- •Прадмова
- •I. Мова і соцыум План
- •1. Феномен мовы і паняцце соцыуму
- •2. Функцыі мовы ў грамадстве
- •3. Канцэпцыі паходжання мовы
- •4. Месца мовы ў сістэме гуманітарных навук
- •5. Білінгвізм. Віды і аспекты беларуска-рускага білінгвізму
- •Гісторыя двухмоўя на Беларусі
- •6. Паняцце інтэрферэнцыі. Віды руска-беларускай інтэрферэнцыі
- •Літаратура
- •II. Гістарычныя этапы
- •2. Этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы
- •2.1. Дзяржаўны статус беларускай мовы ў вкл (XIV–xvі стст.)
- •2.2. Стан беларускай мовы ў Рэчы Паспалітай (XVI – канец XVIII стст.)
- •2.3. Беларуская мова ў Расійскай імперыі (канец XVIII – 1917 г.)
- •2.4. Савецкі перыяд у гісторыі беларускай мовы (1917 – 1990 гг.)
- •2. 5. Беларуская мова на сучасным этапе (з 1990 да нашых дзён)
- •Ііі. Беларуская мова сярод іншых моў свету План
- •1. Сем’і моў
- •2. Індаеўрапейская сям’я моў
- •3. Індаеўрапеізмы ў беларускай мове
- •4. Моўныя групы індаеўрапейскай сям’і
- •Лекцыя лексікалогія і лексікаграфія беларускай мовы План
- •1. Лексікалогія як раздзел мовазнаўства
- •2. Слова і яго значэнне
- •3. Лексіка беларускай мовы паводле паходжання
- •3.1. Спрадвечна беларуская лексіка
- •3.2. Запазычаная лексіка ў беларускай мове
- •4. Лексіка беларускай мовы паводле сферы ўжывання
- •5. Актыўная і пасіўная лексіка
- •6. Лексікаграфія
- •6.1. Прадмет і задачы лексікаграфіі
- •6.2. Слоўнікі беларускай мовы
- •6.3. Этапы развіцця беларускай лексікаграфіі
- •Лекцыя іv. Стылістыка і функцыянальныя стылі План
- •1. Паняцце стылістыкі і функцыянальнага стылю
- •2. Функцыянальныя стылі беларускай мовы
- •3. Гутарковы стыль, яго асаблівасці і падстылі
- •4. Агульная характарыстыка навуковага стылю
- •Лексічныя асаблівасці навуковых тэкстаў
- •Марфалагічныя асаблівасці навуковых тэкстаў
- •Сінтаксічныя асаблівасці навуковых тэкстаў
- •5. Афіцыйна-справавы стыль і яго характэрныя асаблівасці
- •6. Публіцыстычны стыль і яго асноўныя асаблівасці
- •7. Характарыстыка мастацкага стылю
- •Літаратура
- •V. Навуковы стыль беларускай мовы План
- •1. Навуковы стыль і яго разнавіднасці
- •2. Асноўныя рысы навуковага стылю
- •Навуковы стыль
- •3. Лексічны склад навуковага стылю
- •Спосабы словаўтварэння тэрмінаў
- •4. Марфалагічныя і сінтаксічныя асаблівасці навуковых тэкстаў
- •5. Жанры навуковага стылю. Кампазіцыйна-структурная арганізацыя навуковага тэксту
- •VI. Афіцыйна-справавы стыль беларускай мовы План
- •1. Агульная характарыстыка афіцыйна-справавога стылю
- •2. Паняцці “дакумент” і “службовы дакумент”. Функцыі дакументаў. Асаблівасці мовы дакументаў.
- •3. Групы афіцыйна-справавой дакументацыі і асаблівасці іх афармлення
- •4. Справавы ліст. Асаблівасці афармлення, класіфікацыя, кампазіцыя, мова справавых лістоў
- •Перадача інфарматыўнага зместу тэксту з аналізам яго структуры
- •Перадача інфарматыўнага зместу тэксту пры дапамозе яго апісання (з уключэннем ацэнкі)
- •Сродкі арганізацыі звязнага тэксту
- •Афармленне спіса літаратуры
- •Матэрыялы для самастойнай працы
- •Ефрасіння полацкая
- •(Каля 1110 – 1173)
- •К1рыла тураўскі
- •Францыск скарына (каля 1490 – каля 1551)
- •Васіль цяпінскі (1530-я або пачатак 1540 – 1603)
- •Сымон будны (каля 1530 – 1583)
- •Сiмяон полацкi (1629 – 1680)
- •Спірыдон собаль (? – каля 1645)
- •Ілья фёдаравіч капіевіч (Капіеўскі) (каля 1651 – 1714)
- •Яўхім фёдаравіч карскі (1861 – 1931)
- •Браніслаў адамавіч тарашкевіч (1892 – 1938)
- •Пётр апанасавіч бузук (1891 – 1937)
- •Язэп юр’евіч лёсік (1884 – 1940)
- •Мікалай якаўлевіч байкоў (1889 – 1941)
- •Сцяпан міхайлавіч некрашэвіч (1883 – 1937)
5. Афіцыйна-справавы стыль і яго характэрныя асаблівасці
Выкарыстоўваецца ў сферы ўзаемаадносін паміж установамі, арганізацыямі, краінамі, асобнымі грамадзянамі ці групамі насельніцтва. Інакш кажучы, гэта стыль розных дакументаў (дамоў, нот, пастаноў, інструкцый, законаў) і дзелавых папер (актаў, заяў, пратаколаў, аб’яў, распісак, даведак і г.д.).
Афіцыйна-справавы стыль мае наступныя падстылі:
– заканадаўчы(канстытуцыя, законы, кодэксы);
– адміністрацыйна-канцылярскі (аб’явы, загады, заявы);
– дыпламатычны (камюніке, канвенцыі, дэкларацыі).
Асноўныя рысы стылю – загадны характар, строгая дакладнасць, якая не дазваляе дваякага тлумачэння, афіцыйны тон, спецыфічная стандартнасць мовы.
Прадпісальны характар дакументаў выяўляецца ў сістэме моўных сродкаў. Шырока выкарыстоўваюцца дзеясловы ў неазначальнай форме: укараняць, павысіць, развіваць. Часта пры інфінітыве ўжываюцца словынеабходна, трэба, абавязаны, забараняецца, мець права. Прадпісальнае значэнне заканадаўчых тэкстаў часта перадаецца дзесловамі цяперашняга часу. У пераважнай большасці дакументаў прававыя нормы, прадпісанні ідуць ад асобы абагульненай, ад імя дзяржавы. Гэта значыць афіцыйна-справавому стылю ўласцівы неасабовы характар выказвання, таму дзеясловы звычайна не ўжываюцца ў форме першай асобы, за выключэннем загадаў, заяў, дакладных. Дакладнасць заканадаўчага тэксту забяспечваецца перш за ўсё ўжываннем спецыяльных тэрмінаў:заяўнік, абвінавачаны, адказчык, кватэранаймальнік, даведка, пратакол, парадак дня, пастанова, рэзалюцыя. Афіцыйна-справавы стыль адметны вялікай колькасцю стандартных сродкаў – канцылярскіх штампаў. Штампы – гэта ўстойлівыя звароты, якія паўтараюцца пры апісанні аднолькавых сітуацый, абазначэнні пашыраных паняццяў:дагаворныя бакі, прыцягнуць да адказнасці, даводжу да ведама, перадаць у адпаведныя інстанцыі, узяць на кантроль, за справаздачны перыяд і г.д. Карыстанне ўстойлівымі выразамі палягчае зносіны ў прававой і адміністрацыйнай сферы. Аднак яны не павінны дапускацца ў гутарку або мову газет, бо іх ужыванне зніжае культуру вуснага і пісьмовага маўлення. У афіцыйна-справавым стылі таксама выкарыстоўваюцца агульныя гатовыя, традыцыйна-замацаваныя формы падачы матэрыялу (усе заявы, аб’явы, аўтабіграфіі, пастановы і г.д. пішуцца па вызначанай форме).
1. Шлюб, сям’я, мацярынства, бацькоўства і дзяцінства знаходзяцца пад абаронай дзяржавы.
Жанчына і мужчына пасля дасягнення шлюбнага ўзросту маюць права на добраахвотнай аснове ўступіць у шлюб і стварыць сям’ю. Муж і жонка раўнапраўныя ў сямейных адносінах.
Бацькі або асобы, якія іх замяняюць, маюць права і абавязаны выхоўваць дзяцей, клапаціцца аб іх здароўі, развіцці і навучанні. Дзіця не павінна падвяргацца жорсткаму абыходжанню або знявазе, прыцягвацца да работ, якія могуць нанесці шкоду яго фізічнаму, разумоваму або маральнаму развіццю. Дзеці абавязаны клапаціцца пра бацькоў, а таксама пра асоб, якія іх замяняюць, і аказваць ім дапамогу.
Дзеці могуць быць аддзелены ад сваёй сям’і супраць волі бацькоў і іншых асоб, якія іх замяняюць, толькі на падставе рашэння суда, калі бацькі або іншыя асобы, якія іх замяняюць, не выконваюць сваіх абавязкаў.
Жанчынам забяспечваецца прадастаўленне роўных з мужчынамі магчымасцей у атрыманні адукацыі і прафесійнай падрыхтоўцы, у працы і вылучэнні па службе (рабоце), у грамадска-палітычнай, культурнай і іншых сферах дзейнасці, а таксама стварэнне ўмоў для аховы іх працы, іх здароўя.
Моладзі гарантуецца права на яе духоўнае, маральнае і фізічнае развіццё.
Дзяржава стварае неабходныя ўмовы для свабоднага і эфектыўнага ўдзелу моладзі ў палітычным, сацыяльным, эканамічным і культурным развіцці.
2. Наймальнік жылога памяшкання абавязаны ўносіць плату за карыстанне жылым памяшканнем і камунальныя паслугі за кожны месяц не пазней чым пятнаццатага чысла наступнага за ім месяца.
Плата за карыстанне жылым памяшканнем бярэцца зыходзячы з агульнай плошчы займанага жылога памяшкання і з улікам стаўкі платы за карыстанне жылым памяшканнем, якая вызначаецца заканадаўствам Рэспублікі Беларусь.
У кватэрах, заселеных некалькімі наймальнікамі, памер агульнай плошчы, якая даводзіцца на кожнага наймальніка і членаў яго сям’і, вызначаецца як сума займанай імі жылой плошчы дапаможных памяшканняў, налічанай прапарцыянальна агульнай плошчы жылога памяшкання.
У адзінарным памеры аплочваецца карыстанне жылым памяшканнем у межах максімальнай нормы прадастаўлення агульнай плошчы жылога памяшкання сацыяльнага карыстання з улікам колькасці членаў сям’і і наймальніка, у тым ліку і тых, якія захоўваюць права карыстання жылым памяшканнем. Такім жа чынам аплочваецца і лішняя плошча, калі яе памеры не перавышаюць на ўсю сям’ю паловы максімальнай нормы прадастаўлення агульнай плошчы жылога памяшкання сацыяльнага карыстання, якая дазваляецца на аднаго чалавека. Карыстанне аднапакаёвай кватэрай незалежна ад яе памеру аплочваецца ў адзінарным памеры. Плата за карыстанне жылым памяшканнем астатняй (лішняй) плошчы бярэцца ў павышаным памеры, які вызначае Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь.