Социологиялық зерттеу-процедуралар жүйесі. Олардың мақсаты-зерттеліп жатқан құбылыстан нақты объективті мәліметтер алу.

Социологиялық зерттеудің кезеңдері

Социологиялық зерттеулерге кіретін процедуралар

Методологиялық Әдістемелік Техникалық-ұйымдастырушылық

Пилотаждық зерттеу Баяндық зерттеу Аналитикалық зерттеу

Дайындық Бастапқы ақпаратты жинақтау Ақпаратты қорытуға және ЭЕМ-да өңдеуге дайындау Қорытылған ақпаратты талдау Ғылыми қорытындысын дайындау Толықтырулар мен қорытындысын шығару

Социологиялық зерттеудің түрлері

Пилотаждық зерттеу-нақты социологиялық зерттеудің қарапайым түрі. Бұл зерттеудің түрі ұйымдасқан тапсырмаларды шешу үшін және кішкене ғана объектімен жұмыс істеу үшін арналған. Оны ажырататын белгілер: жеңілдетілген бағдарлама, әдіс және көлемі жағынан шағындығы.

Экспресс-сұрау – пилотаждық зерттеудің түрі болып саналады. Бұл көбіне ақпаратты тез жинау үшін қолданылады. Баяндық зерттеу (описательное) - социологиялық талдаудың тереңдетілген түрі. Зерттеу нысаны болып, жетерліктей үлкен қоғам, яғни олардың сипаттарын анықтау мәселесі қойылады.Себебі бұл зерттеу оларды салыстыруға, не салғастырумаға көмектеседі. Зерттеу барысында ақпараттың масштабының үлкеніне байланысты, ақпаратты өңдеуге машиналар қолданылады.

Аналитикалық зерттеу-социологиялық зерттеудің ең қиын және ең терең түрі. Баяндық зерттеу түрімен салыстырғанда, бұл зерттеудің түрі шиеленістің шешу жолын ғана іздеп қоймай, оның неден шыққанын, қалай пайда болғанында зерттеуге де шамасы жетерлік. Бұл зерттеу түрі өте үлкен қоғамдарды зерттеуге көмектеседі. Мәселен, қала, аудан, республика, мемлекет көлемінде жүргізіле береді. Бұл зерттеу түрінде эксперимент те қолданылады. Мысалы: бұл ақпараттың түбіне жету үшін, социолог бір анық ситуацияны алады. Себебі, бұл арқылы байланыс факторларын таба алады. Бұл зерттеу түрін экспериментальды деп те атауға болады.

2. Социологиялық зерттеуді жүргізу бірнеше кезеңнен тұрады:

- Зерттеуге дайындық;

- Бастапқы социологиялық ақпараттарды жинау;

- Зерттеу материалдарын қорытуға және ЭЕМ-да өңдеуге дайындау;

- Ақпарат анализі, қорытынды мен социологиялық зерттеудің нәтижесін дайындау, байламдар мен толықтырулар.

Жүйеленген және негізделген ғылыми фактілер алдыңғы санаттағы білімді нақтылайды немесе жоққа шығарады.

Әлеуметтік зерттеулер әдіснамалық теориялық негіздеудің бағдарламасын жасаудан және нақты әлеуметтік құбылыс пен процестің методологиялық зерттелуінен басталады.

Бағдарлама элементтер қатарынан тұрады, олардан біз ең маңыздыларын айқындап аламыз. Кейіннен тақырып пен тапсырма таңдау болады. Ең негізгі құраушысы болып гипотезаның жасалуы, яғни зерттеу барысында расталып немесе жоққа шығарылуы мүмкін құбылыстық болжамы табылады. Негізгі және қосымша гипотезалар болуы мүмкін.

Әлеуметтік зерттеу бағдарламасы

(оның дайындығы барысында жасалады)

әдіснамалық бөлім әдіс бөлімі

• Мәселенің айқындалуы -зерттелетін жиынтықты

мен негізделуі. Анықтау.

• Зерттеу пәнінің объектісін -алғашқы мәліметтер

анықтау. жиынтығының әдіснамала-

• Зерттеу мақсаттары мен рының сипаттамасы.

гипотезалар айқындалуының -инструментарийдің қол-

анықталуы. данылуының бірізділігі

-ЭЕМ-дегі мағлұматтар

бағдарламасын өңдеу.

Бағдарлама сонымен бірге ұғымдық және эмпирикалық индикаторлардың сипаттамаларынан және зерттеу объектісін анықтаудан, инструментарийді жасудан тұрады.

Зерттеу объектісі болып нақты қоғамның әлеуметтік мәселелері танылады. Ал олардың субъетілері болып нақты адамдар жатады. Зерттеуге анықталған барлық адамдар жиынтығын /барлық бірлікті қамтитын/ басты жалпылай жиынтық /генеральная совокупность/ деп атайды. Тәжірибе көрсеткендей жалпылай жиынтық тек қана кішігірім зертту объектерін қарастырғанда ғана қолдану мүмкін. Негізгі зерттеулер іріктеп алынған жиынтықтар арқылы жүргізіледі. Негізгі талап-- іріктеп алынған жиынтық бас жалпы жиынтықтың құрылымының микромоделі болуы қажет. Іректеп алудың қазіргі кезеңде ғылымда қалыптасқан әдістері бар.

Таңдаудың ең негізгі әдістері:

• механикалық таңдау әдісі. Басты жиынтықтан бірдей аралықтар арқылы қажетті респонденттер саны анықталады (мысалы, әрбір 10-ыншы);

• сериялық таңдау әдісі. Басты жиынтық бірнегізді бөліктерге бөлінеді және әрбір бөліктен анықтауға қажетті бірліктер пропорционалды түрде алынады;

• ұялық /кластерлық/ таңдау әдісі. Таңдап алынатын объектілер кішігірім бірліктер ұялары /кластерлер/, немесе топ.

• квотты таңдау әдісі. Респонденттер таңдауы бірнеше көрсеткіштер негізінде өтеді.Бұл көрсеткіштер жалпылай жиынтықтың әлеуметтік-демографиялық және де с.с. статисткалық көрсеткіштерден құрастырылады.

Репрезентативті зерттеу деп іріктелген жиынтықтың тексерім белгілері 5% аспайтын ауытқушылықтары бар зерттеу аталады. Егерде жалпы жиынтық саны /мысалы, факультет көлемінде/ 100-250 адамнан аспаса, онда олардың барлығына сауалнама жүргізіледі және ол репрезентативті болып саналады. Ал егерде сауалнама бүкіл жоғарғы оқу орны көлемінде жүргізілсе, онда студенттердің 25% -н сұрау жеткілікті.