Абагульненне да раздзелу іі

1. Ахарактарызуйце дзяржаўны лад ВКЛ, які склаўся ў канцы XIV – першай палове XVI ст.

2. Складзіце схему “Вялікія князі ВКЛ другой паловы XIV – першай паловы XVI ст.” Назавіце князёў, якія, на ваш погляд, унеслі найбольш значны ўклад ва ўмацаванне і развіццё ВКЛ.

3. Назавіце саслоўі, якія сфарміраваліся ў ВКЛ у другой палове XIV – першай палове XVI ст. Якія з іх былі прывілеяванымі, якія падатковымі? Складзіце схему.

4. Апішыце працэс запрыгоньвання сялянства ў ВКЛ.

5. Якія канфесіі былі найбольш распаўсюджанымі ў ВКЛ? Якую палітыку да розных канфесій праводзіла дзяржава ў ВКЛ?

6. Складзіце сінхранічную табліцу “Адносіны ВКЛ з Польшчай і Расійскай дзяржавай”

Дата	Адносіны з Польшчай	Дата	Адносіны з Расійскай дзяржавай

7. Калі пачалося фарміраванне беларускай народнасці? Што садзейнічала яе фарміраванню? Назавіце адметныя рысы беларускай народнасці. Якія з іх захаваліся да нашага часу?

8. Чаму ў культуры беларускіх зямель назіраецца ўплыў візантыйскіх і заходнееўрапейскіх традыцый? Прывядзіце прыклады.

Выніковае абагульненне

Вы скончылі вывучэнне гісторыі Беларусі ў складзе Вялікага княства Літоўскага, у якой у ХІІІ–ХІV ст. беларускія землі аб’ядналіся з суседнімі літоўскімі плямёнамі. Знаходжанне ў новай дзяржаве стала важным этапам для нашага народа. Менавіта ў гэты час адбылося фарміраванне беларускай народнасці. Беларускія землі, адкрытыя павевам як з Усходу, так і з Захаду, перажывалі культурны падъём. Тут былі прадстаўлены практычна ўсе мастацкія стылі, вядомыя тады ў Еўропе, а ў ХVІ ст. да Беларусі дакаціліся магутныя хвалі Рэнесансу. У часы Вялікага княства Літоўскага жылі і тварылі такія велічныя постаці беларускай культуры, як Францыск Скарына, Мікола Гусоўскі, Васіль Цяпінскі і інш. У складзе гэтай дзяржавы нашым продкам удалося вырашыць многія знешнепалітычныя праблемы, якія паўсталі перад беларускімі землямі ў папярэдні час. Пасля разгрому крыжакоў пад Грунвальдам у 1410 г. больш не ўяўляў сур’ёзнай пагрозы магутны калісці Тэўтонскі Ордэн. На пачатку ХVІ ст. ўдалося ўтаймаваць Крымскае ханства, апошні асколак Залатой Арды, які складаў небяспеку для беларускіх зямель.

Паспяхова развівалася гаспадарка. Беларускія землі былі ўключаны ў сістэму еўрапейскіх гандлёвых сувязяў. Збожжа з беларускіх палеткаў знаходзіла попыт далёка за межамі Вялікага княства Літоўскага. Выгаднасць сельскагаспадарчых заняткаў заахвочвала феадалаў да новых форм вядзення гаспадаркі. У выніку адбывалася складанне фальваркава-паншчыннай сістэмы і канчатковае запрыгоньванне сялянства.

Росквіт перажываюць і гарады. Яны растуць колькасна і якасна, засяляюцца новымі жыхарамі, папаўняюцца новымі відамі рамяства. Сведчаннем гаспадарчай і прававой самастойнасці гарадоў стала атрыманне імі, пачынаючы з канца ХІV ст., самакіравання па магдэбургскім праве. Для забеспячэнне сабе большай эканамічнай і грамадскай вагі рамеснікі і купцы аб’ядноўваюцца ў прафесійныя суполкі – цэхі і брацтвы. У выніку беларускі горад яшчэ больш набывае агульнаеўрапейскае аблічча.

Значныя зрухі адбываліся ў сацыяльна-палітычнай сферы. Беларускія землі, якія першапачаткова карысталіся ў Вялікім княстве Літоўскім значнай самастойнасцю, усё цясней уключаюцца ў палітычную структуру дзяржавы. У той жа час з сярэдзіны ХV ст. ўлада вялікіх князёў паступова слабее, а пазіцыі шляхты і асабліва магнатаў умацоўваюцца. У другой палове ХVІ ст. тут фарміруецца ўнікальная форма шляхецкай рэспублікі з выбарным манархам і шляхецкім парламентам – соймам. Абмежаванне ўлады манарха востра паставіла пытанне аб падрыхтоўцы дасканалых юрыдычных дакументаў. Вынікам гэтага стала падрыхтоўка Статутаў ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гадоў, якія былі аднімі з найлепшых узораў тагачаснай еўрапейскай прававой думкі.

Разам з тым, далёка не ўсё было станоўча ў развіцці Вялікага княства Літоўскага. Феадальная эксплуатацыя непасільным бярэмам клалася на плечы сялян. Вырашыўшы праблему крыжацкай небяспекі, Вялікае княства Літоўскае з канца ХV ст. было вымушана весці працяглыя войны на іншых напрамках. Далёкія ад ідыліі былі і адносіны з бліжэйшым палітычным партнёрам – Польшчай. Апошняя не толькі прад’яўляла свайму усходняму суседу тэрытарыяльныя прэтэнзіі, але і імкнулася да поўнага палітычнага паглынання ВКЛ. У рэшце рэшт гэта прывяло да стварэння новай дзяржавы – Рэчы Паспалітай, у складзе якой незалежнасць ВКЛ быў моцна абмежавана.

Існавалі ў дзяржаве і сур’ёзныя рэлігійныя супярэчнасці. Перыяд спрыяльнага існавання ў Вялікім княстве Літоўскім праваслаўнай царквы скончыўся пасля заключэння ў 1385 г. Крэўскай уніі. Паводле яе ўмоў, пануючае месца ў дзяржаве займаў каталіцкі касцёл, што закранала інтарэсы беларускага і ўкраінскага насельніцтва, пераважна праваслаўнага. У далейшым грамадства развівалася ў напрамку большай верацярпімасці, аднак Контррэфармацыя, якая разгарнулася з канца ХVІ ст., зноў паставіла розныя хрысціянскія плыні ў нераўнапраўнае становішча.

Негатыўную ролю ў гісторыі Вялікага княства Літоўскага адыграла і аслабленне ўлады манарха. Ужо ў ХVІІ ст. шляхецкая дэмакратыя стала ператварацца ў бязладдзе, а парламенцкія структуры былі паралізаваны празмернымі правамі кожнага канкрэтнага дэпутата. Аслабленне манаршай улады вылілася, фактычна, у аслабленне ўлады наогул, што стала прадвеснікам знікнення Рэчы Паспалітай з палітычнай карты Еўропы. Але гэта ўжо зусім іншая гісторыя, якую вы будзеце вывучаць у наступным годзе.