Содержание

	Прадмова ...........................................................................................	3
	Уводзiны .............................................................................................	4
I	ДакументальныЯ крынIцы................................................	18
1.	Заканадаўчыя дакументы .................................................................	18
1.1	Агульная характарыстыка ...............................................................	18
1.2.	Матэрыялы заканадаўства зямель Русi IX-XIII ст. ....................	18
1.3.	Заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага ..................................	19
1.3.1.	Агульная характарыстыка.................................................................	19
1.3.2.	Прывiлеi, iх класiфiкацыя, роля прывiлеяў у працэсе афармлення саслоўных правоў магнатаў i шляхты ..............................................	20
1.3.3.	"Судзебнiк" Казiмiра IV, яго месца ў сiстэме развiцця заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага ...................................	22
1.3.4.	Статуты (1529, 1566, 1588) як гiстарычная крынiца ...................	23
1.3.5.	Пастановы (канстытуцыi) сеймаў Вялiкага княства Лiтоўскага i Рэчы Паспалiтай ..............................................................................	24
1.4.	Заканадаўства Расiйскай iмперыi (канец XVIII ст. - пачатак XX ст.) .....................................................................................................	25
1.4.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	25
1.4.2.	Тыпы i вiды заканадаўчых дакументаў канца XVIII - пачатку XX стст....................................................................................................	27
1.4.3.	Публiкацыi дакументау заканадауства Расiйскай iмперыi ..............	28
1.5.	Заканадаўчыя дакументы навейшага часу ........................................	31
1.5.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	31
1.5.2.	Асноўныя вiды заканадаўчых дакументаў навейшага часу. Дэкрэты ..............................................................................................	34
1.5.3.	Методыка аналiзу дакументаў заканадаўства ................................	38
2.	Актавыя матэрыялы ................................................................	39
2.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	39
2.2.	Вiды актаў ..........................................................................................	40
2.3.	Актавы фармуляр ..............................................................................	40
2.4.	Этапы развiцця актавых матэрыялаў ..............................................	41
2.4.1.	Актавыя матэрыялы Х-ХІІІ стст. ("рускiя" акты).......................	41
2.4.2.	Актавыя матэрыялы перыяду ВКЛ (сяр.ХІІІ-XVIII ст.) .................	42
2.4.3.	Методыка аналiзу актавага матэрыялу ..........................................	45
3.	Матэрыялы справаводства ...............................................................	46
3.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	46
3.2.	Матэрыялы справаводства перыяду Вялікага княства Літоўскага (XIV-XVIII стст.). “Лiтоўская метрыка”. ....................................	47
3.2.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	47
3.2.2.	Канцылярыя ВКЛ i яе “кнiгi”. Першапачатковы i сучасны склад кнiг ......................................................................................................	48
3.2.3.	Асноўныя этапы навуковага асваення i вывучэння Лiтоўскай Метрыкi. Гiсторыя фонда “Лiтоўская метрыка” (ЦДАСА РФ, № 389).................................................................................................	53
3.2.4.	Віды дакументавання .........................................................................	54
3.2.5.	Сеймавыя матэрыялы XVI-XVII стст................................................	55
3.2.6.	Мытныя кнігі як крыніца для вывучэння сацыяльна-эканамічнай гісторыі Беларусі XIV-XVIII стст......................................................	55
3.3.	Дакументы справаводства перыяду Расійскай імперыі ...................	56
3.3.1	Агульная характарыстыка ................................................................	56
3.3.2.	Справаздачы губернатараў як крыніца па гісторыі Беларусі ...........	58
3.4.	Дакументы справаводства савецкага часу .......................................	60
3.4.1.	Агульная характарыстыка ................................................................	60
3.4.2.	Класіфікацыя ......................................................................................	60
4.	Эканоміка-геаграфічныя, гаспадарчыя і статыстычныя апісанні. Статыстычныя матэрыялы ...............................................................	64
4.1.	Агульная характарыстыка і этапы развіцця статыстычных матэрыялаў.........................................................................................	64
4.2.	Перадвесне статыстыкі. Гаспадарчыя апісанні і дакументы фіскальнага ўліку насельніцтва XVI-XVIII стст .............................	66
4.3.	Эканоміка-геаграфічныя і гаспадарчыя апісанні, матэрыялы фіскальнага ўліку канца XVIII - першай паловы ХІХ стст ..............	69
4.3.1.	Матэрыялы Генеральнага межавання і ваенна-тапаграфічныя апісанні канца XVIII – 60-х гг. ХІХ стст ...........................................	69
4.3.2.	Інвентары памешчыцкіх маёнткаў першай паловы ХІХ ст..............	73
4.3.3.	Матэрыялы рэвізій як гістарычная крыніца па гісторыі Беларусі....	74
4.4.	Статыстычныя крыніцы другой паловы ХІХ -- пачатку ХХ стст.	75
4.4.1.	Статыстычныя ўстановы Расійскай імперыі, іх функцыі і структура ..........................................................................................	75
4.4.2.	Дэмаграфiчная статыстыка .............................................................	76
4.4.3.	Статыстыка сельскай гаспадаркі.....................................................	80
4.4.4.	Прамысловая статыстыка ...............................................................	82
4.5.	Статыстычныя крыніцы навейшага часу ........................................	85
4.5.1.	Арганізацыя статыстычнага ўліку ...................................................	85
4.5.2.	Дэмаграфічная статыстыка .............................................................	86
4.5.3.	Статыстыка сельскай гаспадаркі ....................................................	89
4.5.4.	Статыстыка прамысловасці .............................................................	92
II.	Апавядальныя крыніцы ...............................................	95
1.	Летапісы і хронікі ..............................................................................	95
1.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	95
1.2.	Этапы летапiсання на Беларусi ........................................................	95
1.3.	“Аповесць мiнулых гадоў” як гiстарычная крынiца ..........................	96
1.4.	Узнiкненне мясцовых летапiсных цэнтраў. Полацкi летапiс ..........	97
1.5.	Лацiнамоўныя хронiкi XII-XIII стст. як крынiцы па гiсторыi Беларусi ..............................................................................................	98
1.6.	Сагi як гiстарычная крынiца ..............................................................	99
1.7.	Беларускае летапiсанне XV-XVI стст .............................................	99
1.7.1.	Агульная характарыстыка. Класiфiкацыя .......................................	99
1.7.2.	Першы беларуска-літоўскі звод (“Летапiсец вялiкiх князеў лiтоўскiх”), гiсторыя яго стварэння, крынiцы i склад .....................	100
1.7.3.	Другі беларуска-лiтоўскi звод ............................................................	101
1.7.4.	Трэці беларуска-літоўскі звод (“Хронiка Быхаўца”). Методыка аналiзу легендарных частак летапiсаў ..............................................	102
1.8.	Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. на Беларусi ..................	103
2.	Мемуарная лiтаратура .......................................................................	104
2.1.	Агульная характарыстыка ...............................................................	104
2.2.	Этапы развіцця мемуарнай літаратуры на Беларусi........................	105
2.3.	Гісторыка-мемуарная літаратура другой паловы XVI-XVIІI стст. як крыніца па гісторыі Беларусі .............................................	107
2.4.	Мемуарная лiтаратура XVIII ст......................................................	110
2.5.	Літаратура падарожжаў як гістарычная крыніца. Запіскі замежных дыпламатаў і падарожнікаў аб Беларусі XVI-XVIII стст....................................................................................................	110
	Мемуарная літаратура ХІХ – пачатку ХХ стст ...........................
2.6.	Мемуарная літаратура навейшага часу ...........................................	112
3.	Літаратурныя і публіцыстычныя творы як гістарычныя крыніцы...............................................................................................	118
3.1.	Агіяграфічныя крыніцы ......................................................................	118
3.2.	Лiтаратурныя i пуюлiцыстычныя творы XI-XII стст....................	121
3.3.	Публiцыстычныя творы XIV-XVIII cтст........................................	122
3.4.	Публiцыстычныя творы XIX-XX cтст.............................................	122
3.5.	Эпiсталярныя крынiцы ......................................................................	123
	ДАДАТАК .........................................................................................
	Праграма курса “Крынiцазнаўства гiсторыi Беларусi” ..................
	Лiтаратура .........................................................................................
	Публiкацыi крынiц ............................................................................

1 Тып аб'ядноўвае крыніцы, якія адрозніваюцца спосабам кадзіроўкі інфармацыі і яе захоўвання.

1 Выведзеныя з дапамогай чалавека пароды жывёл i iнш.

2 Ад лац. conventionalis — умоўны.

3 Так, напрыклад, кіна і фотаматэрыялы непары?на звязаны з анатаваннем (картачкі прадметна-тэматычнага каталога, архіуныя і студыйныя мантажныя лісты). У азначаным выпадку спалучаюцца выяуленчая і пісьмовая формы, але аб’ект адлюстравання адзіны.

1 Від — гістарычна склаўшыся комплекс пісьмовых крыніц, для якіх характэрна падабенства прыкметы іх структуры і зместу.

1 Аб’ект – гэта тое, на што накіравана пазнавальная дзейнасць чалавека, а прадмет — канкрэтныя бакі, якасці і адносіны аб’ектаў, якія даследуюцца з пэўнай мэтай у пэўных абставінах і ўмовах.

1 Па трапнаму вызначэнню Л.С.Клейна гэта рэшткі культуры мінулага, аддаленага ад нашага жыцця не толькі значным інтэрвалам часу (гэта не галоўнае), але і разрывам традыцыі, такім разрывам, які ўскладняе разуменне рэшткаў.

1 Да першасных адносяць: неперыядычныя публікацыі крыніц, перыядычныя, выданні крыніц, што працягваюцца (напр., "Полное собрание русских летописей"); да другіх – інфармацыйныя выданні (рэфератыўныя і інш.), даведачная літаратура (энцыклапедыі, слоўнікі), бібліяграфічныя дапаможнікі.

2 Археаграфія – спецыяльная гістарычная дысцыпліна, якая распрацоўвае методыку пошуку і збору пісьмовых помнікаў (палявая археаграфія), навуковага ўліку і апісання рукапісаў і рукапісных кніг (камеральная археаграфія), прынцыпы выдання гістарычных крыніц (эдыцыйная, або выдавецкая археаграфія).

3 Гл.дадатак.

1 Спосаб напісання, нягледзячы на блізкасць моў у перыяд XIV-XVIII ст. істотна адрозніваўся. Гл.: Куль-Сяльверстава С.Я. Беларуская палеаграфія: навуч.дапам. Гродна, 1996; Тихомиров М.Н. Муравьев А.В. Русская палеография. М., 1982.

2 Гл.: Мова беларускай пісьменнасці XIV-XVIII ст.ст. Мн., 1988

3 Механічнае злучэнне эпізодаў з розных месцаў называюць кантамінацыяй, а цалкам заснаваны на чужым матэрыяле тэкст кампіляцыяй.

1 Герменеўтыка – мастацтва і тэорыя вытлумачэння, якая мае на мэце вызначыць сэнс, зыходзячы з яго аб'ектыўных (значэнне слоў і іх гістарычна абумоўленыя варыяцыі) і суб'ектыўных (намеры аўтараў) падстаў. Мяркуюць, што паходжанне гэтага слова звязана з імем бога Гермеса, весніка багоў, якому прыпісвалася таксама вынаходжанне мовы і пісьменства.

1 Урэшце абараняцца перад судом і даказваць сваю невінаватасць абвінавачаны павінен быў сам. Але калі ён не мог здзяйсняць абарону самастойна, то даручаў гэта свайму верніку ці пракуратару. Калі першы – проста давераная асоба абвінавачанага, то другі – прафесійны юрыст-павераны ў Вялікім княстве Літоўскім, які займаўся адвакацкай практыкай (шляхціч).

1 Статут Вялiкага княства Лiтоўскага 1588: Тэксты, Даведнiк, каментарыi. Мн., 1989.

2 Гл.раздзел "Матэрыялы справаводства".

1 АЗР. Т.1. Спб,1846. N 166. С.191.

1 АЗР. Т.1. Спб., 1846. С.21.

1 АЗР. Т.1. N 43. С .57,58; N 82. С. 103.

2 Амаль усе яны змешчаны ў зборнiку дакументаў "Полоцкие грамоты XIII- начала XVI вв." у 4-х частках. М., 1977 - 1980.

1 Ітынерарый – дзеннік падарожжаў.

1 Даніны – спецыфічная назва падараванняў (“пажалаванняў”) вялікага князя.

1 Гл.: Галенчанка К.Я. Неизвестный реестр метрики Великого княжества Литовского в собрании П.П.Дубровского // Книга в Белоруссии: Книговедение, источники, библиография (сб. статей). Мн., 1981.

1 Кампаратыўнае вывучэнне мытных кніг гл.: Каун С.Б. Мытные и таможенные книги ВКЛ и России XVI-XVIII вв. (результаты сравнительного анализа)./ Гістар.крыніцы: праблемы класіфікацыі, вывучэння і выкладання. М-лы да Міжнарод. нав.-прак. канф. Мн., 1998.

1 Азначаныя дакументы разглядаюцца ў наступным раздзеле.

2 Кожны дакумент мае асобныя элементы, што носяць назву "рэквізітаў": аўтар, адрасат, подпіс, дата і г.д. Сукупнасць рэквізітаў, размяшчаных пэўным чынам у дакуменце, складае яго фармуляр".

3 Падрабязны агляд гэтых груп гл.: Селунская Н.Б., Бородкин Л.И., Григорьева Ю.Г., Петров А.Н., Становление российского парламентаризма начала ХХ века. М., 1996. С.127-132.

4 Гл.: Дятлова Н.П. Отчеты губернаторов как исторический источник // Проблемы архивоведения и источниковедения. Л., 1964.

1 Нагадаем, што фармуляр дакумента – гэта паслядоўнасць яго структурных частак.

1 Па пэўных прычынах ў выданні не разглядаюцца дакументы справаводства Польскай рэспублікі, што датычацца тэрыторыі Заходняй Беларусі перыяду 1921-1939 гг.

1 Некаторыя даследчыкі адносяць да гэтай групы таксама кантракты, дамовы, працоўныя пагадненні (гл. Источниковедение истории СССР. М., 1981. С.399), якія, на наш погляд, маюць рысы актавых матэрыялаў.

1 Для нас таксама (аўт.).

2 НАРБ, фонд №

3 Гл.: Перспективный план развития сельского и лесного хозяйства БССР на 1925/26-1929/30 гг. (Утвержден правительством). Минск: Наркомзем БССР, 1927.

1 Гл. раздзел "Статыстычныя крыніцы".

2 Не трэба блытаць справаздачную и справаводчую дакументацыю.

1 Часам цікавую і карысную інфармацыю можна запазычыць з гістарычных даведак, складзеных архівістамі фонду.

1 Статыстыка – гэта яшчэ і галіна ведаў, адна з эканамічных навук.

2 Для прыкладу, тэрытарыяльна-адміністрацыйныя змены БССР на працягу 1920-х гг. не даюць магчымасці параўнаць многія звесткі. К статыстыцы сельскай гаспадаркі на працягу першай паловы ХІХ ст не вызначалася дакладна, што разумеецца пад "неудобными" землямі, у статыстыцы прамысловасці -- паняцце "фабрыка".

1 Пичета В.И. Аграрная реформа Сигизмунда Августа в Литовско-Русском государстве. М., 1958. С.184.

1 Гл.выд.: Писцовая книга Пинского и Клецкого княжеств, составленная пинским старостою Станиславом Хвальчевским в 1552-1555 гг. Вильно. 1884.

2 Бона Сфорца — жонка Жыгiмонта I Старога, атрымала гэтыя землi ад мужа i пажыццевае валоданне. Дарэчы, усе прывiлеi, атрыманыя Бонай на землi i гарады, сабраныя ў ЦГАДА (Лiтоўская метрыка, кнiгi публiчных спраў).

3 Писцовая книга бывшего Пинскаго староства, составленная по повелению короля Сигизмунда Августа в 1561-1566 гг. минским и кобринским старостою Лаврином Войною. Вильно. 1874.

4 Писцовая книга Гродзенскай экономии с прибавлениями. В 2-х ч. Ч.1. 1881., ч.2. 1882.

5 Матэрыялы рэвiзii “Полоцкая ревизия 1552 г.” былi падрыхтаваны i выдадзены Лаппо І. I. ў 1905 г.

6 Гэтыя матэрыялы таксама апублiкаваны: Гл.: “Писцовые книги Московского государства”. Ч.1. Отд.II. Спб., 1877. С.421-566.

7 Першапачаткова гэта попiс (вопiс) памесця цi рэестр.

1 Гл.падручнiк пад рэд.I.Д.Кавальчанкi “Источниковедение истории СССР”. М., 1981. С.120-134.

2 Гл.: Копысский З.Ю. Источниковедение аграрной истории Белоруссии. Мн., 1978.

3 Гл.: Инвентари магнатских владений Белоруссии XVII-XVIII вв. Владение Смаргонь. Мн., 1977 і інш.

1 Гл.: Козловский П.Г. Магнатское хозяйство Белоруссии во второй половине XVIII в. Мн., 1974.

2 Голубеў В.Ф. Сялянскае землеўладанне і землекарыстанне на Беларусі XVI-XVIII ст. Мн., 1992. С.19.

3 Складанасці на гэтым шляху і вопыт апрацоўкі можна знайсці ў манаграфіі. П.А.Лойкі. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі. Эвалюцыя феадальнай рэнты у другой палове XVI - XVIII стст. Мн., 1991.

1 Не азначанага пры першапачатковым ўлiку.

1 Анiшчанка Я.К.

1 Падрабязней гл.: Улащик Н.Н.Введение обязательных инвентарей в Белоруссии и Литве // Ежегодник по аграрной истории Восточной Европы. Таллин, 1959.

2 Суплiкi – сялянскiя скаргi на часовых трымальнiкаў, арандатараў.

3 Назва выклікана тым, што звесткі перапісу удакладняліся і першапачатковыя дадзеныя дапаўняліся (ад лац. “revisio” - зноў разглядаю)

1 Iх называлi "прапiснымi".

1 Гл. публікацыі: “Коневодство в 60 губерниях Европейской России и Кавказа по данным военно-конских переписей 1900-1906 гг. (Спб., 1907); а таксама зборнік “Состояние скотоводства в России” (звесткі з 1864 г. недакладныя, істотна зменьшана колькасць жывелы).

1 Звод дадзеных аб пасеўных плошчах па 50 губернях Еўрапейскай Расіі за 9 год - (1881, 1887, 1893-1899) апублікаваны ў “Временнике ЦСК” (1901 г., № 48). З 1910 г. сталі выдавацца кожны год “Предварительные сведения о плоіадях посевов зерновых злебов и других важнейших полевых растений (Спб., соотв. год).

2 Публікацыі гэтых звестак у выданнях “18-й год в сельскохозяйственном отношении по материалам, полученным от хозяев” ахопліваюць перыяд з 1881 па 1915 гг.

3 Гл. штогоднюю публікацыю “Обзор внешней торговли России по европейским и азиатским границам”.

1 Гл. наступныя публікацыі: да 1898 г. – “Отчеты департамента неокладных сборов”, 1899-1916 - штогодняе выданне міністэрства фінансаў “Статистика производств, облагаемых акцизом”. Фармуляр публікацыі меў свой пералік паказчыкаў па кожнай вытворчасці (цукравая, вінакуранная, запалкавая і г.д.), таму дадзеныя супаставімыя толькі ў рамках адной вытворчасці.

2 Акцыз (франц. accise ад лац. accidere - абразаць), від ускоснага падатку на тавары і паслугі ўнутранай вытворчасці. Акцыз уключаецца ў цану тавара і ў тарыф за паслугі і фактычна перакладаецца на спажыўца.

1 Матэрыялы перапісу 1900 г. апублікаваны ў выданні “Статистические сведения о фабриках и заводах по отношения к производствам, не абложенным акцизом за 1900 год (Спб., 1903), матэрыялы перапісу 1908 г. прадстаўлены ў выданні “Статистические сведения по обрабатывающей фабрично-заводской промышленности Российской империи за 1908 год” (Спб., 1912). Матэрыялы абследавання 1910-1912 гг. былі апублікаваны ў выглядзе 12 выпускаў (па колькасці галін) і спецыяльнага выпуска “Общие итоги” пад назвай “Фабрично-заводская промышленность Европейской России в 1910-191 гг.”. Выданне было ажыццеўлена ў 1914-1915 гг.

2 Да гэтай групы адносяць тры “Указателя фабрик и заводов” другой паловы ХІХ ст. – першыя даведачныя выданні аб расійскіх прамысловых прадпрыемствах.

3 “Список фабрик и заводов Европейской России” (Спб., 1903)

“Список фабрик и заводов Российской империи 1908 г. (Спб., 1912)

4 Сярод іх выдзяляецца даведнік “Фабрично-заводские предприятия Российской империи” у 2-х выданнях (1 выд - Спб., 1909), (2-е, Пг., 1914).

1 Гл.: Машихин Е.А., Симчера В.М. Статистические публикации в СССР. Библиографический указатель. М., 1975.

1 Нараджэнні і смерці, колькасныя паказчыкі.

1 Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 г. СССР (сводный том). М., 1962; Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 года: Белорусская ССР. М., 1963.

2 Итоги Всесоюзной переписи населения 1970 г. Т.I-VII.М., 1972-1974: т.І. Численность населения СССР, союзных и автономных республик краев и областей. М., 1972, т.ІІ. Пол, возраст и состояние в браке населения СССР, союзных и автономных республик, краев и областей. М., 1972 і г.д.

3 Население СССР. М., 1990, Возраст и состояние в браке населения СССР. М., 1990, Семья в ССС. М., 1990 и др.

4 Напрыклад, дадзеныя па г.Мінску ў газ. “Вячэрні Мінск”. 1990. 28 сакавіка.

1 Гл. “Инструкции для разработки материалов гнезд динамического обследования 1927 гг.” і адпаведныя інструкцыі (М., 1929).

2 Стат.ежегодник за 1924-25 гг. вып.ІІ, ч.І. Минск, 1926. Стат. ежегодник за 1925-26 гг. Минск, 1926, Белорусская ССР в цифрах. К 10-летию существования БССР. 1919-1929. Минск, 1929 i iнш.

3 Гл.публікацыі “Население, посев, скот, птица и сельскохозяйственный инвентарь в 1923/24 гг.”. М., 1926, “Основные элементы сельскохозяйственного производства СССР за 1916 и 1923-27 гг. по частному сектору сельского хозяйства” (М., 1930). У практычных адносінах для гісторыка больш цікавы выйшаўшы раней зборнік “Основные элементы и продукция сельского хозяйства СССР за 1925/26 – 1928/29 гг.” с приложением хлебофуражного баланса за 1928/29 г. М., 1928.

1 Агляд фондаў цэнтральных архіўных устаноў.Гл.: Бокарев Ю.П. Бюджетные обследования крестьянских хозяйств 20-х годов // Вопросы истории. 1974. № 6. С.37-48 (акрамя таго гл. Фонды Наркамфіна і ЦСУ БССР).

2 Колхозы СССР: Статистический справочник. М.: ЦСУ СССР, 1929; Калгасы БССР (папярэднія вынікі абследаванняў у 1928 і 1929 гг.). Мінск, ЦСУ, 1929 і г.д.

1 Труды ЦСУ, т. XXXVI, вып. 1-2, 3.

2 У якасці дадатку да публікацыі часта выкарыстоўваюць работу М.Я.Вараб’ева “Фабрично-заводская промышленность 1913-1918 гг.” (Труды ЦСУ, т. XXVI, вып.1-2), якая аднак мае шэраг недахопаў.

3 Яны захоўваюцца ў ЦДАНГ РФ, ф.1562, воп.5.

4 З 1921 па 1930 гг. гаспадарчы год не супадаў з календарным (пачынаўся і заканчваўся 1 верасня).

1 Публікацыя гэтых дадзеных знаходзіць адлюстраванне ў часопісе “Веснік статыстыкі”.

1 У хроніцы пераважае сюжэт, аднак мяжа паміж летапісам і хронікай умоўная.

1 Падрабязней гл.: Гуревич А.Я. История и сага. М., 1972; "Эдда" и сага. М., 1979;

2 Цыт. па: Джаксон Т.Н. Исландские королевские саги как источник по истории древней Руси и её соседей // Древнейшие государства на территории СССР. М-лы и исследования. 1988-1989 годы. М.: Наука. 1991. С.124.

3 Джаксон Т.М. Исландские королевские саги о Восточной Европе. М., 1993; Лященко А.И. "Egmundas Saga" и русские летописи // Известия АН СССР. VI серия. 1926. Т.20. № 12. С.1061-1086 i iнш.

4 Заяц Ю.А. Полоцкие события Саги об Эйдмунде // Полоцкий летописец. № 1(2). Полоцк, 1993. С.5-10.

1 Чамярыцкі В.А. Беларускія летапісы як помнікі літаратуры. Мн., 1969.

1 Ад франц. memories або лац. memoriale.

1 На дадзеным этапе працы нам падаецца немагчымым лепш напiсаць па гэтаму пытанню, чым гэта зрабiў А.Мальдзiс у сваёй выдатнай працы “Беларусь у люстэрку мемуарнай лiтаратуры XVIII ст.”. Мн., 1982.

1 Многія з іх даволі дакладна вызначалі этнічныя межы Беларусі (заходнюю – Брэст, Гродна, паўночны ўсход – Друя, Віцебск, Полацк, поўдзень – Прыпяць, усход – Днепр).

1 Гл.: Савецкая Беларусь ва ўспамінах сучаснікаў. Анатаваны паказальнік мемуарнай літаратуры. 1917-1972. Мн., 1993.

1 У якасці прыкладу можна прывесці зборнік "1917 год в деревне" (М.; Л., 1929).

2 Памяці Івана Луцкевіча ў першыя ўзгодкі смерці яго. Вільня, 1920.

3 Прыкладам апошняга можа служыць твор А.Луцкевіча "За дваццаць пяць гадоў". (Вільня, 1928).

4 Прыкладам з'яўляецца кніга П.К.Панамарэнкі "Партызанскі рух у Вялікай Айчыннай вайне". М., 1943.

5 Падрабязней гл.: Курков И.И. Анкета как исторический источник (На материалах "опросных листов для возвратившихся на Родину из германской неволи")// Гістарычныя крыніцы: праблемы класіфікацыі, вывучэння і выкладання. Мінск, 23-24 красавіка 1998 г. Матэрыялы да Міжнароднай навук.-практ. канфер. Мн., БДУ, 1998.

1 Па няпоўных дадзеных за гэты час у рэспубліцы было выдадзена да 300 кніг і зборнікаў успамінаў падпольнага і партыханскага руху.

2 Калинин П.З. Партизанская республика. 3-е изд. Мн., 1973.

3 В Принёманских лесах. Воспоминания партизан и подпольщиков. Мн., 1975. Лещеня С.К. С поролем горкома. Мн., 1991. Ромма Ф. Мужала молодость в боях. Записки секретаря подпольного обкома комсомола. Мн., 1974. Мазуров К.Т. Незабываемое: О деятельности подпольных комсомольских организаций в годы Великой Отечественной войны. Мн., 1984, і інш.

4 Партийное подполье Белоруссии. 1941-1944. Минская область и Минск. Страницы воспоминаний. Мн., 1984.; Партийное подполье Белоруссии. 1941-1945. Страницы воспоминаний. Витебская, Могилевская, Гомельская, Полесская области. Мн., 1985.

5 Баграмян И.Х. Так начиналась война. М., 1971. Буг в огне. Мн., 1970. Жуков Г.К. Воспоминания и размышления. М., 1974. Руссиянов И.Н. В боях рожденная. М., 1982.

6 Киселев К.В. Записки советского дипломата. М., 1974; Впечатления, встречи. Записки советского дипломата. Мн., 1980.

1 Белорусская ССР на международной арене. М., 1964 і інш.

2 Рассвет над Нёманом. Мн., 1982 і інш.

3 Напр., Орехво Н.С. Дела и люди КПЗБ. Воспоминания. Мн., 1983.

4 Жизнь, отданная борьбе, 2-е изд. испр и доп. Мн., 1983; Корж Е.С. Вся жизнь – отчизне: О командире Минского партизанского соединения В.З.Корже. Мн., 1984; Секретарь обкома: воспоминания и документы о Ф.М.Языковиче; Успаміны пра Янку Купалу. Мн., 1982; Успаміны пра Якуба Коласа. Мн., 1982; Успаміны пра Цішку Гартнага. Мн., 1984 і інш.

5 Рагуля Васіль. Успаміны. Мн., 1993 (друк. па выданні: Успаміны, Нью-Ёрк, 1957).

6 Малецкі Язэп. Пад знакам палоні. Успаміны. Таронта, 1976.

1 Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў" (Глыбокае, Паставы. 1945-1947). Менск: Наша Ніва, 1997.

2 Многiя лiтаратуразнаўцы выкарыстоўваюць гэты тэрмiн менавiта ў апошнiм сэнсе. Гл., напр. Кiсялёў Г.В. Ад Чачота да Багушэвiча. Мн., Навука i тэхнiка, 1994.

1 Гл.: Кнiга жыцiй i хаджэнняў / Уклад, прад_ i каментарыi А.Мельнiкава. Мн., 1994.

1 Блок М. Апология истории... -М, 1980. С.38.

1 Рыбаков Б.А. Петр Бориславович: Поиск автора "Слова о полку Игореве". М., 1991.

1 Выдатным прыкладам таго з’ўляецца “Мужыцкая праўда” К.Калiноўскага.

2 Гл. Публицистика белорусских народников. Мн., 1983.

3 Платонов А. Однажды любившие // Лит. газ. 1983. 19 окт.

4 Але часам даследчыкi маюць справу з пiсьмамi, у якiх адсутнiчае асобны з пералiчаных элементаў, а здараецца — i ўсе яны разам.

1 Пасланнi, напiсаныя беларускiм паўставам XVI ст. былi вывучаны С.Г.Вiленскiм (гл. яго працу: Послания старца Артемия. Одесса, 1906).

2 Rohaska A. Archivum Domus Sapiehanae. Tomus I contenet codicem epistolarem 1575-1606. Lwow. 1892. F.XXXV+577.

1 Korespondencja filomatow (1817-1823) / Wybor i poracowanie M.Zielinska. Warsawa, 1989. S.5.

2 Весцi АН БССР. Сер. грамад. навук. 1981. № 4. С. 121-126.

137