЛ карыст. сваімі гербамі. Перамога пад Грунвальдам павысіла аўтарытэт Вітаўта. Папа Рымскі прапанаваў яму карону. Каранацыя не адбылася. Палякі не прапусц. папскіх паслоў.

1430 – Вітаўт памер. Пасля яго смерці у княстве пач. барацьба за ўладу. Літ. шляхта насуперак жаданням польск. шляхты выбр. князем ВКЛ малод. брата Ягайлы – Свідрыгайлу. Ен вядзе незалеж. палітыку супраць Польшы. 1432 – у выніку змовы Свідрыгайла адхілены ад улады. Князь ВКЛ - мл. брат Вітаўта Жыгімонт Істутавіч. Свідрыгайла ўцякае ў Полацк і ствар. Вялікае княства рус. 1432 – адзіная дзяржава ВКЛ рускае жамоцкае распад. на 2 самаст. дзяржавы: ВКЛ с цэнтрам у Вільні на чале з Жыгімонтам і вялікае княства рускае з цэнтрам у Полацку на чале з Свідрыгайлам. Паміж дзяржавамі вайна, якая адбыв. ўнутры адной дзяржавы “грамадзян. вайна”. Яна працяг. с 1432-1436, на баку Жыгімонта - Польша. 1432 – Ягайла выдаў прывілей для шляхты віленск. і троцк. ваяводстваў, які ўраўн. правасл. і каталіц. шляхту.

1434 – аналагічны прывілей выдаў Жыгімонт. Гэтыя прывілеі ухудш. стан. Свідрыгайлы. Частка шляхты перайшла да Жыгімонта. 1435 – у Віцебску спалены мітрапаліт Герасім. Правасл. перайшлі да Жыгімонта. У гэты жа год Свідрыгайла пацярпеў параж. пад Вількамірам, што азнач. заканч. вайны. 1436 – Жыгімонт устан. уладу над большай часткай ВКЛ. Стаўшы адзіным князем ен правод. палітыку супраць палякаў. Жыгімонт уводзіць пасаду “інквізітара” для барацьбы з ерытыкамі. Палітыка Жыгімонта прывяла да змовы супраць яго. 1440 – ен забіты. Пасля яго смерці ўстае пыт. аб уладзе. Палякі выступ. з ідэяй вяртання да крэўскай уніі. Пасля смерці Ягайлы ў Польшы кароль яго сын -Уладзімір. Застаўся мл. сын Ягайлы Казімір. Літ. шляхта хацела абраць князем ВКЛ, польская – каб Казімір з’яўл. намесн. польск. караля ў княстве. Перавага на баку палякаў. Казімір прыехаў у Вільню як будучы намеснік караля. Каранацыя адбыв.рана. За ноч спалілі паслоў і абвясці незалеж. князем ВКЛ.

1440 – Казімір незалеж. князь ВКЛ, яго брат польскі кароль. 1444 – пад Варнай у бітве з туркамі загінуў Уладзіслаў. Палякі прапан. карону Казіміру. Шляхта ВКЛ дала згоду на гэтае прызнач. 1447. 1447 – Казімір і польскі кароль, і князь ВКЛ. Перад тым, як адпусціць Казіміра ў Кракаў, шляхта ВКЛ прымае у 1447 “земскі прывілей Казіміра”. Ен меў агульна-дзярж. характар і распаўсюд. на шляхту ВКЛ. Чужаземцам забаран. занімаць у ВКЛ пасады і набываць маемасць.