- •1. Значэнне і змест паняццяў «міфалогія», «міф».
- •4. Міфалогія і фальклор.
- •1. Пачатак вывучэння міфалогіі.
- •2. Рамантычная канцэпцыя міфа.
- •3. Салярна-метэаралагічная і антрапалагічная школы.
- •4. Рытуалізм і функцыяналізм.
- •5. Сацыялагічная школа ў даследаванні міфалогіі.
- •6. Сімвалічная канцэпцыя міфа.
- •7. Псіхааналітычная і структуралісцкая канцэпцыі міфа.
- •1. Анімізм.
- •2. Татэмізм і фетышызм.
- •3. Магія як з’ява культуры.
- •1. Паняцце мадэлі.
- •2. Гара як мадэль свету.
- •3. Касмічнае Дрэва як мадэль свету.
- •4. Лічбавая мадэль свету.
- •5. Крыж як варыянт Прадрэва.
- •1. Класіфікацыя міфаў.
- •2. Крыніцы па вывучэнню міфалогіі.
- •3. Спецыфічныя рысы беларускай міфалогіі.
- •1. Беларуская касмагонія.
- •2. Структура космасу.
- •1. Беларускія багі ў тэалагічным кантэксце.
- •2. Першыя культы. Пантэон князя Уладзіміра.
- •3. Вярхоўныя багі беларускай міфалогіі.
- •1 Месца расліннасці ў сусветнай міфалогіі. Зараджэнне экалагічнай думкі.
- •2 Духі лесу ў беларускай міфалогіі.
- •3. Водная стыхія ў міфалагічным светапоглядзе беларусаў (вадзянік).
- •4. Вобраз русалкі ў міфалогіі беларусаў.
- •1. Паняцце культурнай прасторы.
- •2. Месца дамавіка ў міфалогіі беларусаў.
- •3. Вобраз кікімары ў беларускай міфалогіі.
- •4. Духі гаспадарчых пабудоў.
- •Асноўныя школы і накірункі
- •Ўсходніх славян
- •Урыўкі з кнігі . Рыбаков, б. А. Язычество Древней Руси / б. А. Рыбаков. – м. : Наука, 1988. – 784 с.
- •З дыялога Платона «Тимей»
- •Сущность поэзии и ее виды
- •Происхождение поэзии и ее познавательная функция
- •Определение трагедии как жанра, развитие ее
- •XXVI. Трагедия и эпос
- •Основные компоненты трагедии
- •Фабула – основа трагедии. Каковы должны быть фабулы в трагедии
- •Перипетия и узнавание
- •Части трагедии. Герои трагедии
- •Характеры в трагедии
- •О языке трагедии
- •Глава III симпатическая магия
- •Глава IV магия и религия
- •Глава IX поклонение деревьям
- •Глава XII священный брак
- •Поклонение дубу
- •Глава XIX запретные действия
- •Глава XX табу на людей
- •Глава XXI табу на предметы
- •Глава XXII запретные слова
- •Глава XXIV предание смерти божественного властителя
- •Глава XXV временные цари
- •Глава XXVI принесение в жертву сына правителя
- •Глава XXVIII умерщвление духа дерева
- •I. Роль мифа в жизни
- •II. Мифы о происхождении
- •III. Мифы о смерти и повторяющемся цикле жизни
- •IV. Мифы о магии
- •Подход к бессознательному
- •Об архетипах коллективного бессознательного
- •Психология и религия
- •Проблема души современного человека
- •Об отношении аналитической психологии к поэтико–художественному творчеству
- •Боязнь инцеста
- •Табу и амбивалентность чувств
- •А) Обращение с врагами
- •B) Табу властителей
- •С) Табу мертвецов
- •Анимизм, магия и всемогущество мысли
- •Инфантильное возвращение тотема
- •А) Происхождение тотемизма
- •Α) Номиналистические теории
- •Β) Социологические теории
- •Γ) Психологические теории
- •B) и с) Происхождение эксогамии и ее отношение к тотемизму
1 Месца расліннасці ў сусветнай міфалогіі. Зараджэнне экалагічнай думкі.
Расліннасць займае важнае месца як у сусветнай міфалогіі, так і ў фарміраванні светаўспрымання цэлых народаў. У прыватнасці гэта адбілася ў ідэях сусветнай касмагоніі і іншых напрамках. Так, слуг паганскага культу славян былі вяшчуны-заснавальнікі вучэння пра першатворца. Яны валодалі сакрэтамі лячэння травамі, былі творцамі своеасаблівай астралагічнае медыцыны. Вяшчуны захоўвалі і перадавалі з пакалення ў пакаленне геаграфічныя, астранамічныя, матэматычныя веды.
Падобна кельтаў, славяне мелі святыя гаі, якія замянялі ім храмы. І ў славян, і ў кельтаў навакольная прырода з’яўляецца жывой: дрэвы і травы гавораць паміж сабой і з птушкамі і з людзьмі. Прадметамі асаблівага шанавання былі ў іх лясы. Дуб лічыўся жыллём бажаства. Яму прыносілі ахвяры. Героі многіх народных казак часта па дрэве трапляюць у Царства Нябеснае. Яшчэ часцей гэта прыпісваецца нябожчыка. Па старажытным славянскім вераванняў, памерлыя паднімаюцца міфічным дубам на неба да сваіх продкаў. Наогул ва ўяўленні і кельтаў, і славян дрэва гуляла важную ролю пры стварэнні свету, а выява дрэва жыцця займаў важнае месца ў сістэме шанаванне прыроды. Дрэва жыцця-гэта увасабленне касмаганічных і часавых уяўленняў: яго карані ішло ў глыбіні зямлі, у царства мёртвых, ствол паказваў пакаленне жывых, а лісце і крона – жыллё багоў і духаў.
Культ дрэва з’яўляецца адным з найстаражытных. Ён звязаны з вобразам дрэвы-абаронцы. Пад дрэвам маліліся, елі, адпачывалі, паміралі. За дрэвамі хаваліся ад ворагаў. Даўгалецце дрэва ўзвышала яго над жыццём людзей і жывёл. Расліны, якія неслі ў сабе часцінку плённай сілы прыроды, былі б гарантам веры ў спрыяльныя ўздзеяння прыроды на лёс чалавека. Гэта, у сваю чаргу, прыводзіць да распаўсюджвання абрадаў вытворчай і лячэбнай магіі, варажба на раслінах і ўзнікнення вядомага гараскопа друідаў, у якім прасочваецца сувязь чалавечых характараў з дрэвамі.
Веды аб навакольным асяроддзі было ўласціва чалавеку з самых першых крокаў антрапагенезу. У той час яно было неабходным умовай выжывання нашых продкаў. Гэтыя веды выкарыстоўваліся падчас ўладкавання жылля, палявання, рыбалоўства і г.д. З часам, калі з'явіліся міфалогія і рэлігія, веды аб навакольным асяроддзі арганічна ўвайшлі ў найстаражытныя светапоглядныя сістэмы. У міфалогіі прырода адлюстроўваецца з аналогіі з людзьмі і заканамернасцямі іх жыцця. Прырода атаясамліваецца з чалавекам, а сілы яе паўстаюць у выглядзе людзей-багоў. Міфалогія паўстае першаснай сістэмай экалагічных ведаў.
2 Духі лесу ў беларускай міфалогіі.
Міфалагічная прастора, як ужо адзначалася, падзяляецца па прынцыпе далёка/блізка, высока/нізка на культурную, прыродную і міфалагічную. Асноўная частка нячысцікаў беларускага космасу знаходзіцца ў культурнай і прыроднай прасторах — г.зн. там, дзе адбываюцца непасрэдныя кантакты з людзьмі. Дынаміка змянення прасторавых характарыстык нячысцікаў мае традыцыйны характар: чым далей ад культурнай прасторы, тым меней антрапаморфнымі і болей непрыязнымі да чалавека робяцца нячысцікі.
Паміж культурнай і прыроднай прасторай маецца памяжоўе, пэўная пераходная паласа, якая функцыянальна належыць культурнай прасторы, але дзе чалавека ўжо чакае небяспека. У нашым выпадку — гэта палі і лугі. Тут жыве палевік, які ўжо больш варожа настроены да чалавека. І хаця ён турбуецца за ўраджай, але можа забіць чалавека сонцапёкам. Там жа ходзіць страшэнная Жалезная Баба, якая хапае дзяцей, што ўцяклі з хаты. Край поля — гэта канец уласна культурнай прасторы, месца заломаў, адкуль зусім недалёка да ўскрайку лесу, куды можа выйсці лясун.
Духі локусаў – гэта духі, якія жывуць у пэўным месцы і апякуюць яго. Сярод іх ледзь не самы вядомы – ЛЯСУН-ЛЕСАВІК, герой неверагодна вялікай колькасці былічак. Асаблівасць былічак у тым, што яны распавядаюць пра сустрэчы рэальных людзей з міфічнымі істотамі (або гавораць пра тое, што здалося рэальнаму чалавеку, але гэта таксама ўяўляе вялікую цікавасць для псіхалагічнай навукі).
У асноўным ЛЕСАВІК мае чалавечы воблік, але ён вострагаловы, як усе нячысцікі, і з блакітнай крывёю. Акрамя таго, калі ён сустракаецца ў выглядзе звычайнага чалавека, кума ці свата, неабходна звярнуць увагу, ці адкідвае ён цень: нячысцікі ценю не маюць і не пакідаюць слядоў. Лясун (лесавік, лешы) — “лясны цар”, валадар усёй лясной жывёлы. Росту ён звычайна як тыя дрэвы, побач з якімі знаходзіцца (таму лічыцца пярэваратнем), насамрэч жа ён — кульгавы, лысы, з зялёнымі валасамі; па іншай версіі — стары з белым тварам і велізарнымі вачыма, што ніколі не закрываюцца. Гэта надзвычай варожа настроеная супраць чалавека істота. Яго галоўная мэта — спужаць, заблукаць чалавека ў лесе і, згуртаваўшыся з вадзянікам ды балотнікам (хаця яны варагуюць паміж сабой) звесці чалавека ў багну ці вір. Забабоны ад лесуна — пры ўваходзе ў лес назваць аблудны накірунак шляху ці надзець вопратку навыварат. Лешы мае Ляшуху, але іх дзіця жыве самастойна, а самі яны выхоўваюць скрадзенага нехрышчонага немаўлятку. Як і ўсе нячысцікі, лясун мае сваю тэрыторыю, якую пільна ахоўвае ад іншых лесуноў.
Лічыцца, што ЛЕСАВІК не столькі шкодзіць людзям, колькі жартуе з іх, але жартуе груба, злосна. Па яго волі блудзяць па лесе, аднак ЛЕСАВІК усё ж не завядзе чалавека на прамую пагібель, як ЧОРТ. Каб выратавацца ад ЛЕСАВІКА, неабходна вывернуць адзенне, бо ў яго самога – усё навыварат, або яго рассмяшыць. Баіцца ён ліпавага палена, солі і агню, лаянкі (вось прычына жывучасці лаянкі). Наадварот, свіст у лесе яму вельмі падабаецца.
ЛЕСАВІК – гаспадар лесу і дзікіх звяроў – аналаг богу ПАНУ ў грэкаў, ВОЎЧАМУ ПАСТАРУ ў паўднёвых славянаў, ЛЯСНОМУ ДУХУ ў эстонцаў. Ён жа карае за вольныя і нявольныя грахі чалавека, напрыклад, за праклёны бацькамі сваіх дзяцей – забірае іх.
У самых глухіх гушчарах жыве пушчавік, - бязлітасны схільны да забойства чалавека нячысцік; адзінае, што можа выратаваць падарожніка - падслепаватасць пачвары. У нетрах лесу, дзе выпальвалі вугаль, маладым і дужым мужчынам магла сустрэцца лойма - надзвычай прыгожая дзева, якая спакушала іх, а потым знікала ў гушчары.