22.Антыф. Выступ. Сялян і гараджан у 18 ст. Паўстан. В.Вашчылы і на Каменьшчыне.

XVIII ст. - час распаўсюд. на бел. землях выступлен. сялянства супраць уладальнікаў, арандатараў, адміністрацы маёнткаў, ваен. фарміраван. Сяляне нападалі на панскія маёнткі, падпальвалі фальварк. забудовы. Такія выступл. заканч. збіццём, забойствам шляхціча, панскага памагатага. Сялян. хваляв. адбыліся ў Полац. ваяводстве, перакін. на Віцебшчыну і Аршаншчыну. Пік барацьбы прыгон. за свае правы прыпадае на 20-я XVIII ст. пасля спусташэнняў Паўноч. вайны. 1732 супраць сваіх прыгнятальнікаў выступілі жыхары Полац. ваяводства. 40-я рашучых дзеянняў супраць сваіх прыгнятальнікаў неабходна адзнач. выступл. сялян в.Дамашаны Менскага ваяводства. 1745 і 1747 сялян. хваляв. адбыл. ў Віленскім капітуле Горваль і ў Гомел. старастве.

Паўстанне ў Крычаўскім старастве 1743-1744. Сяляне Крычаўскага стараства вялі барацьбу супраць самавольства кіраўніцтва стараства і арандатараў. Формы барацьбы – скаргі, адмовы выконваць павіннасці, уцёкі, вынікаў не давалі. У канцы 1743  паўстан. Узнач. сялян Васіль Вашчыла і яго паплечнікі: Іван Карпач, Стэсь Бачко, Васіль Вецер. Сяляне і мяшчане Крычава прагналі радзівіл. арандатараў, замест іх абралі са свайго кола. Паўстанцы разграм. двары найбольш адыёзных шляхціцаў і ліхвяроў і падзялілі маёмасць. Знішч. суд. і даўгав. кнігі. На разгром паўстан. Радзівіл накір. у студ. 1744  атрад на чале з паўкоўн. Пястжэцкім. Калі галоўныя сілы паўстанцаў далёка ад Крычава, Пястжэцкі захапіў горад. 18 студ. - няўдалы штурм горада, атрад Пястжэцкага адбіў напад беднаты. Паўстанцы разбілі лагер каля в.Царковішча і пач. рыхтав. да асады Крычаўск. замка. У ноч на 26 студ., напярэдадні асады, Пястжэцкі напаў на лагер і разбіў сялян. войска, кір.і паўстання захоп. і пакараны. У пач. лют. паўстан. задушана. Неарганізаванасць, стыхійнасць– прыкметы сялян. паўстанняў, з-за якіх яны не маглі сконч. перамогай. Радзівіл пайшоў на ўступкі: ён замяніў прымус. работы грашов. чыншам, зняў абмежав.і для сялян у гандлі, на некат. час не здаваў староства ў арэнду.

Не меньш моцным паўстанне на Каменшчыне 1754-1756. Хваляв. сялян ва ўладан. Віленскага капітула на Мазыршчыне пач. 1736, 1754 яны перараслі ва паўстан. Гэтаму паспрыяла пашыр. на поўдзень Бел. гайдамацкага руха, што ўзнік на Укр. 1754 паўстан. гайдамакаў адбылося на Жытоміршчыне, якая мяжуе з Каменшчынай. Самыя раннія звесткі аб камянец. выступ. адн. да вер. 1754, аднак яно падаўлена войскам Радзівіла. У кастр. 1755 сяляне узяліся за сброю. Геранім Радзівіл паслаў войскі на задушэнне паўстання, але сяляне аказалі яму супраціўл. пад Славечнам. 1756 паўстанне задушана. Арандатары спаганялі ў сялян большы, чым належна чынш, абкладалі іх грашовымі паборамі, вабілі да прымус. труда на прадпрыемствах. Цяжк. становішча склалася у 30-е 18 ст., калі стараство арэнд. браты Іцкавічы. Яны узмац. эксплуат. сялян пуцем увядзення сверхінвентар. грашов. плацяжэй, займаліся гвалтам. У канцы 30-х-пач. 40-х становішча сялян стала яшчэ дрэнным. Дзікая самаўпраўнасць арандатараў прывяла вясной 1740 да ўцека сялян у лес. Хваляванні пач. вясной 1740. Сяляне адмаўляліся выкон. распарад. арандатараў, затым паграж. расправай з адміністрацыяй. 1-ы атрад у старастве ўзнік у мае 1740. Яго ўзнач. Вашчыла. Хваляв. працяг.да канца 1743. У канцы 1743 сяляне нападалі на хаты купцоў, адымалі ў іх дзелавыя паперы.

Сяляне перашкад. дзеянням княжац. адміністрацыі. У канцы 1743 стараства засталося не толькі без арандатараў, але і без княжац. адміністрацыі. У пач. студ. 1744 на падаўленне паўст. Радзівіл паслаў войска. Даведыўшыся аб прыбыцці ў Крычаў войска Радзівіла, паўстаўшыя выраш. атак. яго. Перавага ў узбраенні войска Радзівіла вырашыла зыход штурма. Сялян. атрады вымушаны адступіць. Сяляне пацярпелі параж., зброю не склалі. Яны пач. збірацца ў с.Царковішчы. Правадыры сялян Вашчыла, Карпач, Бочка, Вецер распрац. план аперацыі. 26 студ. паўстаўшыя павінны падысці да Крычэва і атак. яго, захапіць замак, прымусіць войска Радзівіла здацца. Але камандуючы войскам сарваў іх задумы. Ен 26 студ. напаў на іх лагер. Сяляне не змаглі аказаць сапраціўл., многія трапілі ў палон. Камандзір войска загадаў 30 паўстаўшых павесіць.

Бітва ў с.Царковішчы - буйная перамога Радзівіла. Яно вырашыла зыход паўстання, якое да пач. лютага 1744 прыгнечанае. 22 лют. ў Крычыве суд над аст. павадырамі. Пасля параж. паўстаўшых Вашчыла убег у Кіеў. За ім пагоня. Яго адправ. на Цімошынскі форпост. Капітан форпоста Папоў падвергнуў яго дапросу. 9 лют. В. дастаўл. на Любічскі форпост. У адрас В. выдвігаліся абвіненні у тым, што ен сабраў больш 10 тыс. людзей і прынес вред маенткам. Ен назваў нагоду паўстан.: ганенні, падаткі, якія стварылі невыносн. ўмовы для жыцця, арэст губернатарам стараства ні ў чым не павіных сялян, якіх ен прыгаварыў для кары. Паўстан. накір. супраць узмацн. сац. прыгнету, супраць самаўпраўн. арандатараў. 10 мая ен адпраўл. з Кіева ў Старадуб. Знаходзячыся там, ен захварэў. 28 авг. 1744 памер. Паўстан. сялян – перш. массав. выступ прыгон. Бел. з элементамі арганізаван.