Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Дипломы-2 / kazMynaiGaz-сөздік

.pdf
Скачиваний:
112
Добавлен:
25.05.2015
Размер:
977.58 Кб
Скачать

Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі Тіл комитеті

Марат Арыстанбаев

МҰНАЙ-ГАЗ ТЕРМИНДЕРІНІҢ ОРЫСША-ҚАЗАҚША

СӨЗДІГІ

Алматы

2011

УДК 811.161.1+512.122:622.32(075) ББК 81.2-4:33.131я7 А 86

Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі Тіл комитетінің тапсырысы бойынша

«Қазақстан Республикасында тiлдердi дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы» аясында шығарылды.

Арыстанбаев Марат.

А86 Мұнай-газ терминдерінің орысша-қазақша сөздігі.

Алматы: «Өлке» баспасы, 2011. – 336 бет.

ISBN 978-601-253-080-3

Сөздік техникалық жоғары және орта кәсіби оқу орындарының студенттері мен мұғалімдеріне, мұнай-газ саласының мамандарына, аудармашылар мен қалың жұртшылыққа арналады. Сөздікте бұрғылауға, мұнай және газ ұңғымаларын бекітуге, мұнай және газ кен орындарын игеруге қатысты, қабат физикасы мен мұнай өндіруге байланысты алты мыңнан астам термин сөз қамтылған.

УДК 811.161.1+512.122:622.32(075) ББК 81.2-4:33.131я7

ISBN 978-601-253-080-3

©Арыстанбаев М., 2011

©«Өлке», 2011

Алғы сөз

Тіл білімінің терминология саласы аса күрделі, қиыншылығы мол, үлкен ізденісті қажет ететін ғылым саласы екендігі белгілі. Бұл салада кеңес дәуірі кезінде де қазақ ғалымдары біраз өнімді еңбек еткен-ді. Еліміз егемендік алып, қазақ ғылымы көптен бері аңсаған ой тәуелсіздігіне қол жеткізгелі бұл салада еңбектеніп жатқан ғалымдардың жұмысы одан сайын жанданып, одан сайын қыза түсті.

Кәсіби тілші болмаса да, халық арасынан шыққан тіл жанашырлары да терминжасам мәселелеріне өз пікірлерін айтып, белсенділік танытып жатыр. Ғылым және өндірістің әрбір саласы бойынша терминжасам мәселесі одан сайын күрделене түсетіні, қиындай түсетіні белгілі. Сол салада еңбек етіп жүретін маманның көңілінен шығатындай етіп, өндірісте болып жатқан процестерді дәл бейнелеп, ұғымдардың мағыналарын дәл беретін сөздерді ойлап табу – оңай шаруа емес.

Сондықтан, Ш.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетінің оқытушысы М.Арыстанбаевтың мұнай-газ саласы бойынша дайындап отырған орысша-қазақша сөздігін де сондай тынымсыз ізденістің арқасында туған қомақты еңбек деп бағалар едім. Себебі, бұған дейін мұнай-газ саласы бойынша көптеген терминдердің қазақша баламалары жасалып, олар қолданысқа енсе де, көптеген мәселелердің басы ашық қалған еді. Біріншіден, қазақша терминдердің өзі жүйеленіп, жинақталған күйде бір толыққанды сөздікті құрамаған. Екіншіден, кейбір терминдердің қазақша баламалары әлі табылған жоқ, кейбір баламалар көңілге қонымсыз, қайта қарауды қажет етеді. Ғалымдар, негізінен, осы

3

екі олқылықтың орнын толтыруға үлкен талпыныс жасаған. Маман ретінде ғалымдардың бұл талпынысы сәтті шықты дер едім. Сөздікпен танысу барысында авторлардың өндірістегі процестермен жақсы танысқанын, терең зерттеу жұмысын жүргізгенін байқадым.

Бұл сөздікте бұрғылауға, мұнай және газ ұңғымаларын бекітуге, мұнай және газ кен орындарын игеруге қатысты, қабат физикасы, мұнай өндіруге байланысты көптеген терминдер қамтылған. Сондай-ақ, сөздікке теңізде бұрғылау терминдері, геологиялық, геофизикалық терминдермен қатар, бұрғылау және ұңғымаларды аяқтау материалдары мен процестерін сипаттайтын бірқатар терминдер де енген.

Сөздік авторларының мемлекеттік тіліміздің мәртебесін көтеру жолындағы бұл игілікті ісін жоғары бағалай отырып, бұл еңбек басқа мамандардың көңілінен шығатынына сенімдімін. Мұ- най-газ саласында да тіл жанашырлары көптеп кездесетіндіктен, қазіргі таңда осындай сөздіктердің көбірек шыққаны абзал. Себебі бұл – заман талабы, рухани сұраныс, қажеттілік. Әрине, жаңа ойдың дүниеге келуі сияқты жаңа сөздердің де дүниеге келуі үлкен шығармашылық ізденісті қажет етеді. Кейбір сөздерге байланысты даулы пікірлер де туып қалуы мүмкін. Алайда, бұның бәрі, түптеп келгенде, жақсылықтың нышаны, тілге деген алаңдаушылықтың белгісі.

Отын-энергетика саласындағы маман ретінде ғалымдардың терминжасам саласы бойынша жүргізген белсенді жұмысына тек оң баға бере келіп, кітапқа оң сапар тілеймін.

Е.Т.ЖАҢБЫРШИН,

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті Ақтау филиалының директоры, техника ғылымдарының кандидаты, доцент

4

 

А

абразив

түрпі

абразивность

түрпілік

абразия

теңіз жағалауының жемірілуі

абрис

1. заттың кескіні

 

2. геодезияда қолмен

 

сызылған сұлбалық

 

жоспар

абсорбент

абсорбент, сорып, сіңіріп

 

алатын зат

абсорбировать

сіңіру, жұту

абсорбция

сіңірілу, жұтылу

аварийность

апаттылық

авария

апат

автобензин

автобензин

автобензозаправщик

автобензинқұюшы

автогенный

автогендік

автокран

автокөтергіш

автоклав

автоклав, көптеген физикалық-

 

химиялық процестер

 

өтетін аппарат

автолебедка

автошығыр

автолестница

автобасқыш

двухдуговой сварочный автомат

екі доғалы дәнекерлеу

 

автоматы

автомат для понижения устьевого

саға қысымын төмендетуге

давления

арналған автомат

автомат для защиты сети

жүйені қорғауға арналған

 

автомат

автомат повторного включения

қайта қосу автоматы

автомат подачи бурового долота

бұрғылау қашауын беру

 

автоматы

автомат подачи буровых труб

бұрғылау тұрбаларын беру

 

автоматы

автоматизация

автоматтандыру

автомобиль

автомобиль, автокөлік

аварийный грузовой автомобиль

апаттық жүк автокөлігі

буксирный грузовой автомобиль

тіркегіш жүк автокөлігі

грузовой автомобиль для развозки

құбыр жолы бойымен

труб по трассе

тұрбаларды тасуға

трубопровода

арналған жүк

грузовой автомобиль повышенной

автокөлігі

өткіштігі жоғары (жүрдек) жүк

проходимости

автокөлігі

пожарный автомобиль

өрт сөндіру автокөлігі

автомобиль-нефтевоз

мұнай тасығыш автокөлік

автомобиль тягач

сүйреуіш автокөлік

автомобиль-цементовоз

цемент тасығыш автокөлік

5

автономность

дербестік, оқшаулық

автопогрузчик

автотиеуіш

автоподача

автоберіліс

автоподъемник

автокөтергіш

автоприцеп

автотіркеме

автосамосвал

автожүктөккіш

автотрансформатор

автотрансформатор

измерительный автотрансформатор

өлшегіш автотрансформатор

регулируемый автотрансформатор

реттелетін автотрансформатор

автотрансформатор с воздушным

ауа салқындатқышы бар

охлаждением

автотрансформатор

автохозяйство

автошаруашылық

автоцистерна для горючего

жанармайға арналған

 

автоцистерна

автоцистерна для перевозки

мұнай өнімдерін тасымалдауға

нефтепродуктов

арналған

 

автоцистерна

агент

агент

антипенный агент

көбікке қарсы қолданылатын

 

агент

вспенивающий агент

көбіктенгіш агент

вулканизирующий агент

ысуға бейім агент

агент для удаления бурового

бұрғылау ерітіндісін кетіруге

раствора

арналған агент

агломерат

агломерат, тау жыныстары

 

сынықтарының

 

борпылдақ шоғыры

агломерация

агломерация, ұсақ рудалы

 

материалдарды

 

кесектеудің (біріктіру-

 

дің) жылулық әдісі

агрегат

агрегат

газогенераторный агрегат

газгенераторлы агрегат

газоперекачивающий агрегат

газ айдайтын агрегат

агрегат для капитального ремонта

ұңғымаларды күрделі жөндеуге

скважины

арналған агрегат

агрегат для освоения скважин

ұңғымаларды игеруге арналған

 

агрегат

пескосмесительный агрегат

құм араластырғыш агрегат

агрессивность

агрессивтілік, мүжігіштік,

 

жегіштік, белсенділік

коррозийная агрессивность

коррозиялық белсенділік

агрессивный

агрессивті, жемір

адгезия

адгезия, жабысу, тұтасу

молекулярная адгезия

молекулалық жабысу

влажная адгезия

ылғалды жабысу

адсорбент

адсорбент

гидрофобный адсорбент

гидрофобты (су жұқтырмай-

 

тын) адсорбент

6

природный адсорбент

табиғи адсорбент

адсорбировать

сору, сіңіру, тарту

азимут

азимут

видимый азимут

айқын немесе көрінетін азимут

азимут искривления

қисаю азимуты

азимут падения

құлау немесе түсу (еңістену)

 

азимуты

азот

азот

аммиачный азот

аммиакты азот

доступный азот

қолайлы азот

жидкий азот

сұйық азот

азотирование

азоттау

азотистый

азот аралас

азотнокислый

азотқышқылды

азурит

азурит, карбонаттар класының

 

минералы

аккумулятор

аккумулятор

аккумулятор аварийного питания

апатты жағдайда жабдықтау

 

(қамтамасыз ету)

 

аккумуляторы

беспоршневой гидравлический

поршеньсіз гидравликалық

аккумулятор

аккумулятор

кислотный аккумулятор

қышқылды аккумулятор

аккумуляция

аккумуляция, шоғырлану

акриловый

акрилды

аксиальный

аксиалды

акт

акт 1. Оқиға 2. Құжат.

акт об испытаний

сынақ жөніндегі акт (құжат)

приёмо-сдаточный акт

қабылдау-тапсыру жөніндегі

 

акт

акт технического осмотра

техникалық тексеру (байқау)

 

актісі

актив

актив

активы предприятия

кәсіпорын активтері

активатор

активатор (күшейткіш),

 

жандандырғыш

активатор полимеризации

полимерлеу активаторы

активация

активтену, жандану

активность

белсенділік

активность брожения

ашу, ірудің белсенділігі,

 

күштілігі

активность бурового раствора

бұрғылау ерітіндісінің

 

белсенділігі

коррозионная активность

коррозияланудың белсенділігі

окислительная активность

тотықтыру белсенділігі,

 

күштілігі

фильтрационная активность

сүзу белсенділігі

алебастрит

алебастрит 1. гипстің бір түрі

 

2. құрылыс гипсінің

 

атауы

7

алеврит

алеврит, құрамы жөнінен құм

 

және сазды жыныстар

 

арасындағы өтпелі

 

шөгінді тау жынысы

алидада

алидада, бұрыш өлшеуге

 

арналған сызғыш

алкалоид

алкалоид, азотты қоспа

алкидный

алкидті

алкил

алкил, алкандардың

 

бірвалентті

 

қалдықтарының

 

жалпы атауы

алкил-бензол

алкил-бензол

аллювиальный

аллювиалды

аллювий

үйінді, қоламта, қалдық, тұнба

алмаз

алмас

буровой алмаз

бұрғылау алмасы

искусственный алмаз

жасанды алмас

альфа-излучение

альфа-сәуле

алюминат

алюминат

алюминат бария

барий алюминаты

трёхкальциевый алюминат

үшкальцийлі алюминат

алюминий

алюминий

азотнокислый алюминий

азотқышқылды алюминий

технический чистый алюминий

техникалық жағынан таза

 

алюминий

хлористый алюминий

хлор аралас алюминий

амбар

қойма

нефтяной амбар

мұнай қоймасы

резервный амбар

резервтегі қойма

амбар-отстойник

тұндырғыш қойма

амид

амид

амидопроизводные

амид өнімдері

аминокислота

амин қышқылы

аминосоединение

амин қосындысы

аммиак

аммиак

безводный аммиак

құрғақ аммиак

жидкий аммиак

сұйық аммиак

амортизатор

амортизатор, жұмсартқыш

амортизатор бурильной колонны

бұрғылау тізбегінің

 

жұмсартқышы

буровой амортизатор

бұрғылау жұмсартқышы

гидропневматический амортизатор

гидропневматикалық

 

жұмсартқыш

пружинный амортизатор

серіппелі жұмсартқыш

раздвижной амортизатор

жайылмалы жұмсартқыш

регулируемый амортизатор

реттелетін жұмсартқыш

аморфный

аморфты, формасыз

8

амперметр

амперметр

амперметр детекторный системы

детектор жүйесінің амперметрі

амперметр переменного тока

ауыспалы тоқ амперметрі

амплитуда

амплитуда (теңселу, шайқалу

 

шегі)

амплитуда вероятности

ықтималдылық амплитудасы

амплитуда импульса

қозғалыс амплитудасы

амплитуда качания

тербелу, теңселу амплитудасы

амплитуда колебаний

тербелу амплитудасы

анализ

талдау

адсорбционный анализ

адсорбциялық талдау

валовой анализ

жалпы талдау

весовой анализ

салмақтық талдау

капельный анализ

тамшылық талдау

контрольный анализ

соңғы талдау

объёмный анализ

көлемдік талдау

структурный анализ

құрылымдық талдау

анализатор

талдағыш, анализатор

амплитудный анализатор

амплитудалық анализатор

ситовый анализатор

електі анализатор

аналогия

ұқсастық, үйлестік

аналого-цифровой

ұқсас-сандық

анаэробный

анаэробты

анемометр

анемометр

крыльчатый анемометр

қанатты анемометр

чашенный анемометр

тостағанды анемометр

анизотропия

анизотропия

кристаллографическая анизотропия

кристаллографиялық

 

анизотропия

магнитная анизотропия

магниттік анизотропия

упругая анизотропия

серпімді анизотропия

анкер

анкер, арқау

анкеровать

арқаулау

аннулировать

жою

анод

анод

анод в системе протекторной

протекторлық қорғаныс

защиты

жүйесіндегі анод

магниевый анод

магнийлік анод

аномалия

ауытқу, өзгеріс, қалыпсыздық

аномалия воды

судағы өзгеріс

аномалия давления

қысымның ауытқуы

локальная аномалия

жергілікті ауытқу

региональная аномалия

аймақтық ауытқу

антивспениватель

көбіктенуге қарсы құрал

антиклиналь

антиклиналь

асимметричная антиклиналь

асимметриялық антиклиналь

вытянутая антиклиналь

созылмалы антиклиналь

замкнутая антиклиналь

тұйық, оқшау антиклиналь

9

килевидная антиклиналь

түрен тұрпатты антиклиналь

нефтяносная антиклиналь

мұнайлы антиклиналь

антиклинорий

антиклинорий, күрделі

 

дөңестер

антикоагулянт

антикоагулянт, қоюланғышты

 

азайтқыш

антикоррозийный

коррозияға қарсы

антиокислитель

тотығуға қарсы, антиоксидант,

 

тотықсыздандырғыш

антифриз

антифриз, төмен температу-

 

рада қатпайтын кейбір

 

заттардың (этиленгли-

 

коль, глицерин т.б)

 

сулы ерітінділері

антифрикационный

үйкеліске төзімді

апериодический

периодты емес

аппарат

аппарат

автогенный сварочный аппарат

автогенді дәнекерлеу аппараты

аэрационный аппарат

ауалағыш аппарат

взрывобезопасный аппарат

жарылмайтын (қауіпсіз)

 

аппарат

водозащищённый аппарат

судан қорғалған аппарат

аппарат для атомно-водородной

атомдық-сутегілік дәнекерлеуге

сварки

арналған аппарат

аппарат для термообработки

мұнайды жылумен өңдеуге

(нефти)

арналған аппарат

аппарат Яковлева для исследования

ұңғымаларды зерттеуге

скважин

арналған Яковлев

 

аппараты

аппаратура автоматического

автоматты басқару

управления

аппаратурасы

аппаратура для интерпретации

сейсмограммаларды

сейсмограмм

түсіндіруге арналған

 

аппаратура

аппаратура для сейсмической

сейсмикалық жазуға арналған

записи

аппаратура

аппаратура для сейсмической

сейсмикалық барлауға

разведки

арналған аппаратура

контрольно-измерительная

бақылау-өлшеу аппаратурасы

аппаратура

кәсіптік-геофизикалық

промыслово-геофизическая

аппаратура

аппаратура

пусковая аппаратура

іске қосу аппаратурасы

аппроксимация

аппроксимация, белгілі бір

 

математикалық

 

объектілердің басқа,

 

қарапайымдау

 

объектілермен

 

ауыстырылуы

10