23. Паўстанне т.Касцюшкі. Трэці падзел Рэчы Паспалітай.

Падаўленне паўст. 1794 прывяло да ліквідав. РП. Расія і Аўстралія не хацелі дапусціць узмацн. Прусіі, якая хацела захап. польскія землі. Аўстр. прэтэнзіі на Кракаў падтрым. Расіяй. Дагавор паміж Аўстрыяй і Расіяй аб падзеле РП падпіс. 3 студ. 1795. Прусія 24 окт. 1795 падпіс. дагавор аб падзеле. Да Расіі адышлі Літва, Курляндыя, зах. раены Бел. і зах.частка Валыні. Аўстрыя захап. малапольскія землі з Люблінам і Кракавам. Асн. частка польскіх зямель захоп. Прусіяй. 25 нояб. 1795 Станіслаў Аўг. падпіс. акт аб атрычэнні ад польск. трона. Манархі Расіі, Аўстрыі, Прусіі падпіс. 1797 канвенцыю, якая абавязв. не ўключ. у сваі тытулы назвы Польск. каралеўства. Гэта канвенцыя ліквід. польск. грамадзянства. Васаед. укр. зямель і васаед. бел. зямель у рамках Рас.імперыі адпавядала інтарэсам укр. і бел. народаў. Палітыка рус. царызма захопніц. і пераследвала контррэвалюц. мэты. Царызм нясе гістарыч. адказн. за захоп Прусіяй і Аўстрыяй польскіх зямель. Без царызму падзелы РП і ліквідав. незалежн. польск. дзяржаўнасці немагч. Пры дапамозе царызму Прусія і Аўстрыя змаглі падзяліць паміж сабой польск. землі. Незлічоныя пакуты прынеслі падзелы польск.народу.

Ліквідав. Польскай дзяржавы дзеялася ў перыяд, калі працэс кансалідацыі польскай нацыі далека прадвінуўся, і ў сілу гэтага сустрэла супраціўл., выклік. да жыцця польскі нац.рух. Ліквід. Польск. дзяржавы ставіла польскі народ у ўмовы цяжк. нац.прыгнету, пры якім душылася развіц. польскай нац. культ. Польскі народ ведаў, што яму абяцае прэбыванне пад уладай герман. дзяржаў, Прусіі. На гэта польскі народ адказаў нац. рухам. Напружан. польск. руху вызнач. тым, што польскі народ у выніку падзелаў РП не толькі апынуўся прыгнеч., а таксама расчленен. Нац. вызваленне і васаед. ў незалеж. дзяржаве ўсіх частак польскай тэр. стала адной з галоўн. умоў для развіцця польскай нацыі. Падзенне Польскай дзяржавы не было раптоўным – яно складала перыяд у гістор. Польшы, на працягу якога вымалеўвалася перспектыва страты нац. незалежнасці. У перыяд узнікн. нац. руху польскае грамадзянства не стала капітыліст. На чале гэтага руху ў апошнія дзесяцігоддзі 18 ст. апынулася абуржуазіўшаяся частка класа феадў. Польская буржуазія хаця і прыняла ўдзел у паўст. 1794, яшчэ слабай для таго, каб узнач. гэты рух.

Кіруючы шляхец. лагер паўстан. скоўваў развіц. і пашыр. нац. руху. Праграма, якую праводзіла шляхта за аднаўл. феад. РП не магла прывабіць на бок шляхец. руху масы польск. сялянства. Для укр., бел., літ. сялянства ажыццяўл. прагр. азнач. рэстаўрацыю нац. прыгнету. Сялян. руху баяліся і шляхец. паўстанцы. Яны не жадалі саюза з сялянствам і гарадскімі нізамі. Свае планы аднаўл. РП будавалі да выкарыстані міжнарод. праціваборстваў. Адарванасць шляхец. рэвалюцыянераў ад трудавога народа вызнач. няўдачу польск. нац. руху ў канцы 18-пер. трэці 19 ст. Унутрыпаліт. і эканам. паслабл. РП у 17-18 ст. прывяло да тэр. перадзелу дзяржавы. Вынікамі 3-х падзелаў РП з’явіл. страта цэласнасці і незалежн., спыненне існаван. РП як дзяржавы. З развіц. капіталіст. адносін адбываўся працэс абразав. польскай буржуазнай нацыі. Працэс абразав. польск. буржуаз. нацыі пач. ва ўмовах існав. РП, дзе палякі гасподств. народн. Становішча памянялася пасля 1794, калі Польская дзяржава ліквід.

Іншай асаблівасцю працэса абразав. польскай буржуазнай нацыі было тое, што яна адбыв. на землях, якія не ўваход. ў склад адной дзяржавы. Знач. частка польскіх зямель да падзелаў захоп. Прусіяй. У канцы 18 ст. польскія землі, якія уваход. ў склад РП, падзел. паміж Прусіяй і Аўстрыяй. 19 ст. польскія землі яшчэ раз перадзелены і аказ. пад уладай Расіі, Прусіі, Аўстрыі. Такія элементы нацыі, як адзіная мова, тэр. абразоўв. паступова на працягу эпохі феадалізма. Супольн. польскай тэр. вызнач. тым, што польскі народ адзінай масай засяляў тэр. паміж Былт. морам і Карпатамі, паміж Ардой і Бугам. Тэр., якую занялі польскі народ у ходзе гісторыі не застав. нязмен. У яе састаў увайшлі: Мазурскае Паазер’е, Падляшша, Холмшчына, раены Санока і Перамышля. Нац. аблічча тэр. вызначае не гасподствуючы клас, а працаўнічы клас. Сярод асаблівасцей нацыі супольнасць эканам. жыцця, эканам. связан. фармір. ў апошнюю чургу. Яна сваім з’яўленнем завяр. працэс фармір. элементаў нацыі. У Польшы ў др. пал. 18 ст. разв. бурж. сувязі, разгарнуўся працэс канцэнтрацыі месных рынкаў. Фарміруючыся нац. рынак складыв. пры гэтым не толькі на польскіх землях, але і на палітычна разабшонных з нею зах. землях.

Тадэвуш Касцюшка

Нарад. 4 лют. 1746 у зах. Бел. Адукацыю атрымаў у кадзецким корпусе і напраўл. 1770 ва Францыю. Калі звярн., ен не хаваў сваіх волялюбівых поглядаў. 1776 адправ. за акеян, дзе прымаў удзел у барацьбе амерыкан. калоній супраць Англіі. 7 г. біўся ў радах амерыкан. арміі. Вайну за незалеж. ЗША скончыў як генерал і паўкаводзец. Дапамагаў нарадж. маладой бурж. рэсп. 1784 звярн. на радзіму. Рэакцыен. кіраўнікі РП баяліся яго дэмакрат. пераконванняў. Асудзіўшы палітыку дзяржаў-захопнікаў, акт паўстання гаворыў аб тым, што жыхары Кракаўск. ваяводства аб’ядноўв. сілы для таго, как ізгнаць з РП замежн. войска. Галоўн. начальн. - Касцюшка. Пры ім ствар. Вышэйшы нац. савет. Члены савета прызнач. начальнікам паўстан. У функцыі савета ўваход.: фінансы, закуп аружжа, вясці замежныя зносіны. Для правяд. ў жыцце указаній начальніка і савета створ. выканаўчая камісія Кракаўск. ваяводства. Разборам спраў аб здрадзе павінен займацца спец. крымінальн. суд. Выдаў маніфесты, якія звернуты да войска, населення, духавенства і да жанчын. Хацеў дыпламатыч. шляхам забяспеч. нейтралітэт Аўстрыі. Уступіў у снашэнне з Вэбэрам і абяцаў яму, што паўстанцы не будуць парушаць межы. Кіраўніцтва паўстан. імкнулася вярнуць РП укр. і бел. землі, саедыніўшыся з Расіяй.