Экспираторлар

1.Дорсальды тісше экспиратор (m. serratus dorsalis expiratorius) көкірек керегесінің артқы жоғарғы жағында орналасады. Ол бірнеше тісше ет таспаларынан қүралған. Дорсальды тісше экспиратор соңғы көкірек омыртқалардың жоталық өсінділерінен басталып, қабырғалардың омыртқалық үштарының артқы жиектерінде аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқыла — тісше ет таспаларының саны — 7- 8, олар он бірінші және он сегізінші кдбырғалар аралығында; сиырда тісше таспалар саны - 3-4, олар оныншы жөне он үшінші қабырғалар аралығында; қой мен ешкіде тісше таспалар саны — 5, олар тортінші және алтыншы қабырғалар аралығында; шошқада — тісше таспалар саны 4-5, олар бесінші және сегізінші қабырғалар аралығында; итте тісше таспалар саны — 3, олар он бірінші және он үшінші қабырғалар аралығында орналасады.

Қызметі. Дорсальды тісше экспиратор тісше бүлшық ет таспалары қабырғаларды артқа, жоғары және ішке қарай тартып, оларды бір-біріне жақындату арқылы көкірек қуысын қысады.

2.Ішкі қабырғааралық бүлшық еттер (m.m. intercostales interni) алдыңғы қабырғалардың артқы жиектерінен басталып, артқа және жоғары қарай бағытталып, кейінгі қабырғалардың алдыңғы ішкі жиектеріне бекиді. Ішкі қабырғааралық бүлшық еттер сыртқы қабырғааралық бүлшық еттерге кері бағытта жиырылып, қабыр- ғаларды артқа жөне ішке қарай тартады.

Қызметі. Бүлшық еттер қабырғаларды артқа және ішке қарай тартып, оларды бір-біріне жақындатып, кокірек қуысын қысып тарылтады.

3.Бел-қабырға бүлшықеті (m. lumbocostalis s. m. retractor costae) бел омыртқалардың көлденең өсінділерінен басталып, соңғы қабырғаның артқы жиегінде аяқталады.

Қызметі. Бүлшық ет қабырғаларды артқы жаққа қарай тартып, көкірек қуысын қысады. Сондықтан, бүл бүлшық ет “қабырғалары кері тартқыш бүлшық ет” (қабырғалар ретракторы) — деп те аталады.

4.Көкіректің көлденең бүлшық еті (m. transversus thoracis) төссүйектің дорсальды бетіндегі орталық сызықтан басталып, қабырғалар шеміршектерінде аяқталады.

Қызметі. Аталмыш бүлшық ет жиырылған кезде, ол жоғары көтеріліп, өкпені қысады да, көкірек қуысын тарылтады.

Қүрсақгың көлденсң бүлі

бел омыртқалардың көлдене доғасының ішкі бетінен 6aciaj қарсы жақтың аттас бүлшық еті ( түзуге қатысады. Аталмыш бүі. бүлшық еттердің ең ішкі қабаты

Қүрсақгың бүлшықегтері әр түрлі бағытта кдбаттаса орналасып, қүрсақ қуысындағьі ішкі мүшелерді бірқалыпты жағдайда ұстап түрады. Сонымен қатар, олар жиырыла отырып, ішкі мүшелерді сығып, кекіру, қүсу, нәжіс пен зөр бөлу сияқты қызметтерді жүзеге асырады. Тыныс алу процесіне де қатысады.

1.Күрсақтың сыртқы киғаш бұлшық еті (m. obliquus abdominis extemus) бесінші және алтьшшы кдбырғалардан бастап, соңғы кдбырғаға дейінгі, олардьщ төменгі төссүйектік үштарыньщ сырщы жиектерінен басталып, етті бөлігі сербекке қосымша бекиді. Одан соң ол каудо-вентральды жақка қарай қиғаштала бағытталып, жалпақ сіңірге (апоневроз — лат. aponeurosis) айналады да, бекіп аяқгалатын аумақгарына сәйкес күрсақ, сан, жамбас бөліктеріне бөлінеді. Жалпақ сіңірдің күрсақ бөлігі қарсы жақгың аттас сіңірімен қосылып, құреақтың төменгі бетіндегі ақсызықгы (үйек) — linea alba — күрайды. Апоневроздың жамбас бөлігі мықьш жөне шат сүйектерге бекиді. Сан бөлігі шат төмпегінен басталып, ортан жіліктің медиальды бетіндегі шандырмен қосылып кетеді. Еркек жануарларда күрсақгың сыртқы кңғаш бүлшық еті сіңірінің күрсақ және жамбас бөліктері аралықгарында шап өзегінің сырткдо теріасты сакцнаша тесігі (anulus inguinalis superficialis) орналасады.

2.Қүрсақгың ішкі кңғаш бүлшықегі (m. obliquus abdominis internus) қүрсақгың бүйір кдбырғасының ортаңғы ет қабатын күрайды. Ол сербектен басталып, бүлшық еттік белігі кдбырға доғасының ішкі бетіне бекіп, бүлшық еттің жалпақ шандыры күрсақтың вентральды бетінде қарсы жақгың аттас бүлшық еті шандырымен байланысып, ақ сызықты түзуге қатысады. Еркек жануарларда аталмыш бүлшық еттің каудальды жиегінде шап өзегінің ішкі сақинаша тесігі (anulus inguinalis profundus) орналасады.

3.Қүрсақгың тік бүлшық еті (m. rectus abdominis) көкіректің тік бүлшық еті сіңірінен,төртінші және алтыншы қабырғалар шемір- шектерінен және төссүйектен басталып, күрсақгың вентральды бетін- дегі ақ сызықгың екі кдпталымен бойлай созылып, шат сүйектің шат қыры мен шат төмпегінде аяқталады. Қүрсақтың тік бүлшық еті қүрсақтың сыртқы жөне ішкі қиғаш бүлшық еттері аралығында орналасады. Күрсақтың тік бүлшық егінде көлденең өтетін сіңірлі аралықгар болады. Жылқыда бүл еттің соңғы бөлігінен жүмыр сіңір бөлініп, жамбас-ортан жілік буынына бағытталып, оның қосымша байламына (ligamentum accessorium femoris) айналады да, ортан жілік басының шүңқырында аяқгалады.

4. Қүрсақгың көлденең бұлшық еті (m. transversus abdominis) бел омыртқалардың көлденең өсінділерінен және қабырға доғасының ішкі бетінен басталып, бүлшық еттің жалпақ сіңірі қарсы жақтың аттас бүлшық еті сіңірімен байланысып, ақ сызықты түзуге қатысады. Аталмыш бүлшық ет қүрсақ қабырғасындағы бұлшық еттердің ең ішкі қабаты.

Омыртқа бағанының, кокірек керегесінің және қүрсақгың бүлшық еттері бойынша бақылау сүрақтары:

1. Омыртқа бағанының бүлшықеттері кдндай топтарға белінеді?

2. Қандай бүлшық еттер омыртқа бағанының дорсальды бұлшық еттерін құрайды? Олардың құрылысы мен жануарлар түрлеріне байланысты ерекшеліктеріне көңіл аударыңыз.

3. Омыртқа бағанының вентральды бүлшық еттерін атап, олардың қүрылысын және жануарлардағы ерекшеліктерін еске түсіріңіз.

4. Көкірек керегесінің бүлшық еттері қандай топтарға бөлінеді?

5. Инспираторларға жататын бүлшық еттердің қүрылысы мен қызметтеріне көңіл бөліп, олардың басталатын жөне аяқталатын жерлерін меңгеріңіз.

6. Экспираторларға қандай бұлшық еттер жатады? Олардың қүрылысы мен қызметтеріне көңіл аударыңыз.

7. Құрсақ бүлшық еттерінің қүрылысы мен орналасу орындарын еске түсіріңіз.

8. 0сы тақырыптар мәтініндегі қазақша-латынша терминдерді сөздікке кешіріп алып, оларды жаттаңыз.

АЛДЬІҢҒЫ АЯҚТЫҢ БҮЛШЫҚ ЕТТЕРІ

Алдыңғы аяқтың бүлшық еттері (musculi membri thoracici) орналасу тертібі мен атқаратын қызметіне байланысты иық, шынтақ, тізе және бақай буындарының бүлшық еттеріне белінеді. Аталған буындардағы қимыл-қозғалыстардың түрлеріне байланысты, оларға әсер ететін бүлшық еттер жазғыш (экстензор), бүккіш (флексор), жақындатқыш (аддуктор), алыстатқыш (абдуктор), сыртқа айнал- дырғыш (супинатор), ішке айналдырғыш (пронатор) бүлшықеттер болып бөлінеді. Жазғыш бүлшық еттер (экстензорлар) буын бүры- шының төбесі жағында, ал бүккіш бүлшық еттер (флексорлар) буын бүрышының ішкі жағында орналасып, бір-біріне кдрама-қарсы жүре- тін буынды жазу және бүгу қозғалыстарын іс жүзіне асыратын болса, жақындатқыш бүлшықеттер (адцукторлар) буынның ішкі медиальды бетінде орналасып, буынды түлғаға қарай ішке тартып жақындату қозғалысына, ал алыстатқыш бүлшық еттер (абдукторлар) буынның сыртқы латеральды бетінде орналасып, алдьіңғы қозғалысқа қарама- карсы, буі»інды түлғадан сыртқа карай тартып алыстату қозғалысына әсер етеді. Супинаторлар буынның алдыңғы бетін сыртқы латеральды, ал пронаторлар оны, керісінше, ішкі медиальды жағына қарай бүрады.

Иық буыны (articulatio humeri) қүрылысы жағынан қарапайым (бір буын қуысы болады), қимылы жағынан көпбілікті (жілік басы- ның пішіні шар терізді) буын. Иық буынын жауырын мен тоқпан

жілік басы құрайды. Буынның бүлшық еттері буыннан жоғары, жауырын аумағында орналасып, бір-біріне қарама-қарсы қозға- лыстарды іс жүзіне асыратын бірнеше бүлшық еттер топтарына: экстензорлар мен флексорларға, аддуктор мен абдукторға, супинаторлар мен пронаторға бөлінеді.

Экстензорлар: 1. Қыралды бүлшық еті (m. supraspinatus) жауырынның қыралды шүңқырынан басталып, өзінің екі үшымен тоқпан жіліктің үлкен және кіші төмпешіктерінде аяқталады. Бүлшық етті сыртқы жағынан трапеция тәрізді және атланткрамион бүлшық еттері жауып жатады.

Ерекшеліктері. Жылқы мен шошқада қыралды бүлшық еттің алдыңғы бөлігі терең кеуде бүлшық етінің жауырыналды бөлігімен қосылып кетеді. Итте аталған бүлшықеттің медиальды үшы нашар жетілген.

Қызметі. Қыралды бүлшық еті иық буынын жазады.

2. Қүс түмсыкдіа-тоқпан жілік бүлпіық еті (m. coracobrachialis) жауырынның күс түмсықша өсіндісінен басталып, тоқпан жіліктің дөңгелек бүдыры маңында аяқталады. Бүлшық ет иық буыны мен тоқпан жіліктің медиальды бетінде орналасады. Оны сыртынан терең кеуде бүлшық еті жауып жатады.

Қызмегі. Бүл бүлшық ет экстензор қызметін атқарумен қатар, жақындатқыш бүлшық етке (аддукторға) көмектеседі.

Флексорлар: 1. Дельта (атырау) тәрізді бүлшықет (m. deltoideus) пішіні үшбүрышты, жауырын қырынан каудо-вентральды бағытта орналасқан жалпақ бүлшық ет. Аталмыш бүлшық ет қырарты және кіші жүмыр бүлшық еттерін сыртынан жауып жатады. Дельта тәрізді бүлшық ет екі бөліктен түрады. Оның жауырын бәлігі жалпақсіңір түрінде жауырын қыры мен қырарты бүлшық етінен бастау алады, ал бүлшық еттің акромион бөлігі жауырын акромион өсіндісінен басталады. Бүлшық еттің аталған екі бөлігі де, тоқпан жіліктің дельта төрізді бүдырында аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқы мен шошқада бүлшық еттің акромион бөлігі болмайды.

Қызметі. Дельта тәрізді бүлшық ет иық буынын бүгеді және буынның алдыңғы бетін сыртқа қарай айналдырып, супинатор қызметін де атқарады.

2.Кіші жүмыр бүлшық ет (m. teres minor) жауырынның дистальды бәлігінің артқы жиегінен басталып, тоқпан жіліктің дельта тәрізді бүдырының жоғаргы жағындағы шынтақ сызығының алдыңғы жиегінде аяқталады.

Қызметі. Кіші жүмыр бүлшық ет негізінен иық буынын бүгеді. Дельта тәрізді және кіші жүмыр бүлшық еттері жеке бір мезгілде жиырылып, иық буынының алдыңғы бетін сыртқа қарай бүрып, супинаторлар қызметін де атқарады.

3.Үлкен жүмыр бүлшық ет (m. teres major) жауырынның каудальды жиегінің жоғарғы жағынан басталып, тоқпан

жілік диафизінің медиальды бетіндегі дөңгелек бұдырда аяқталады.

Қызметі. Үлкен жұмыр бұлшық ет дельта тәрізді және кіші жұмыр бұлшық еттермен бірге жиырылып, иықбуынын бүгеді. Ал ол жеке жиырылып, иық буынының алдыңғы бетін ішке қарай бүрып, пронатор қызметін де атқарады.

Аддуктор: 1. Жауырынасты бүлшық еті (m. subscapularis) жауырьшасты шүңқырдан басталып, тоқпан жіліктің медиальды кіші төмпешігінде аяқталады.

Ерекшеліктері. Күйіс қайтаратын жануарларда аталмыш бүлшық ет үш бөліктен түрады.

Қызметі. Жауырынасты бүлшық ет жауырын және иық буыны аумақтарын түлғаға қарай тартып жақындатады.

Абдуктор: 1. Қырарты бүлшық еті (m. infraspinatus) қырарты шүңқырынан басталып, тоқпан жіліктің латеральды үлкен төмешігінде аяқталады.

Қызметі. Қырарты бүлшық еті жауырын мен иық буыны аумақтарын сыртқа қарай тартып, түлғадан алыстатады.

Шынтақ буыны (articulatio cubiti) күрделі және бір білікті буын. Шынтақ буынын тоқпан жіліктің дистальды, кері жілік пен шынтақ сүйектің проксимальды бастары қүрайды. Буынның бүлшық еттері жауырын және тоқпан жілік аумақтарында орналасып, шынтақ буынына әсер етеді. Бір білікті буын болғандықтан, шынтақ буынына бір-біріне қарама-қарсы: жазу және бүгу қозғалыстарын қамтамасыз ететін екі бүлшық еттер тобы әсер етеді. Олар: экстензорлар және флексорлар.

Экстензорлар: І.Иықгың үшбасты бүлшықеті (m. triceps brachii) алдыңғы аяқ қаңкд сүйектерінің үш жерінен басталады. Оның үзын басы (caput longum) жауырынның каудальды жиегінің жоғарғы жағынан, латеральды басы (caput laterale) тоқпан жіліктің шынтақ сызығынан, медиальды басы (caput mediale) тоқпан жіліктің медиальды бетінен басталып, үшеуі бірігеді де, шынтақ өсіндісінің төмпегінде аяқталады.

Ерекшеліктері. Ит пен шошқада үшбасты бүлшық еттің қосымша басы болады. Ол тоқпан жіліктің мойнынан басталып, үшбасты бүлшық еттің үзын басының сіңірімен бірігіп кетеді.

Қызмеіі. Үшбасты бүлшықет шынтақ буынын жазады. Сонымен қатар, оның үзын басы иық буынын бүгуге де көмектеседі.

2.Білек шандырын кергіш бүлшық ет (m. tensor fasciae antebrachii) иықтың үшбасты бүлшық етінің үзын басының медиальды бетінде жатқан жүқа, таспа пішіндес ет. Ол жауырынның каудальды жиегінен, үлкен жұмыр және арқаның тым жалпақ бүлшық еттерінің шандырларынан басталады да, шынтақ өсіндісінің төмпегі мен білек аумағы шандырында аяқталады.

Ерекшеліктері. Итте аталған бүлшық ет тек арқаның тым жалпақ бүлшық етінің шандырынан басталады.

Қызметі. Білек шандырын кергіш бүлшық ет негізінен шынтақ буынын жазады. Сонымен қатар, ол иық буынын бүгуге және білек шандырын керуге де қатысады.

3. Шынтақ бүлшық еті (m. anconaeus) тоқпан жіліктің шынтақ шүңқырының жиегінен басталып, шынтақ өсіндісі төмпегінің

латеральды бетінде аяқталады.

Қызметі. Бүл бүлшық ет шынтақ буынын жазуға қатысады.

Флсксорлар: 1. Иықтың екібасты бүлшықеті (m. biceps brachii) пішіні үршық сабына үқсас, иык және шынтақ буындарына қатар әсер ететін күшті сіңірлі ет. Ол сіңірлі үшымен жауырын төмпегінен басталып, екі бөлікке бөлінеді. Оның бір сіңірлі қүйрығы кәрі жілік бұдырында, ал екінші сіңірлі қүйрығы шынтақ буынының медиальды бүйір байламында аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқыда, сиырда және үсақ малдарда иықтың екібасты бүлшық еті күрсағының ішімен жіңішке де жүқа сіңірлі қабаттар өтеді.

Қызметі. Иықтың екібасты бүлшық еті шынтақ буынының бүккіш бүлшық етінің, ал иық буынының жазғыш бүлшық етінің

қызметтерін атқарады.

2.Тоқпан жілік бүлшық еті (m. brachialis) тоқпан жілік мойнының латеральды және пальмарлы беттерінен басталып, иықтың екібасты бүлшық етінен сәл төменірек кәрі жілік бүдырында аяқталады.

Ерекшеліктері. Итте аталмыш бұлиіық еттің бір бөлігі иықтың екібасты бұлшық етімен бірге, ал екінші бөлігі шынтақ сүйек бүдырында аяқталады.

Қызметі. Тоқпан жілік бүлшық еті шынтақ буынын бүгеді.

Тізс буыны (articulatio carpi) қүрылысы күрделі жөне бір білікті буын. Тізе буынын кәрі жілік пен шынтақ сүйектің дистальды бастары, тізе сүйектері және алдыңғы жіліншіктің проксимальды бастары қүрайды. Буынның бүлшық еттері алдыңғы аяқтың білек аумағында орналасып, тізе буынына әсер етеді. Бір білікті болғандықтан, тізе буынына әсер ететін бүлшық еттер: бір-біріне қарама-қарсы қызметтер атқаратын жазғыш және бүккіш бүлшық еттер топтарына бөлінеді.

Экстензорлар: 1 .Тізені жазғыш кәрі жілік бүлшық еті (m. extensor carpi radialis) білек сүйектерінің, оның ішінде кәрі жіліктің дорсальды бетінде жатқан қомақты ет. Ол тоқпан жіліктің латеральды (жазғыш) айдаршықүстінен басталып, алдыңғы жіліншіктер бүдырында аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқыда бүлшық еттің сіңірі кәрі жіліктің дистальды эпифизінің дорсальды бетіндегі ортаңғы сай арқылы өтеді. Сиыр мен үсақмалдарда бүлшықеттің екі сіңірлі басы болады. Оның бір сіңірлі басы тоқпан жіліктің дельта тәрізді бүдырынан, ал екінші сіңірлі басы иықтың екібасты бүлшық етінен басталады. Шошқа мен итте бүлшық еттің екі қүрсағы болады.

Қызметі. Тізені жазғыш кәрі жілік бүлшық еті тізе буынын жазады және шынтақ буынын бүгетін бүлшық еттерге комектеседі.

2.Үлкен саусақты алыстатқыш үзын бүлшық ет (m. abductor pollicis longus) кәрі жіліктің теменгі латеральды бетінен басталады. Еттің сіңірлі қалдығы медиальды және дистальды бағытта қиғаштала томен бағытталыгі, тізе буынының дорсальды бетіне шығады да, II алдыңғы жіліншіктің проксимальды басында аяқталады.

Ерекшеліктері. Бүлшық ет итте I алдыңғы жіліншіктің проксимальды басында аяқталады.

Қызметі. Үлкен саусақты алыстатқыш үзын бүлшықеттің сіңірлі қалдығы тізе буынын жазуға көмектеседі.

Флексорлар: 1.Тізені жазғыш шынтақ бүлшық еті (m. extensor carpi ulnaris) тоқпан жіліктің жазғыш /латеральды/ айдаршықүстінен басталады. Тізені жазғыш шынтақ бүлшық еттің аяқталатын екі сіңірлі қүйрығы болады. Оның дорсальды сіңірлі құйрығы V және IV алдыңғы жіліншіктердің проксимальды бастарында, ал пальмарлық сіңірлі қүйрығы тізе сүйектерінде аяқталады.

Ерекшеліктері. Итте бүлшық еттің пальмарлық қүйрығы болмайды.

Қызметі. Тізені жазғыш шынтақ бүлшық еті тек итте ғана тізе буынын жазады, ал басқа жануарларда аталмыш буынды бүгеді.

2.Тізені бүккіш шынтақ бұлшық еті (m. flexsor carpi ulnaris) тоқпан

жіліктің медиальды (бүккіш) айдаршықүстінен және шынтақ

бүдырының медиальды бетінен басталып, қосымша тізе сүйекте аяқталады.

Қызмегі. Тізені бүккіш 'шынтақ бүлшық еті тізе буынын бүгеді.

3.Тізені бүккіш кәрі жілік бүлшық еті (m. flexsor carpi radialis) токдан жіліктің бүккіш (медиальды) айдаршықүстінен басталып, алдыңғы жіліншіктің проксимальды басында аяқталады.

Ерекшеліктері. Тізені бүккіш кәрі жілік бүлшық етінің сіңірі жылқыда II, күйіс қайтаратын жануарларда және шошкдца III, итте II және III жіліншік сүйектерінің проксимальды бастарында аяқгалады.

Қызметі. Тізені бүккіш кәрі жілік бүлшық еті тізе буынын бүгеді.

Бакдй буындарының бүлшықеттері білек аумағында орналасып, бақай буындарына өсер етеді. Бакдй буындарына: түсамыс буыны (articulatio compedale), топай буыны (articulatio coronale) және түяқ буыны (articulatio ungulare) жатады. Бақайдың жеке буындары қүрылысы (буынды алдыңғы жіліншіктердің дистальды бастары,

түсамыс, топай, түяқ сүйектер қүрайды) қарапайым және бір білікті буындар. Бақай буындары бір білікті буындар болғандықтан, оларға қарама-қарсы бағытта жүмыс атқаратын жазғыш жөне бүккіш бүлшық еттер топтары әсер етеді. Бақай буындары бүлшық еттерінің қүрсақтары білек сүйектері аумақтарында жатады, ал олардың сіңірлері бақай сүйектеріне бекиді. Жазғыш бүлшық еттер білек сүйектерінің дорсо-латеральды, ал бүккіш бүлшық еттер оның медио-пальмарлық бетінде орналасады.

Экстензорлар. 1.Бақайдыңжалпыжазғыш бүлшықеті (m. extensor digitorum communis) тоқпан жіліктің жазғыш (латеральды) айдаршықүстінен басталады. Бүлшық еттің қүрсағы білек сүйектерінің дорсо-латеральды бетінде орналасады. Білек сүйектерінің дистальды бөлігінде ет күрсағы бір немесе бірнеше сіңірлерге айналып, кәрі жілік сайы аркылы тізе мен бақай сүйектері аумақтарына бағытталады да, түяқ (итте тырнақ) сүйектің жазғыш өсіндісіне барып аяқгалады. Бақайдың жалпы жазғыш бүлшық еті жануарлар бақайларының санына байланысты бірнеше жекеленген сіңірлерге бөлініп барып, түяқ (тырнақ) сүйектерде аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқьща аталмыш бүлшық еттің тек бір ғана тоқпан жіліктік басы болады. Сиыр мен үсақ малдарда бақайдың жалпы жазғыш бүлшық етінің медиальды және латеральды бастары болады. Оның медиальды басы II және III бақайдың арнайы жазғыш бүлшық еті деп аталынып, III бақайдың түяқ сүйегі өсіндісінде аяқталады. Латеральды басының сіңірлі қүйрығы түсамыс сүйегіне жетпей екі тармаққа бөлініп, III және IV бақай сүйектерінде аяқталады. Шошқада бүлшық еттің күрсағы төрт сіңірге бөлініп, II , III, IV және V бақай сүйектерінде аяқталады. Итте бақайдың жалпы жазғыш бүлшық еті біріккен төрт қүрсақтан түрады. Олардың сіңірлері бүлшық ет қүрсақтарына сәйкес II - V тырнақ сүйектерінде аяқталады.

Қызметі. Бақайдың жалпы жазғыш бүлшық еті бірнеше буындарға әсер етеді. Атап айтқанда, ол бақай буындары мен тізе буындарын жазады және шынтақ буынын бүгетін бүлшық еттерге көмектеседі.

2. Бақайдың бүйірлік жазғыш бүлшық еті (m. extensor digitorum lateralis) бақайдың жалпы жазғыш бүлшық еті мен тізені жазғыш шынтақ бүлшық етінің арасында орналасады. Ол шынтақ буынының бүйірлік байламынан, кәрі жіліктің байлам төмпегінен және шынтақ сүйектің латеральды бетінен басталып, түсамыс және топай сүйектердің латеральды беттерінде аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылідыда бақайдың бүйірлік жазғыш бүлшық еті қосқауырсынды, бірбасты болып келіп, түсамыс сүйектің проксимальды бөлігінде аяқталады. Сиыр мен үсақ малдарда бүлшық ет IV, шошқада IV, V бақайлардың топай және түяқ сүйектерінде, итте III- V бақайларының 2 фаланга және тырнақ сүйектерінде аяқталады.

Қьиметі. Бақайдың бүйірлік жазғыш бүлшықеті бақай (тырнақ) және тізе буындарын жазады.

Флексорлар: 1. Бақайдың беткей бүккіш бүлшық еті (m. flexor digitorum superficialis) тоқпан жіліктің бүккіш (медиальды) ай- даршықүстінен басталып, II-V бақайлардың түсамыс сүйектерінің дистальды, топай сүйектерінің проксимальды бөлігінде аяқталады. Оның латеральды және медиальды сіңірлі үштарының арасымен бақайдың терең бүккіш бүлшық етінің сіңірі өтеді.

Ерекшеліктері. Жылқыда бақайдың беткей бүккіш бүлшық етінің сіңірлі үшы түсамыс буынының түсында орналаскдн тиек сүйектеріне көлденең байлам арқылы бекиді. Сиыр мен үсақ малдарда бүлшық еттің беткей және терең бастары жіліншік аумағында бір-бірімен қосылып кетеді де, топай сүйек түсында олар қайтадан ажырап, III және IV бақай сүйектерінде аяқталады. Шошқада аталмыш бүлшық еттің беткей және терең бастары болады. Беткей басы IV, терең басы III бақай сүйектеріне бекиді. Итте бүлшық еттің жеке сіңірлері

II - V бақайдың тырнақ сүйектерінде аяқталады.

Қызметі. Бақайдың беткей бүккіш бүлшық еті бақай (тырнақ) және тізе буындарын бүгеді.

2.Бақайдың терең бүккіш бүлшық еті (m. flexor digitorum profundus) білек сүйектерінің пальмарлы бетінде орналасады. Оның тоқпан жіліктік, кәрі жіліктік және шынтақтық бастары болады. Бүлшық ет тоқпан жіліктің медиальды айдаршықүстінен, кәрі жілік пен шынтақ сүйектің проксимальды бастарынан басталып, бір- бірімен бірігеді де, бүлшық ет сіңірі бақайдың санына сәйкес ажырап, түяқ (тырнақ) сүйектерде аяқталады.

Ерекшеліктері. Жылқыда бақайдың терең бүккіш бүлшық етінің сіңірі түяқгың жазғыш бетіне бекиді. Сиыр мен ұсақ малдарда бүлшық еттің жалпы сіңірі III және IV бақай сүйектерінде аяқталады. Шошқада бүлшық етгің токдан жіліктік басының өзі беткей және терең бөлікгерге ажырайды да, III және IV бакдй сүйектерінде аяқгалады. Итте бүлшық етгің жалпы сіңірі I -ден V бакдйларға арналған тармақгарға ажырайды.

Қызметі. Бақайдың терең бүккіш бүлшық еті бақай (тырнақ) буындарын бүгеді, ал тоқпан жіліктік басы тізені жазғыш шынтақ бүлшық етіне көмектеседі.

Бақайдың қысқа бүлшық еттеріне алдыңғы жіліншіктердің прок- симальды бастарынан басталып, түсамыс буынның артқы тиекше сүйектерінде аяқталатын сүйектераралық бүлшық еттерді

жатқызады.

Аддыңғы аяқтың бұлшық еттері тақырыбы бойынша бақылау сұрақтары:

1.Алдыңғы а:іқтың бұлшық еттері орналасу орындары мен жүмыс сипатына

байланысты калай белінеді?

2.Иықоуынының бүлшықеттсрі қызметіне байланысты қандай бүлшықеттер

тонтарына бөлінеді? Олардың басталатын және аяқталагын жерлері мен

қүрылысына көңіл бөліңіз.

3.Шынтақбуынының бүлшықеттер топ гарына тоқталып, олардың кұрылысын

еске түсіріңіз.

4.Тпе буыны булшық еттерінің қызметтік топтарын еске түсіріп, олардың

қүрылысына тоқталыңыз.

5.Бақай буындары бұлшық еттерінің топтары, олардың қурылысы.

6.Тақырып мөтініндегі қазақша-латынша терминдерді сездікке көшіріп алып,

оларды жаттаңыз.