16. Унутраная палітыка вкл у XIII – пачатку XIV ст.

Даследчыкі пач. дакладна вядомую гісторыю утвар. ВКЛ з Міндоўга. У піс. крыніцах Міндоўг упамін. 1219. Прыкладна ў 1245 ці 1246 Міндоўг апынуўся на княжан. ў Наваградку. Дакладна невядома, якім чынам ён стаў навагарод. князем. Бел. даследчыкі лічуць, што навагародцы запрасілі яго на княжанне. Да з’яўлення ў Ноўгарадзе, ён адзін з князёў у Літве. У выніку міжусобнай барацьбы Міндоўг пацярпеў параж. і яго выгналі з Літвы. Пры дапамозе навагарод. шляхты Міндоўг вярнуў ўладу ў Літве і стаў князем Навагарод. і Літвы. На аб’яднанне зямель прэтэндаваў Полацк і галіцка-валынскі князь Даніла Раманавіч (Галіцкі). На Укр. княжыў Даніла. На Бел. – Міндоўг. На Рассіі – А.Неўскі. Узвыш. Міндоўга неспадаб. Данілу Раманавічу. 1251 ці 1252 Галіцкі збірае паход супраць Міндоўга. У гэтым паходзе Галіцкі атрымаў падтрымку папы Рым. Перавага сіл на баку Данілы. Міндоўг звяртаецца за дапамогай да папы Рым. Папа згаджаецца яму дапамагчы. 1252 ці 1253 Міндоўг прымае каталіцтва.

1253 Міндоўг карануецца каронай. Па дагавору з папай Рым. Міндоўг аддаваў каталіцтву знач. тэр., абяцаў распаўсюд. каталіцтва на яго землях. Галіцкі адмовіўся ад пахода. Атрымаўшы лёгкую перамогу Міндоўг не спяшаўся выконваць абяцанне. Папа адмовіўся падтрымл. Міндоўга. Даніла арганіз. новы паход. Гэта выклік. незадавальн. навагародцаў, якія выгналі Міндоўга. 1254 на княжане ў Навагрудак запраш. сын Міндоўга Войшалк. Войшалк аддае Навагарод. пасад сыну Раману Уладзімір., сам едзе заложнікам да Галіцкага. Праз час Раман Уладзімір. забіты. Войшалк вярнуўся да княж. ў Ноўгарад. 1263 змова нальшанскага князя Даўмонта, жамойцкага князя Трайняты, полац. князя Таўцівіла удалася. Міндоўг забіты. Жамойцкі князь Трайняты забівае Таўцівіла. Войшалк уцякае ў манастыр. Праўленне Трайняты 11 мес. (1263-1264). 1264 Трайняты забіты. Войшалк вяртаецца на княж. ў Навагрудак. Перадае ўладу галіцк. князю Шварну Данілавічу, які жанаты на яго сястры. Перадача ўлады Шварну атрымала незадавальн. старэйш. сына Льва Данілавіча. У час сустрэчы 1267 Леў Данілавіч забівае Войшалка. Шварн застаецца адзін. правіцелем.

1270 ці 1271 ён памірае. Князем станов. Трайдзень. Перыяд яго княж. да пачатку 1281 ці 1282 - барацьба з крыжакамі. У час праўл. Трайдзеня на тэр. Полацка пасяліліся прусы. Пасля смерці Трайдзеня (1283), да пач. праўл. Віценя не захавал. звестак, хто княжыў у ВКЛ і якія падзеі адбыв. ў ВКЛ. У якасці князя ВКЛ крыніцы наз. Пукувера, Лютавера, Букідзіда. З-за атсутнасці звестак перыяд пасля смерці Трайдзеня да пач. праўл. Віценя наз. “цёмнае дзесяцігодзе”. У пач. 1290 князь - Віцень. Густынскі летапіс паведамляе, што 1293 Віцень увёў герб “Пагоня”, які сімвалізаваў абарону дзяржавы ад заваёўнікаў (зброены рыцарь на коні). 1307 па дамове з крыжакамі ў склад ВКЛ уваход. Полац. княства. Умац. Цэнтр. улады выклік. шэраг выступл. супраць Віценя. Ен падавіў выступл. 1316 Віцень забіты маланкай, ці крыжакамі.

17. Барацьба вкл з крыжакамі.

Наладжваючы сувязі з паўдн. i ўсход. краінамі, Старажыт. Русь у той час супрацьстаяла набегам качэўнікаў. У перыяд феад.й раздробл. знешнепаліт. ўмовы развіцця княстваў ўскладн. Для бел. зямель гэта звязана з небяспекай з боку нямецкіх рыцараў-крыжаносцаў. На пач. ХШ ст. еўр. дзяржавы, каталіц. царква, арганіз. крыжовы паход ва Усх. Прыбалтыку, дзе замацаваўся спецыяльна створаныя ваенна-рэлігійныя аб'яднан. - Ордэн мечаносцаў i Тэутон. ордэн. Спачатку полац. князі не бачылі пагрозы ў дзейнасці каталіц. місіянераў i падтрымлівалі яе. 1186 атрымаў дазвол на распаўсюд. каталіц. рэлігіі сярод ліваў-язычнікаў канонік Мейнард - першы каталіц. святар, які высадзіўся разам з купцамі у вусці Зах.Дзвіны. Ен заснаваў тут лівон. епіскапства.

Не дамогся вынікаў у місіянер. дзейнасці прыемнік Мейнарда епіскап Бертальд, забіты 1198 лівамі, з пачаткам дзейнасці епіскапа Альберта выявілася нямец. пагроза для Полацка і Русі. Уварваўшыся разам з крыжаносцамі ў вусце Зах. Дзвіны, ен захапіў Земгальскую гавань і на яе месцы ўзвеў 1201 Рыгу. 1202 тут засн. Ордэн мечаносцаў (Лівонскі Ордэн). З пач. 13 ст. барацьба бел. княстваў супраць крыжаносцаў. Цяжар лег на Полац. княства. У Ніж.Падзвінні знаход. 2 гарады-крэпасці – Герцыке і Кукенойс, князі якіх залежалі ад Полацка. Першае сутыкне. Полацка з Ордэнам ў 1203, калі князь Уладзімір напаў на Рыгу, не ўзяў яе. 1206 другі паход на землі Ордэна, безвынікова. 1207 крыжаносцы падышлі да г.Кукенойса, для княжыў Вячка. Ен абараняў горад, ўтрымаць яго не змог. 1209 крыжаносцы спалілі Герцыке. Н.Падзвінне пад кантролем Ордэна мечаносцаў. Перагаворы з крыжаносцамі прывялі да падпіс. 1210 паміж Ордэнам і Полацкам міра. Дагавор тычыўся гандлева-эканам. пытанняў. Цэнтр. у ім стала пытанне аб даніне, якую выплач. лівы Полацку. Ордэн згадзіўся на тое, каб яна існавала і далей, але пад кантролем епіскапа.

1212 Альберт закл. дагавор з Полацкам, паводле якога Уладзімір страціў Н.Падзвінне, але шлях па Зах. Дзвіне для купцоў заставаўся свабодным. 1214 парушыўшы дагавор, крыжаносцы зноў напалі на Герцыке. Барацьба з крыжаносцамі аказ. не на карысць Полацка. Можна вылуч. нек. прычын: праявілася недаацэнка полацк. і інш. сусед. славян. князямі той небяспекі, якую неслі для іх крыжаносцы; ордэн умела выкарыст. супярэчн. паміж пляменамі, якія насялялі Н.Падзвінне, і здолеў схіліць іх на свой бок, адарваць ад Полацка і супрацьпаст. іх Полац. княству; крыжаносцы ў ваеных адносінах добра падрыхт. На пач. 13 ст. Полац. зямля фактычна страціла выхад да мора. Полац. князі пач. ўмацоўв. сувязі з літоўцамі, сусед. старажытнарус. княствамі і з Ноўгарадам (шлюб Аляксандра Яраславіча з дачкой полац. князя Брачыслава). У пер. чв. 13 ст. полацкі і віцебскі князі прызналі ўладу смален. князя Мсціслава Давыдавіча. 1236 адб’ядн. бел.-літ. войска разграміла мечаносцаў каля Шалаўляя. Гэты разгром паскорыў аб’ядн. Ордэна мечаносцаў з Тэўтонскім 1237.

1240 – бітва з крыжаносцамі на р. Няве (Лядовае пабоішча), 1242 – на Чудскім возеры. Пагроза бел. землям з боку крыжаносцаў і пасля гэтых падзей не знікла. Яе стварыў не толькі Ордэн мечаносцаў, але і Тэўтонскі ордэн, які замац. ў Прусіі. Гэты ордэн запрошаны сюды мазавец. князем Конрадам, які спадзяваўся атрымаць ад яго дапамогу ў барацьбе за сусед. польскія і літ. землі. Гісторыя Тэўтон. ордэна пач. з 1190, калі ен створаны ў Палесціне, дзе змагаўся за ўсталяв. хрысціянства. Затым ен перанес сваю дзейнасць на землі Германіі, Італіі, Венгрыі. Абаранялі ад крыжаносцаў свой горад жахары Гродна. 1284 крыжаносцы ўпершыню напалі на Гродна. Вядома 20 паходаў на горад. Асоба вызнач. князь Давыд. За пер. з канца 13 ст. па 1410 крыжаносцы больш за 140 разоў урываліся на Бел. і Літву. Бел.-літ. палкі за няпоўн. 100 г. ажыццявілі каля 60 паходаў на крыжаносцаў.