- •Уводзіны
- •Прадмет, задачы, функцыі і роля гістарычнай навукі
- •Праблема перыядызацыі гісторыі Беларусі
- •Цывілізацыйная і стадыяльная тэорыі гістарычнага развіцця
- •Гістарыяграфія гісторыі Беларусі
- •Крыніцы па гісторыі Беларусі
- •Лекцыя 2.СтАражЫтнае грамадства на тэрыторыі беларусi
- •Станаўленне і развіццё археалагічнай навукі ў Беларусі
- •Пачатак засялення чалавекам тэрыторыі Беларусі
- •Балцкая каланізацыя беларускіх зямель
- •Генезіс усходнеславянскіх плямён і шляхі іх рассялення на тэрыторыі Беларусі. Узаемаадносіны балтаў і славян
- •Грамадскі лад, заняткі і рэлігія ўсходнеславянскіх плямён на беларускіх землях у VI–VIII cтст. Н. Э.
- •Раннефеадальныя дзяржаўныя ўтварэнні на беларускіх землях
- •Першыя княствы-дзяржавы.
- •Вытокі беларускай дзяржаўнасці
- •Утварэнне Полацкага княства
- •Палітычны трохкутнік Кіеў – Полацк – Ноўгарад у другой палове IX – першай палове X ст.
- •Полацкае княства ў апошняй чвэрці X ст. Рагвалод і Рагнеда. Ізяслаў
- •Узмацненне Полацкага княства ў XI ст.
- •Княства пры Брачыславе
- •Усяслаў Полацкі. Бітва на Нямізе
- •Барацьба Уладзіміра Манамаха з Усяславам у 70–80-я гады. Значэнне дзейнасці Усяслава
- •Тураўскае княства
- •Утварэнне княства
- •Спробы атрымання самастойнасці
- •Землі беларускага панямоння, пабужжа і пасожжа ў X–хііі стст.
- •Княствы ў беларускім Панямонні ў X–XIII стст.
- •Берасцейская зямля
- •Беларускія гарады ў складзе Смаленскага, Чарнігаўскага і Кіеўскага княстваў
- •Феадальная раздробленасць
- •Феадальная раздробленасць Полацкай зямлі
- •Асноўныя тэндэнцыі полацкай гісторыі ў XII – пачатку XIII ст.
- •Дзейнасць Глеба Менскага. Вайна 1128 г.
- •Полацкая зямля ў другой палове XII ст.
- •Тураўскае княства
- •Сацыяльна-эканамічнае развіццё
- •Вёска і яе гаспадарка ў іх–хііі стст.
- •Сялянскі побыт і сацыяльныя адносіны
- •Стан сельскай гаспадаркі
- •Узнікненне і развіццё гарадоў
- •Знешні выгляд старажытнага беларускага горада
- •Насельніцтва
- •Размяшчэнне і характарыстыка асобных гарадоў
- •Развіццё рамяства
- •Гандаль. Шляхі зносін
- •Барацьба 3 чужаземнымі захопнікамі ў XIII – тПершай чвэрці XIV ст.
- •Войны Полацкага княства з крыжакамі
- •Барацьба насельніцтва Беларусі супраць мангола-татарскіх заваёўнікаў
- •Рэлігія і культура
- •Рэлігія і культура беларускіх Земляў у IX – першай палове xiiі ст.
- •Увядзенне хрысціянства на Беларусі
- •Вусная народная творчасць. Літаратура
- •Асвецтва, мастацтва
- •Утварэнне I станаўленне вялікага княства літоўскага
- •Утварэнне і ўмацаванне вялікага княства літоўскага.
- •Утварэнне вялікага княства літоўскага, рускага і жамойцкага
- •Прычыны аб’яднання славянскіх і балцкіх земляў вакол Наваградка. Міндоўг
- •Дзейнасць Войшалка, Трайдзена і Віценя
- •Рост вкл у геаграфічнай і палітычнай прасторы Усходняй Еўропы
- •Рост уплыву вкл на рускіх землях пры Гедыміне
- •Дзяржаўная дзейнасць Альгерда. Вільня як цэнтр аб’яднання зямель былой Кіеўскай Русі
- •Дзяржаўны лад вялікага княства літоўскага
- •Дзяржаўны лад у вкл
- •Абвастрэнне ўнутраных супярэчнасцей у вялікім княстве літоўскім у канцы XIV ст.
- •Шлях Вялікага княства Літоўскага да палітычнага лідэрства ва Усходняй Еўропе
- •Дынастычная барацьба. Крэўская унія. Востраўскае пагадненне
- •Унутраная і знешняя палітыка Вітаўта
- •"Вялікая вайна" супраць Ордэна. Грунвальдская бітва
- •Грамадзянская вайна 30-х гадоў
- •Казімір IV і яго палітыка
- •Праўленне Казіміра іv
- •Культура беларусі ў XIV–XV ст.
- •Этнагенез беларусаў ці этнiчныя працэсы на беларускiх землях у XIII–XVI стст.
- •Прабеларусы
- •Складванне этнiчнай тэрыторыi
- •Фармiраванне этнiчнай самасвядомасцi
- •Этнiчныя меншасцi
- •Культура Беларусі другой паловы хііі–хv стст.
- •Літаратура. Творчасць р. Цамблака
- •Архітэктура і выяўленчае мастацтва
- •Беларусь у XVI – першай палове XVII ст.
- •Знешняя палітыка і войны вялікага княства літоўскага ў першай палове XVI ст.
- •Знешняя палітыка вялікага княства літоўскага ў канцы XV – першай палове XVI ст.
- •Умацаванне сувязей з Польшчай
- •Канфрантацыя з Маскоўскай дзяржавай
- •Адпор набегам крымскіх татар
- •Эвалюцыя дзяржаўнага ладу вялікага княства літоўскага
- •Статуты Вялiкага княства Лiтоўскага 1529 I 1566 гг.
- •Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел вялікага княства літоўскага
Праблема перыядызацыі гісторыі Беларусі
Наш народ прайшоў шматвяковы шлях ад старажытных часоў да сучаснасці. Беларуская пісьмовая гісторыя пачала адмерваць сваё другое тысячагоддзе. Дапісьмовая ж налічвае тых тысячагоддзяў не адзін дзесятак. Свой адлік яна вядзе з часоў з'яўлення на нашай зямлі першых людзей.
Сучасныя навуковыя даныя даюць падставу з вялікай доляй упэўненасці сцвярджаць, што першыя насельнікі прыйшлі сюды ў сярэднім палеаліце (старажытнакаменным веку) прыкладна за 100–40 тысяч гадоў да нашай эры. З таго часу гісторыя чалавечага роду на беларускай зямлі не перарываецца – адны пакаленні змяняюцца другімі. Сярод жыхароў сярэднекаменнага веку – мезаліту (X–V тыс. г. да н. э.), якія прыйшлі ў наш край з паўднёвага ўсходу, паўднёвага захаду і захаду, ужо можна шукаць вытокі некаторых элементаў нашай сённяшняй культуры, бо наступныя прышэльцы не маглі поўнасцю выцесніць сваіх папярэднікаў і назусім перарваць плынь традыцый і гістарычнай памяці.
Потым, паводле археалагічнай перыядызацыі на Беларусі быў неаліт – новы каменны век (канец V–III тысячагоддзе да н. э.). Ад палявання, рыбалоўства і збіральніцтва першабытнае насельніцтва пачало пераходзіць да вытворчых форм гаспадаркі – земляробства і жывёлагадоўлі. У эпоху бронзы (канец ІІІ тысячагоддзя – VІІІ–VІІ стст. да н. э.) чалавечае грамадства на Беларусі, хоць у асноўным і працягвала карыстацца каменнымі прыладамі працы, аднак узнялося яшчэ на адну ступеньку цывілізаванасці, перайшло да патрыярхату. У жалезным веку (VІІ–VІ ст. да н. э. – VІІІ ст. н. э.) насельніцтва Беларусі навучылася здабываць жалеза і вырабляць з яго прылады працы, зброю, упрыгажанні. У гэты час адбываецца ўдасканаленне грамадскага ладу, фарміруюцца сацыяльныя групы, структура так званай ваеннай дэмакратыі.
У працэсе фарміравання беларускага народа, яго антрапалагічных, моўных, культурна-бытавых асаблівасцей у гісторыі Беларусі вылучаюцца 4 вялікія этнічныя эпохі. Першая вызначаецца як час засялення Беларусі і існавання тут старажытнейшага даіндаеўрапейскага насельніцтва. Яна супадае з каменным векам (палеалітам, мезалітам, неалітам). Другая эпоха пачынаецца са з'яўлення на мяжы ІІІ–ІІ тысячагоддзяў да н. э. індаеўрапейцаў і вызначаецца як балцкая. Яна адпавядае бронзаваму і жалезнаму вякам археалагічнай шкалы і характарызуецца перавагай балцкага этнічнага элемента. Трэці этап уключае славянскае засяленне Беларусі (ІІІ ст. да н. э. – VІІІ ст. н. э.), час існавання ўсходнеславянскіх племянных саюзаў палачан, дрыгавічоў і радзімічаў (трэцяя чвэрць І тысячагоддзя н. э.) і Старажытнарускай дзяржавы (ІХ–ХІІІ ст.), а таксама стварэнне Вялікага княства Літоўскага.
Чацвёрты этап этнічнай гісторыі Беларусі пачынаецца з канца ХІV ст. і цягнецца да нашага часу. Гэта час станаўлення, развіцця і ўздыму беларускай народнасці, які змяніўся перыядам паланізацыі і русіфікацыі. У 1917–1991 гг. адбываюцца значныя гістарычныя падзеі ў жыцці беларускага народа, якія часам носяць супярэчлівы характар. З аднаго боку, стварэнне БНР і БССР мела станоўчае значэнне для нацыянальнай кансалідацыі, але, з другога боку – падзел беларускага народа ў адпаведнасці з Рыжскім мірным дагаворам 1921 года не спрыяў фарміраванню беларускай нацыі. Гэта адбудзецца пасля 17 верасня 1939 года і ў наступны перыяд гісторыі беларусаў, які пачаўся ў 1991 годзе са стварэння ўласнай дзяржавы.
А. Турчыновіч, аўтар адной з першых спецыяльных работ, прысвечаных гісторыі Беларусі ("Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен". СПб, 1857), вылучыў два перыяды. Першы – з пачатку XV да канца XVII ст. – уключаў уласна гісторыю Беларусі, якая цесна звязана з гісторыяй Летувы, Польшчы, Расіі. Другі пачынаўся з канца XVII ст., калі беларуская гісторыя "вычэрпвалася гісторыяй Польшчы і Расіі". Турчыновіч сцвярджаў, што Беларусь у мінулым наогул не мела сваёй гісторыі, а была арэнай міжусобіц, войнаў, "скрыжаваннем магутных супернікаў". Гэткі погляд, які ў рэшце рэшт зводзіўся да адмаўлення самога факта існавання беларускага этнасу, характэрны для ўсёй расійскай і польскай гістарыяграфіі XIX – пачатку XX ст.
У 1920-я гады вядомы беларускі гісторык Усевалад Ігнатоўскі прапанаваў "па асаблівасьці політыка-соцыяльнага і культурнага жыцьця беларускага народу" дзяліць гісторыю Беларусі на чатыры перыяды: Полацкі (ІХ–ХІІІ стст.), Літоўска-Беларускі (ХІІІ – першая палова ХVI ст.), Польскі (1569 г. – канец ХVІІІ ст.), Расійскі (канец ХVIII – пачатак XX ст.). Фактычна У. Ігнатоўскі вылучыў і пяты перыяд, упершыню ў беларускай гістарычнай навуцы, прысвяціўшы яго савецкаму часу, і назваў яго "Беларусь пасля звяржэньня царызму".
Такой перыядызацыі, заснаванай на прынцыпе дзяржаўнасці, ў асноўным прытрымліваюцца многія гісторыкі. Блізкі па характару крытэрый – рысы грамадскага стану і дзяржаўнасці нашых зямель – паклалі ў падмурак сваёй перыядызацыі Леанід і Тамара Лойкі ("Крыжовы шлях". – Мн., 1993.). Паводле меркаванняў гэтых аўтараў, першы перыяд гісторыі Беларусі (ад першых пісьмовых звестках пра наш край) характарызуецца ўзнікненнем племянных саюзаў і першых дзяржаўных утварэнняў.
Другі (другая палова IX – пачатак ХІІ ст.) – узнікненне і развіццё Кіеўскай Русі – старажытнай дзяржавы ўсходніх славян, з якой непарыўна звязана гісторыя беларускіх зямляў.
Трэці (ХІІ–ХІІІ стст.) – эпоха феадальнай раздробленасці, узмацненне Полацкага, Турава-Пінскага і іншых княстваў, узнікненне на тэрыторыі Беларусі мноства дробных дзяржаў.
Чацвёрты (з ХІІІ ст. да другой паловы ХVI ст.) – перыяд, звязаны з узнікненнем і росквітам Вялікага княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага, тэрытарыяльным і палітычным ядром якога былі беларускія землі.
Пяты (1569–1795 гг.) – Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай.
Шосты (канец ХVІІІ ст. – 1917 г.) – Беларусь у складзе Расіі.
Сёмы (кастрычнік 1917–1991 гг.) – савецкі перыяд у гісторыі Беларусі.
Восьмы (снежань 1991 – па сенняшні дзень) – постсавецкі перыяд у гісторыі Беларусі.