26. Крэўская і Люблінская ўніі. Утварэнне Рэчы Паспалітай.

Крэўская ўнія.

Крэўская ўнія 1385 – змова аб дынастыч. саюзе паміж ВКЛ і Польшай, па якому літо. князь Ягайла, калі уступаў у шлюб з польск. каралевай Ядвігай, правазглаш. польскім каралем. Унія падпіс. 14 аўг. 1385 у замке Крэва. Ягайла і яго браты абавязв. прыняць каталіцтва разам з усімі подданнымі, далуч. да Польшы землі ВКЛ і спрыяць вяртанню страчаных Польшай зямель. Да ўніі літ. князі вальны у вабары саюзнікаў. Падпіс. ўніі садзейнічала аб’ядн. сілаў дзвух дзяржаў для барацьбы супраць экспанісіі Тэўтон. ордэна, супрацьст. ардзе. У выніку пад эгіду аб’яднанай дзяржавы далуч. паўднева-зах. Рус. землі, а сама аб’ядн. дзяржава пашыр. да пабярэжжа Чорнага мора. Умовы ўніі дзейнічалі на працягу 184 гадоў, да 1569, калі Літва і Польша падпіс. Люблін. ўнію, якая аб’ядн. абедзве дзяржавы в РП. Польскія магнаты паднімалі пытанне аб уніі на 4-х сеймах. Шляхту вабілі землі Вялікага княства, чыны. Яна дабівалася інкарпарацыі ВКЛ. Ідэя уніі знаходзіла падтрымку з бока бел. шляхты і надзеялась атрымаць “Залатую польск. вольнасць”. 1562 бел. шляхта стварыла ў лагеры пад Віцебскам канфедырацыю і звярн.я з просьбай да князя заключ. унію з Польшчай. Польская каталіцкая царква бачыла ў уніі сродак пашыр. свайго ўплыву на ўсход.

1558 Грозны пач. вайну з Лівоніяй. Кетлер звярн. да князя Літоўскага і караля Польскага Сігізмунда 2 Аўг. з просьбай аб дапамогі. У выніку Ордэн падзелен на 2 часткі: Курляндскае герцарства і літ.-польск. правінцыю Інфлянты. Курляндскі герцаг прызнаў сябе васалам ВКЛ. Царь пач. вайну супраць ВКЛ. 1563 узяў Полацк і стаў іменавацца “Вялікім князем Полац.”. Ен заняў паўн.-усход. Бел. Дзяржава апынулася на грані палітычнага краху. У студзені 1569 у Любліне адчыніўся агульны сейм. Кожная старонка ставіла сваі ўмовы, якія не прымаліся др. Убачыўшы угрозу насільствен. заключ. уніі на непрыемных умовах, паслы ВКЛ пакінулі горад. Сігізмунд Аўг.2 іздаў указ о далуч. да польск. каралеўства Подляшша, Валыні, Падоліі, Кіеўшчыны, у выніку чаго амаль палова тэр. ВКЛ адышла да Польшы. Аказаць сапраціўл. Польшы княства не магло. Зроблена спроба пачаць перагаворы з Іванам 4 аб міры, але яны безвынік. Делегацыя ВКЛ вымушана вярнуцца ў Люблін і 1 ліп. 1569 падпіс. акт уніі ў той форме, якую прапан. Польша.

Згодна акту Польск. каралеўства і ВКЛ аб’ядноўв.ў адну дзяржаву – РП. Адзінага гасудара меркавалася абіраць на агульным сейме, правазглашая яго каралем Польскім, вялікім князем літ., рус., прускім, мазавецкім, жамойцкім, кіеўскім, валынскім, подляшскім, інфлянцкім. Асобная ізбранне Вялікага князя Літ. спынялася. Правы палякаў і жыхароў княжэства ў Польшы ураўніваліся. Для адмеркав. Агульнадзярж. спраў прадугледж. агульныя сеймы. Люблін. унія абмяжоўв. суверынітэт княжэства, але яго канчат. не ліквід. Яно захавала свае войска, адміністрац. апарат, пячатку. Абедзве часткі РП мелі самаст. назвы і да канца 17 ст. – дзяржаўныя мовы (бел.). У выніку Люблін. уніі Польша атрымала магчымасці для правядзення вялікадзярж. палітыкі ў дачын. насельніцтва вялік. княжэства.

Сенат РП складаўся з польскіх прадстаўнікоў. Бел. шляхта не магла атрымл. землі ў тых рэгіенах, што прысаед. да Польшы. Польская шляхта стала карыст. правам набыцця маенткаў у княжэстве. Былі староннікі разрыва саюза з Польшай, якія вялі барацьбу за незалеж. сваей дзяржавы. 1581 створана высшая інстанцыя – Трыбунал, прыняцце 1588 свайго свода законаў – Статута – сводзіла на нет некат. палажэнні Люблін. уніі. 1572 – памер Сігізмунд 2 Аўг., апошні польскі кароль і вялікі князь літ. з дынастыі Ягелонаў, які займаў трон па праву наследв. Пасля яго каралі сталі выбір. сеймам. 1576 – на прастол ізбран Стэфан Баторы. 1579 – войскі РП пад кір. Баторага узялі Полацк, Веліж, Усвяты і Вялікія Лукі. 1582 – пач. асаждаць Пскоў. 1582 – Лівон. вайна завярш. Ям-Запольскім мірам, па якому да РП адышла ўся Лівонія, Полацк, Веліж. У канцы 16-пер. чв. 17 ст. – у кіруючых кругах РП ідэя далуч. да яе Маск. княства. Ад дыпламат. спосабаў ажыццяўл. гэтай ідэі – вылуч. на трон РП кандыдатуры Івана 4 і яго сына Федара 1573 і 1587 – перашлі да ваеных паходаў Лжадмітрыеў на ўсход 1604 і 1607. У ваеную кампанію 1609 войска РП вярн. ў састаў княжаства Смаленск, 1610-1612 авалодала Масквой, народ. Апалчэн. пад кір. Пажарскага і Мініна. У канцы 16-пер. пал. 17 ст. дамінуючая роля ў Усх. Еўр. перашла ад ВКЛ, а затым РП да Маск. княства.