22 / ВОВ 22 бел

СТАЛІНГРАДСКАЯ І КУРСКАЯ БІТВЫ - ПАЧАТАК КАРЭННАГА ПЕРАЛОМУ ПАДЧАС ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ.

План:

1. Абарончая і наступальная часткі Сталінградскай бітвы, яго ваенна-стратэгічныя высновы.

2. Курская бітва і пачатак вызваленні Беларусі.

Вопрос №1. Абарончая і наступальная часткі Сталінградскай бітвы, яго ваенна-стратэгічныя высновы.

Сталінградская бітва (ім. Schlacht von Stalingrad) - буйная бітва паміж войскамі СССР з аднаго боку, і войскамі Трэцяга Рэйха, Румыніі, Італіі, Вугоршчыны, з іншай, падчас Вялікай Айчыннай вайны.

Дата - 17 ліпеня 1942 - 2 лютага 1943.

Месца - Сталінград, СССР.

Вынік - Перамога Чырвонага Войска.

У ліпені 1942 гады, калі ўдарная групоўка ворага прадзерлася ў вялікую лукавіну Дона, пачалася найвялікшая бітва другой сусветнай вайны. Некалькі месяцаў у шырокім раёне, дзе Дон амаль ушчыльную набліжаецца да Волгі, бушавала полымя бесперапынных разлютаваных бітваў. Нямецка-фашысцкія генералы не шкадавалі нічога для таго, каб выйсці да берагоў Волгі і замацавацца там.

Ужо да сярэдзіны ліпеня савецкаму камандаванню стала ясна, што супернік імкнецца прадзерціся да Волгі ў раёне Сталінграда, захапіць гэты важны стратэгічны пункт і найбуйны прамысловы раён. Даўно лопнуў план Гітлера вокамгненна захапіць Савецкі Звяз. Фашысты перажылі страшную зіму. Але да лета, карыстаючыся адсутнасцю другога фронту, яны змаглі перакінуць з Захаду на Ўсход дадаткова звыш 50 дывізій, мабілізаваць сілы саюзнікаў і ўсе рэзервы і стварыць на Паўднёва-заходнім кірунку значная перавага сіл. Гітлер і яго генералы рабілі вырашальную стаўку на гэты летні наступ, лічачы, што зараз яны абавязкова дамогуцца патрэбнага пералому вайны.

Перад паўднёвай групай нямецка-фашысцкіх войскаў была пастаўлена задача - у што бы то ні стала выйсці да Волгі і захапіць Сталінград. Захоп Сталінграда для фашыстаў меў вялікае значэнне, ён пагражаў з флангу гітлераўскім войскам, надыходзячым на Каўказ. У ліпені, прадзёршы абарону нашага паўднёва-заходняга фронту, фашысцкія войскі вышлі да лукавіны Дона. Стварылася цяжкае становішча. Сталінградскі кірунак быў слаба прычынен. Усё вырашаў час. Імклівы рывок фашысцкіх войскаў і горад стане іх здабычай. Але савецкае камандаванне тэрмінова вылучыла два рэзервовыя войска. Паміж Донам і Волгай быў створаны абарончая мяжа - паўстаў Сталінградскі фронт.

А сам горад адразу ператварыўся ў ваенны лагер. Было зроблена ўсё, каб вывесці з яго як мага больш жанчын, дзяцей, старых. Штодня 180 тыс. сталінградцаў выходзілі будаваць абарончыя межы на далёкіх і блізкіх подступах да горада. Пяцьдзесят тысяч сталінградцаў узялі ў рукі вінтоўкі.

Усю другую палову ліпеня і жнівень на Сталінградскім кірунку ішлі разлютаваныя, кровапралітныя баі. Да зыходу 23 жніўня фашыстам коштам велізарных страт атрымалася прадзерціся да Волгі, паўночней Сталінграда. Хваля за хваляй ішлі на Сталінград "ЮНКЕРСЫ" і "ХЕНКЕЛІ", з варварскай бязлітаснасцю, скідаючы на жылыя кварталы горада сотні тон бомбаў. Бурыліся будынкі, да яго ўздымаліся велічэзныя агністыя слупы, горад важы ахутаўся дымам - полынь падпаленага Сталінграда было відаць за дзясяткі кіламетраў.

З гэтага дня фашысты сталі сістэматычна бамбаваць горад. А на зямлі бесперапынна і злосна атакавалі гітлераўскія танкі і пяхота, не змаўкала артылерыя. Над горадам навісла смяротная небяспека. Проста жыць у такім горадзе нельга было, але жыць і дужацца, жыць, каб перамагчы - трэба было. І сталінградцы давялі гэта. Яшчэ 75 тысяч добраахвотнікаў сышло на пярэдні бок, каб з гераічнай зацятасцю адстойваць кожны метр роднай зямлі. А ў самім горадзе ўсе працавалі, не ведаючы адпачынку, пад бомбамі і снарадамі днём і ўначы. Бесперапынна рамантаваліся прылады, танкі, мінамёты.

У сярэдзіне верасня вораг прадзёрся да Волгі ў цэнтры горада і па берагах ракі Царыцы. Баі ішлі ўжо на вуліцах. Гітлераўцы ўсё ўзмацнялі націск. У штурме Сталінграда ўдзельнічала амаль 500 танкаў, варожая авіяцыя скінула на горад амаль мільён бомбаў.

За год вайны фашысты ўжо добра пазналі мужнасць савецкіх людзей. Але то, з чым яны сапхнуліся ў Сталінградзе, было бяспрыкладным. Нямала еўрапейскіх краін заваявалі фашысты. Часам ім досыць было 2-3 тыдні, каб захапіць усю краіну. Тутака ж патрабаваліся месяцы, каб перасекчы адну вуліцу, тыдні, каб узяць адну хату. Баі працягваліся за кожны паверх, за кожны пакой. Смажаніны рукапашныя сутычкі ўспыхвалі на ўсходах, на гарышчах, у скляпах. Хаты, дакладней разваліны хат, не раз пераходзілі з рук у рукі.

У бесперапынных баях мінуў верасень, кастрычнік, палова лістапада. Азвярэлыя гітлераўцы ўсё яшчэ спадзяваліся да зімы ўзяць Сталінград. Яны і не падазравалі, што ў гэты час Савецкае камандаванне ўжо распрацавала план разгрому фашысцкіх войскаў пад Сталінградам.

Раніцай 19 лістапада ўдарныя групоўкі войскаў Паўднёва-Заходняга фронту пад камандаваннем генерала Н.Ф. Ватутіна і Данскога фронту пад камандаваннем генерала К.К. Ракасоўскага перайшлі ў наступ. Ударная групоўка Паўднёва-Заходняга фронту прадзерла абарону ворага і прасунулася ў тыл суперніка на 30-35 км. Ударная групоўка Данскога фронту ўклінавалася ў абарону ворага на 3-5 км. Войскі Сталінградскага фронту пад камандаваннем генерала А.І. Яроменка перайшлі ў контрнаступленне 20 лістапада. Войскі фронту прадзерлі абарону суперніка, пачалі імклівы наступ у паўночна-заходнім кірунку і 23 лістапада злучылася з войскамі Паўднёва-Заходняга фронту. Такім чынам, у раёне Сталінграда, нягледзячы на разлютаваны супраціў суперніка, была акружаная буйная групоўка ў складзе 20 нямецкіх і 2 румынскіх дывізій агульнай колькасцю звыш 300 т. чал. з вялікай колькасцю баявой тэхнікі і ўзбраенні. Акрамя таго, падчас наступу з 19 па 30 лістапада было ўзята ў палон 5 і разгромлена 7 дывізій ворага.

З 23 па 30 лістапада асноўныя высілкі Паўднёва-Заходняга і Сталінградскіх франтоў былі накіраваныя на то, каб стварыць трывалую блакаду акружанай групоўкі і ўмацаваць становішча сваіх войскаў на вонкавай мяжы. Да 30 лістапада вонкавы фронт асяроддзя праходзіў па мяжы ракі Чір, населеных пунктаў Верхне-Курмаярская, паўночней Кацельнікава.

Нямецка-фашысцкае камандаванне ў канцы лістапада з мэтай дэблакавання акружанай групоўкі сфармавала групу войскаў "Дон" пад камандаваннем генерал-фельдмаршала Манштэйна. Група войскаў "Дон" павінна была, наносячы ўдары з гэтых раёнаў, прадзерціся да акружанай групоўкі і аднавіць згубленае становішча. 12 снежня супернік перайшоў у наступ з раёна Кацельнікава ўздоўж ж/д на Сталінград. Стварыўшы тут некаторая перавага ў сілах, вораг да 16 снежня прадзёрся да мяжы ракі Есаўлаўскі Аксай. 19 снежня супернік аднавіў наступ і пасля 4-дзённых баёў выйшаў да ракі Мышкава, дзе быў спынены арганізаванай абаронай войскаў 2-га гвардзейскага войска пад камандаваннем генерала Р.Я. Маліноўскага.

Пасля асяроддзя 6-й і 4-й танкавых войскаў савецкае камандаванне вырашыла разграміць 8-ю італьянскае войска і войскі суперніка, адкінутыя да ракі Чір і Дон, каб адсунуць вонкавы фронт ад раёна асяроддзя на 150-200 км і выключыць для суперніка ўсякую магчымасць блакаваць акружаную групоўку. З гэтай мэтай планавалася вырабіць два ўдару па збежных кірунках: з поўначы - з раёна Верхняга Мамона і з усходу - з раёна паўночней Чарнышеўскай увогуле, кірунку на Маразовск. Наступ войскаў Паўднёва-Заходняга фронту пачалося 16 снежня. Галоўная ўдарная групоўка фронту прадзерла абарону ворага паўднёвей Верхняга Мамона і да 18 снежня выйшла на паўднёвы бераг ракі Богучар. Развіваючы наступ з 22 па 24 снежня атачылі, а затым знішчылі асноўныя сілы 8-й італьянскага войска і левага крыла групы войскаў "Дон". Да 31 снежня савецкія войскі замацаваліся на мяжы Новая Калітва. У выніку гэтага наступу войска Паўднёва-Заходняга фронту цалкам знішчылі або ўзялі ў палон 5 дывізій і 3 брыгады італьянскіх войскаў і разграмілі 6 нямецкіх і румынскіх дывізій. Паспяховы наступ войскаў Паўднёва-Заходняга фронту стварыла спрыяльныя ўмовы для знішчэння варожай групоўкі ў раёне Кацельнікава.

Войскі Сталінградскага фронту 24 снежня перайшлі ў рашучы наступ і 26 снежня вышлі на паўднёвы бераг ракі Есаўлаўскі Аксай, а да раніцы 29 снежня авалодалі Кацельнікава і працягвалі развіваць наступ у паўднёва -заходнім кірунку.

Да пачатку студзеня вонкавы фронт асяроддзя быў выдалены ад раёна Сталінграда на 170-250 км. Становішча акружаных войскаў суперніка значна пагоршылася. Рэзка скараціліся запасы боепрыпасаў, харчы, гаручага і медыкаментаў. Забеспячэнне па паветры не задавальняла нават мінімальных запатрабаванняў акружаных войскаў.

Ліквідацыя акружанай у раёне Сталінграда групоўкі ворага была ўскладзеная на войскі Данскога фронту пад камандаваннем генерала К.К. Ракасоўскага. Савецкае камандаванне, імкнучыся пазбегнуць марнага кровапраліцця, 8 студзеня прад'явіла камандаванню суперніка ўльтыматум аб спыненні супраціву, які быў адхілены. 10 студзеня войска Данскога фронту прыступілі да знішчэння групоўкі. Галоўны ўдар наносіўся з раёна паўднёва -заходней Верцячага ў кірунку на завод "Чырвоны Кастрычнік", дапаможныя ўдары - з раёна Варвароўкі у кірунку на станцыю Басаргіна і з раёна паўднёва -заходней Ярзоўкі на Гарадзішча. Да зыходу 12 студзеня войска фронту вышлі на мяжу ракі Рассошкі і 17 студзеня падышлі да ўнутранай абарончай мяжы горада. Пасля 5-дзённай падрыхтоўкі савецкія войскі аднавілі наступ і 25 студзеня ўварваліся ў Сталінград з захаду і раздзялілі акружаную групоўку на 2 часткі. 31 студзеня было зламана супраціў суперніка ў паўднёвай частцы горада і быў захоплены ў палон генерал-фельдмаршал Паўлюс. 2 лютага пасля магутнага агнявога ўдару артылерыі савецкія войскі ліквідавалі ў паўночнай частцы горада апошнюю групоўку суперніка. Гэтым была завершаная бітва пад Сталінградам.

Усяго падчас Сталінградскай бітвы было нанесенае параза 48 дывізіям і 3 брыгадам ворага, што складала 20% усіх яго сіл, дзейнічалых на савецка-германскім фронце. Перамога Савецкага Войска пад Сталінградам паклала пачатак карэннаму пералому падчас Вялікай Айчыннай і 2-й сусветных войн.

У выніку паспяховага контрнаступлення пад Сталінградам Савецкае Войска захапіла стратэгічную ініцыятыву і ўжо з студзеня 1943 гады разгарнула агульны наступ на велізарным фронце, пачаўшы масавае выгнанне ворага з меж СССР.

Фашысцкае камандаванне не магло сабе прадставіць, што іх так намэтавана распрацаваны план патрываў поўную паразу, а войскі, трапіўшыя ў асяроддзе, яшчэ не верылі, што яны асуджаныя. Таму, калі наша камандаванне, каб пазбегнуць марнага кровапраліцця прад'явіла гітлераўцам 8 студзеня 1943 гады ўльтыматум аб рэшце, яны адмовіліся. Аднак ужо другога лютага фашысты змушаныя былі цалкам капітуляваць.

Гітлераўцы панеслі каласальныя страты: толькі забітымі больш 147 тыс., у палон здалося больш 90 тысяч салдатаў і афіцэраў, у тым ліку і 24 генерала. Было захоплена 750 самалётаў, 1550 танкаў, 6700 прылад, больш 8000 кулямётаў, 90000 вінтовак.

Разгром ворага на Волзе - найбуйная ваенна-палітычная падзея другой сусветнай вайны. Вялікая бітва, якая скончылася асяроддзем, разгромам і паланеннем адборнай варожай групоўкі, паклала пачатак карэннаму пералому як падчас Вялікай Айчыннай, так і ўсёй другой сусветнай вайны. Чырвонае Войска прадэманстравала сваю нязломнаю сілу, перавага над нямецка-фашысцкай ваеннай машынай. Гэтая перамога азначае поўны правал ваеннай дактрыны нямецка-фашысцкага войска. Нашы стратэгіі, аператыўнае мастацтва і тактыка вытрымалі суровую праверку. Савецкія Ўзброеныя сілы правялі аперацыю, якая па сваіх выніках і наступствам не мела сабе роўных у гісторыі ваяр.

Але не толькі ў гэтым значэнне Сталінградскай бітвы. Яна падарвала веру гітлераўскіх салдатаў у перамогу, яна напалохала саюзнікаў Гітлера - фашысцкіх кіраўнікоў Італіі, Вугоршчыны, Румыніі настолькі, што яны сталі шукаць магчымасці адысці ад Фюрэра. Перамога фашысцкіх войскаў пад Сталінградам павінна была быць сігналам для адчыненага выступу супраць Савецкага Звяза Японіі і Турцыі. Параза гітлераўцаў прымусіла Японію і Турцыю адмовіцца ад сваіх планаў.

Перамога Савецкіх войскаў пад Сталінградам актывізавала дужанне антыфашыстаў ва ўсіх краінах Еўропы.

Параза гітлераўцаў пад Сталінградам стала пачаткам іх паразы ва ўсёй Еўропе. І не выпадкова вуліцы і пляцы шматлікіх еўрапейскіх гарадоў пасля вайны былі названыя ў гонар горада на Волзе.

Пытанне №2. Курская бітва і пачатак вызвалення Беларусі.

Курская бітва па сваіх маштабах, прывабліваемым сілам і сродкам, напружанасці, вынікам і ваенна-палітычным наступствам з'яўляецца адным з ключавых бітваў Другой Сусветнай вайны і Вялікай Айчыннай вайны.

Дата - 5 ліпеня 1943 - 23 жніўня 1943

Месца - Цэнтральная Расія, Усходняя Ўкраіна

Вынік - Перамога Чырвонага войска

Бакі - СССР, Германія

Пасля паразы пад Сталінградам нямецкае камандаванне вырашыла ўзяць рэванш, маючы ў выглядзе ажыццяўленне буйнага наступу на савецка-германскім фронце, месцам якога быў абраны так званы Курскі выступ (або дуга), адукаваны савецкімі войскамі ўзімку і ўвесну 1943 гады. Курская бітва, падобна бітвам пад Масквой і Сталінградам, адрознівалася вялікім размахам і скіраванасцю. У ёй абапал удзельнічала больш 4 млн. чалавек, звыш 69 тысяч прылад і мінамётаў, 13,2 тысячы танкаў і самаходных усталёвак, да 12 тысяч баявых самалётаў.

У раёне Курска немцы засяродзілі да 50 дывізій, у тым ліку 16 танкавых і матарызаваных, якія ўваходзілі ў склад 9-й і 2-й войскаў групы "Цэнтр" генерал-фельдмаршала фон Клюге, 4-й танкавага войска і аператыўнай групы "Кемпф" групы войскаў "Поўдзень" генерал-фельдмаршала Э. Манштейна. Распрацаваная немцамі аперацыя "Цытадэль" прадугледжвала асяроддзе савецкіх войскаў збежнымі ўдарамі на Курск і наступны наступ углыб абароны.

Абарону паўночнага флангу ажыццяўлялі войскі Цэнтральнага фронту генерала Ракасоўскага, паўднёвага - Варонежскі фронт генерала Ватуціна. Глыбіня абароны складала 150 кіламетраў і будавалася ў некалькі эшалонаў. Савецкія войскі мелі некаторую перавагу ў жывой сіле і тэхніцы; акрамя таго, папярэджанае аб наступу немцаў, савецкае камандаванне правяло 5 ліпеня контр падрыхтоўку, вырабячы суперніку значныя страты.

3 жніўня пасля магутнай артылерыйскай падрыхтоўкі і ўдараў авіяцыі войска франтоў пры падтрымцы агнявога вала перайшлі ў наступ і паспяхова прадзерлі першую пазіцыю суперніка. З уводам у бой другіх эшалонаў палкоў была прадзёртая другая пазіцыя. Для нарошчвання высілкаў 5-й гвардзейскага войска былі ўведзеныя ў бой перадавыя танкавыя брыгады карпусоў першага эшалона танкавых войскаў. Яны сумесна са стралковымі дывізіямі завяршылі прарыў галоўнай паласы абароны суперніка. Услед за перадавымі брыгадамі былі ўведзеныя ў бітву галоўныя сілы танкавых войскаў. Да зыходу дня яны пераадолелі другую паласу варожай абароны і прасунуліся ў глыбіню на 12 - 26 км, тым самым раз'яднаўшы тамароўскі і белгарадскі вузлы супраціву суперніка. Адначасова з танкавымі войскамі ў бітву былі ўведзеныя: у паласе 6-й гвардзейскага войска - 5-й гвардзейскі танкавы, а ў паласе 53-й войскі - 1-й механізаваны корпуса. Яны сумесна са стралковымі злучэннямі зламалі супраціў ворага, завяршылі прарыў галоўнай паласы абароны і да зыходу дня падышлі да другой абарончай паласы. Прадзёршы тактычную зону абароны і разграміўшы найблізкія аператыўныя рэзервы, галоўная ўдарная групоўка Варонежскага фронту з раніцы другога дня аперацыі перайшла да пераследу суперніка.

У раёне Прохароўкі адбылося адно з найбуйных у сусветнай гісторыі танкавых бітваў. У гэтай бітве ўдзельнічала абапал каля 1200 танкаў і артылерыйскіх самаходных усталёвак. 12 ліпеня немцы былі змушаныя перайсці да абароны, а 16 ліпеня пачалі адступ. Пераследваючы суперніка, савецкія войскі адкінулі немцаў на зыходную мяжу. У той жа час у разгар бітвы, 12 ліпеня, савецкія войскі на Заходнім і Бранскам франтах пачалі наступ у раёне Арлоўскага плацдарму і вызвалілі гарады Арол і Белгарад. Актыўную дапамогу рэгулярным войскам аказалі партызанскія злучэнні. Яны парушалі камунікацыі суперніка і працу тылавых органаў. У адной толькі Арлоўскай вобласці з 21 ліпеня па 9 жніўня было падарвана больш 100 тысяч рэек. Нямецкае камандаванне змушанае было трымаць толькі на ахоўнай службе значная колькасць дывізій.

Войскі Варонежскага і Стэпавага франтоў разграмілі 15 дывізій ворага, прасунуліся ў паўднёвым і паўднёва-заходнім кірунку на 140 км, падышлі ўшчыльную да данбаскай групоўцы суперніка. Савецкія войскі вызвалілі Харкаў. За час акупацыі і баёў гітлераўцы знішчылі ў горадзе і вобласці каля 300 тыс. мірных жыхароў і ваеннапалонных, каля 160 тыс. чалавек сагнаныя ў Нямеччыну, разбурылі 1600 тыс. м. кв. жылля, звыш 500 прамысловых прадпрыемстваў, усе культурна-асветніцкія, медыцынскія і камунальныя ўстановы. Такім чынам, савецкія войскі завяршылі разгром усёй белгарадска-харкаўскай групоўкі суперніка і занялі выгоднае становішча для пераходу ў агульны наступ з мэтай вызвалення Левабярэжнай Украіны і Данбаса. У Курскай бітве прымалі ўдзел і нашы сваякі.

У Курскай бітве выявіўся стратэгічны талент савецкіх вайскаводаў. Аператыўнае мастацтва і тактыка вайскаводаў паказала перавагу над нямецкай класічнай школай: сталі вылучацца другія эшалоны ў наступе, магутныя рухомыя групоўкі, моцныя рэзервы. Падчас 50-дзённых баёў савецкія войскі разграмілі 30 нямецкіх дывізій, у тым ліку 7 танкавых. Агульныя страты ворага склалі больш 500 тысяч чалавек, да 1,5 тысяч танкаў, 3 тысячы прылад і мінамётаў, больш 3,5 тысяч самалётаў.

Пад Курскам ваеннай машыне вермахта быў нанесены такі ўдар, пасля якога фактычна быў прадвызначаны зыход вайны. Гэта быў карэнны пералом падчас войн.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

На мой погляд Сталінградская і Курская бітвы з'яўляюцца адным з найважнейшых момантаў у перамозе савецкіх ваяроў над варожымі захопнікамі ў Вялікай Айчыннай вайне і Другой сусветнай вайне.

Таксама шматлікія дзяржаўныя і палітычныя дзеячы высока ацанілі перамогу савецкіх войскаў.

17 мая 1944 гады Ф. Рузвельт даслаў Сталінграду грамату:

Ад імя народа Злучаных Штатаў Амерыкі я ўручаю гэтую грамату гораду Сталінграду, каб адзначыць наша захапленне яго доблеснымі абаронцамі, адвага, сіла духу і самаадданасць якіх падчас аблогі з 13 верасня 1942 гады па 31 студзеня 1943 гады будуць вечна натхняць сэрцы ўсіх вольных людзей. Іх хвалебная перамога спыніла хвалю нашэсця і стала паваротным пунктам вайны саюзных нацый супраць сіл агрэсіі.

Кароль Вялікабрытаніі даслаў Сталінграду дароўны меч, на клінку якога на рускім і ангельскім мовах выгравіраваная надпіс:

Грамадзянам Сталінграда, дужым, як сталь, - ад караля Георга VI у знак глыбокага захаплення брытанскага народа.

ЛІТАРАТУРА

1. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны): курс лекцый, Я.К. Новік, Н.Я. Новік. – Мн., 2006.

2. Долготович Б.Д. Беларусь в годы Великой Отечественной войны. – Мн.: Полымя, 1994.

3. Интернет ресурс http://about-war.narod.ru.

14