20. Антыфеад. Барацьба сялян і гаражан у канцы 16-пер. Пал. 17 ст. Казацкі рух пад кір. С.Налівайкі.

Рост эксплуатацыі сялянства на працягу пер. пал. XVI ст. прывяло да росту антыфеад. выступл. і супраціўл. сялян правядзен. аграр. рэформы. Формы супраціўл. сялян - скаргі на феад. і княжац. чыноўнікаў, адмова выконваць павіннасці, уцёкі ад феадала. Выступл. караліся – ад штрафавання да смерци. Вялікія памеры набыло антыфеад. казацка-сялян. выступ. пад кір. Севярына Налівайкі. 1595  Налівайка ўзняў паўстанне казакаў і сялян у Правабяр.Укр. Перайшоў на Бел., дзе да яго далуч. сяляне, мяшчане. Паўстанцы ўзялі Петрыкаў, Слуцк (6 ліст.), Магілёў (13 снежня). Пасля Буйніцкай бітвы каля Магілёва супраць урадавых войскаў, якія вымушаны адыйсці, узялі Давыд-Гарадок, Тураў, Пінск. Вясной 1596 Налівайка разбіты на Укр. войскам гетмана Жалкеўскага і пакараны ў Варшаве. Паўстан. паказала ступень незадаволен., што склалася ў грамадстве на той час. Акрамя сац. напружан. існавала і рэлігійная – забарон. праваслаўе, панавала контррэфармацыя. Частка насельніцтва незадавол. стратай незалежн. Вялікім княствам, ростам уплыву палякаў на справы краіны. Гэтыя прычыны выклік. нек. паўстан. гараджан на пач. XVII ст. Сярод іх вылуч. выступл. гараджан Магілёва 1606 і 1610 супраць гарад. вярхоў у асобе магістрата. Пад час выступл. зменена кіраўніцтва ў горадзе з багатых на бедных.

Галоўная лінія унутрыпаліт. развіцця РП праход. на стыке барацьбы шляхты з каралеўс. уладай. Ідэолагі свецкіх феад. імкнул. абасн. тэорыю шляхецтва, па якой абвяшч. Рым. паходж.е шляхты. Гэта праявілася ў “экзэкутцыйнай праграме”, па якой шляхец. колы патраб. ад каралеўс. улады звароту шляхецкіх “адабраных” у яе правоў. Гэтая праграма атрымала назву праграмы выпраўл. РП і накір. на развіц. шляхец. дэмакратыі. Пад ідэямі агульнашляхец. роўнасці і свабоды праходзіла канцэнтраван. улады ў руках шляхты. Сярод шляхец. правоў: права маемасці на зямлю; свабода ад падаткаў, пошлін; права асабістай недатыкальнасці, займаць дзярж. пасады. Апафеозам шляхец. вольнасцей стаў прынцып “ліберум вета”, які дзейн. на сеймах з 1652. Дастаткова аднаму з дэпутатаў сказаць забараняю і не магло быць прынята рашэнне не толькі па гэтапу пытан., і па усей павесцы дня.

Змянбшэнні адбываліся ў статусе гарадоў. Аўтаномія дзяржаўнасці гарадоў падарвана тым, што сеймавыя пастановы абавязв. адміністрацыю даваць праваздачу аб сваіх даходах старастам. У прыватна-уласных гарадах улада феадала шырэй. Эканам. становішча горада падрывалася канкурэнцыяй тавараў, вырабляемых на весцы. Шляхец. РП уступіла ў перыяд эканам. заняпаду і паліт. крызісу. Гэта вылівалася ў антыфеад. выступ. сялянства, прымаўшыя формы нац.-рэліг. руху. Унутр. міжусобіцы дапаўн. шэрагам войн у знешн. палітыцы. Мясц. антыфеад. барацьба бел. пач. з канца 16 ст. Адным з значных паўстан. Налівайкі 1595. Пач. на Падоллі і Валыні рух перакін. на поўдзень Бел. 1606-1610 выступл. магілеўс. гаражан на чале з Мітковічам. 1632-1634 на землях ВКЛ вайна з РП за зварот Смаленска, Чарнігаўскай зямель, адабр. РП. 1648 на Укр. народ. паўстанне на чале з Хмельніцкім. У бітве пры Жоўтых водах і Карсуні ен разбіў польскія войскі.

Летам 1648 пач. хваляванні сельск. і гарадск. насельніцтва Бел. На поўдзень Бел. прыходзяць атрады укр. казакоў на чале з Галавацкім, Гаркушай. Паўстан. на Бел. не адрознів. вялікай арганізацыяй. Паказальн. паўстан. ў верасні 1648 у Пінску, для падаўл. якога спатрэбіўся атрад шляхцічаў пад кір. князя Мірскага і замежнае войска. Паўстанцы пакараны. Выступл. сялян і гаражан у Бел. супраць феадалаў, шляхты і каталіц. царквы разам з атрадамі Хмяльніцкага працяг. да 1653. Хмельніцкі лічыў рэальн. у выніку перамогі уз’ядн. поўдня Бел. з Укр. У вайне Укр. і Польшы апошняя выйшла пераможцай. Рашэннем земскага сабору і перыясл. рады Укр. пераход. ў рус. падданства, захоўваючы сваю аўтаномію. Пры гэтым рускі цар стан. праціўнікам РП. Па плану рус. камандвання асн. дзеянні разгорн. ў Літве і Бел. 1694-1657 вялася рус.-польск. вайна за бел. тэр. РП не змагла аказаць супраціўл., за лета-восень 1654 рус. занялі Смаленск, Полацк, Віцебск, Магілеў. Сяляне пазбаўлены правоў і падвярг. гвалту. Гаражане атрымалі больш свабоды ад феад.. Авалоданне рус. Укр., Бел. і часткай Літвы выклік. занепакоенасць у зах. Еўр. краінах, баяўшыхся ўзмацн. рус. дзяржавы, т.к. выхад Расіі на Зах.Дзвіну адчыняў ей шлях да Балт. мора. Летам 1655 Карл 10 выкарыстоўваючы слабіну РП выступае супраць яе. За нек. мес. шведы акупір.і частку Польшы, поўнач Літвы, г. Друю і Дрысу.

Польскі кароль Ян Казімір збег у Сілезію, Карл 10 абвясціў сябе польск. каралем. На бок Швецыі перайшлі літ. магнаты, ад імя якіх Радзівіл і Корвін-Гансеўскі ў жніўні 1655 падпіс. дагавор аб пераходзе ВКЛ пад пратэктарат Швецыі. Апасаючыся ўзмацн. Швецыі рус. ўрад пайшоў на перамір’е з Польшай. Рус.-швец. вайна пач. 1656 і працягв. да 1661. Калі падпіс. Кардзіцкі мір, згодна якому Расія адказв. ад набыццяў у Прыбалтыцы. Ваен. дзеянні ахапілі Бел. і Укр. 1659 склаўся неўдала да РП, але пасля заключ. паміж РП і Швецыяй Алеўскага міру на працягу 1660-1662 поспех у Польшы. Рус. пакінулі Брэст, Гродна, Вільню, Барысаў, Магілеў. Пасля 1662 дзеянні паміж Расіяй і РП прынялі зацяжны характар. У студзені 1667 паміж гэтымі дзяржавамі заключ. Андрусаўскае перамір’е на 13,5 г. За Расіяй замацоўв. Смаленская, Чарнігава-Северская землі і левабярэжжа Укр. На правым беразе Дняпра да Расіі адыходзіў Кіеў. Бел. і правабярэжжа Укр. ў складзе РП. У канцы 16-17 ст. –цяжкі перыяд у гісторыі: раз’яднанне грамадства; перарыў уласнай культ. традыцыі; пачатак рэліг. несцярпімасці з атрыбутамі інквізіцыі ў адносінах да прагрэсіўных думаў і людзей; падрыў эканамічных сіл.