27

1. Утварэнне вкл. Асноўныя тэорыі.

Канцэпцыі: 1. узнікла у 16 ст., заставалася пануючай у Расіі, РФ, СССР – захапленне бел. зямель літ. феадаламі. 2. у перыяд беларусізацыі у 20-е 20 ст. узнікае канцэпцыя бел. гісторыкаў, згодна з якой ВКЛ не літ. дзяржава, а бел.-літ. пры дамініраванні бел. этнасу. Гэта дзяржава ўтвар. на аснове мір. пагадненняў паміж літ. і бел. землямі, выкліканая неабходн. сумеснай барацьбы з крыжакамі. У 30-е 20 ст. тэорыя аб’яўл. лжывай. 3. 1980 убачыла свет брашура Ермаловіча “Па слядах аднаго міфа”. Ен прапанаваў тэорыю утвар. ВКЛ. Ен лічыў, што ранейшыя даследчыкі дапускалі памылку. На думку даследчыкаў у 13 ст. Літва знаходз. на тэр. суч. Літвы. Ен сказаў, што ў старажытнасці Літва займала частку тэр. суч. Бел. Гэту тэрыторыю ен абмяжоўваў гарадамі: Мінск, Маладзечна, Слонім. Не літ. феадалы захапілі бел. землі, а бел. князі выкарыст. Міндоўга падпарадкаваць Літву. Тэрытар. граніцы ВКЛ устан. у др. пал. 14 ст. Яны прасціраліся ад Балтыйскага да Чорн. мора з сев. на юг, ад Брэсчыны да Смаленшчыны з захада на ўсход.

Гістарыч. рэаліі 13-14 ст. піхалі да балцка-славян. паліт. аб’ядн.як тых, так і др. зямель. Іх адзінства пазволіла сберагчы на тот час этнічную чыстату і існаванне этнасаў, якія насялялі гэты рэгіен, у усл. працівастаяння агрэсарам з севе.-захада і юга-усхода. Знаемы сумест. Выступл. балто-славян. дружын супраць крэстаносцаў. 20 удзельных княств, якія абразав. у выніку распада Полац. і Тураўск. княств, вялі межусоб. барацьбу. На балцкіх землях дзяржаўнасці не было. Тут узнік. племян. саюзы, з’яўляюцца князі. Першым прэтэндэнтам на роль стваральніка Літ. дзяржавы - князь Міндоўг. Літва распалаг. на сучас. Усходнеліт. і паўночназах. бел. землях. У др. пал.40-х 13 ст. Міндоўг - князь у Навагрудке, дзе прыняў 1246 правасл. У канцы 40-х-пач. 50-х 13 ст. Міндоўг адваеўвае для сябе Літву, потым яе аб’ядн. з Навагрудкам. Уступае ў саюз з Лівонскім ордэнам, па дыпламат. меркаванням прымае каталіцтва і карануецца ў Навагрудке. Гэтым актам каталіцкій мір прызнаў незалеж. ВКЛ.

Крыжакі аказ. ненадзежн. саюзнікамі, і моц галыцка-валынс. войска трыжды абвальвалася на Навагрудскія землі. Няўдачы Міндоўга прывялі да замены яго на троне сынам Войшлакам. З Жэмойціі зыходзіць другая спроба аб’ядн. балтаусходнеславян. зямель, якую прадпрыняў жмудскі князь Трайняга. 1263 людзьмі Трайнягі забіт Міндоўг, Войшалк схаваўся ў Пінске. Полацк і князь Таўцівіл хацеў далучыць да свайго княства балтскія і рус. землі. 1264 Трайнягу забілі слугі Міндоўга. Князь - Войшалк, які далучыў да сваіх уладанняў балцкія землі Нальшаны і Дэволтву, аб’яднаў Навагрудскую, Пінскую, Полацкую і Віцебскую землі. Уваходжанне балцкіх і усходнеслав. зямель у яго састаў ажыццяўлялася праз шлюбы. Асновай ВКЛ, Рускага, Жамойцкага княства - балцкія і усходнеслав. землі. Працэс абразавання ВКЛ, Рускага, Жамойцкага княства пачаўся у сяр. 13 ст. на землях верхняга і сярэд. Панямоння. Тэрытар. граніцы ВКЛ пашыр. ад Балтыйск. да Чор. мора з поўначы на поўдзень, ад Берасцейшыны да Смаленшчыны з захада на усход.

Канцэпцыі узнікнення ВКЛ: 1. Традыцыйная (літ.) – ВКЛ абразав. ў выніку заваявання літоўцамі заходнерус. зямель. Літва прадстаўлена ў якасці галоўнай варожай сілы, якая працістаяла Маск. княству. 2. Новая – заходнерус. землі далучылі да сябе Літву. 3. Цэнтрісцкая – ВКЛ у 13 ст.-70-х 15 ст. – літ.-бел. дзяржава, з др. пал. 15- ст. – бел.-літ. дзяржава.

Прычыны ўтварэння ВКЛ: 1. Знешнепалітыч. – геаграф. становішча бел. зямель; пагроза з захада з боку крыжакоў, з поўдзеня і усхода – тарар. Каб зберагчы насяленне, якое пражывала на мяжы балцкіх і усходнесл. зямель, трэба аб’ядноўвацца. 2. Унутрапаліт. – неабходн. прэадалення феад. раздроблен. 3. Эканаміч. – прэадаленне натур. характару, аддзеленне рамяства ад сельскай гаспадаркі. 4. Замацаванне феад.х адносін – трэба уніфікацыя феад. права. Асн. сабыцці, якія паклалі пачатак абразав. ВКЛ, развярн. у верхнем і сярэд. Панямонні. У працэсе абразав. дзяржавы прынялі удзел усходнесл. хрысціян. насяленне і балцкае язычніц. насяленне літ. зямель, дзе не было значных гарадоў і пісьмовасці, было моцнае войска.