- •Ад вытокаў да сучаснасці. Міфалогія ў жыцці сучаснага беларускага грамадства.
- •Паняцце міфа I міфалогіі
- •Міфалогія Старажытнай Беларусі
- •Міфы ў мастацкай культуры Беларусі.
- •Паходжанне I стварэнне сусвету Kaлі свет толькі зачынаўся
- •Рабіў Белбог Зямлю
- •Птушыная Дарога
- •Багі і духі багоні
- •Сварог I Дажбог
- •Стрыбог I вятры
- •Каляда I Шчадрэц. Пераплут
- •Дзявоя I Любмел
- •Кляскун
- •Той свет
- •Багі і духі падземнага гаспадарства
- •Мароз I 3іма
- •Духі падводнага гаспадарства Гаспадар рыб
- •Вадзянік
- •Азярніцы
- •Расамаха
- •Багі і духі наўя Паляндра
- •Трасцы (Ліхаманкі)
- •Гэты свет Зямля
- •Чужы Свет
- •Тры пакаленні людзей Волаты
- •Беларусы Як людзі атрымалі агонь
- •Палешукі I палевікі
- •Бай I яго сыны
- •Аб даўнейшай веры
- •Маці-Зямля
- •Чалавек
- •3 Чаго лixa на свеце
- •Тры Долі
- •Гора-бяда
- •Як раней людзей хавалі
- •Нябожчыкі
- •Самагубцы
- •Чалавек I свойская жывёла Конь, сабака, кот I певень
Той свет
Верх зямлі лічыцца адным Светам, а там, пад зямлёю i вадою, другі — Той Свет. Гэта валадарства Чарнабога. Яно складаецца з Падземнага i Падводнага гаспадарстваў, Наўя i падземных Выраяў.
Наўе — месца ў Падземным гаспадарстве, дзе пануюць смяротныя для чалавека Багі i Дyxi. Яны нясуць людзям хваробы, забіваюць ix i імкнуцца скрасці душы памерлых з мэтаю прыпыніць вечнае жыццё чалавека.
Падземныя Выраі — месцы, куды на зіму ідуць паўзуны — змеі, вужы, гадзюкі. Ёсць Вырай змяіны, ёсць гадзючы, ёсць вужыны. Гэта вялікія схованкі пад зямлёй, дарогу да яках ведаюць тольга Гаспадары змей, вужоў, гадзюк i толькі яны вядуць туды сваіх падданых на зіму.
Багі Таго Свету як i Багі Неба, актыўна ўдзельнічаюць у жыціц людзей. Яны могуць з'явіцца перад чалавекам caмi, але часцей дзейнічаюць праз сваіх паведачоў — Багоў i Духаў, якія iм служаць.
У Падземным гаспадарстве таксама жывуць людзі, толькі яны малыя, нядужыя, бо ў ix там не свеціць сонейка. У Падземным гаспадарстве ёсць рэкі, азёры i так шмат вады, што каб яна выстутла на зямлю, то быў бы патоп, які затапіў бы ўвесь Свет.
Пад зямлёю існуе вялікая колькасць лёхаў (Тут: падземныя хады), якія злучаюць паміж сабою азёры, рэкі, крыніцы Гэтага Свету. 3 бяздонных крыніц падземныя Дexi вядуць да бяздонных віроў вялікіх рэк, да дзікіх азёраў i да гэткіх самых бяздонных крыніцаў-вокнаў на паплавах. Таму ў невялікія, але глыбогая ямы, якія сустракаюцца на лузе, беларусы баяцца кідаць што-небудзь ці мераць ix глыбіню, каб не дражніць Духаў падземнага гаспадарства ці Наўя.
Водная паверхня рэк i азёраў — мяжа паміж Гэтым i Тым Светам. Беларус добра гэта ўсведамляе, таму кажа, што калі ён плыве ў чоўне, то на смерць паглядае. Перад першым купаннем беларус кідае ў ваду кавалачак верхняй скарынкі хлеба, каб не ўтапіцца. Kaлi скарынка патанула раней, чым выкупаўся чалавек, ці калі яе праглынула рыба, то лепш у тое лета не купацца...
Багі і духі падземнага гаспадарства
Чарнабог
Недзе глыбока пад зямлёю жыве валадар усяго Таго Свету — Чарнабог. Беларусы ўяўляюць яго так: стары, апрануты ва ўсё чорнае i з доўгай чорнай барадой. Чарнабог — стваральнік i гаспадар Таго Свету. Шматлікія Багі i Дyxi холаду, цемры, хвароб i смерці падначалены яму.
Калісьці разам з Белбогам ён ствараў Сусвет, Зямлю, расліны, жывёл. Але пасварыўшыся з Белбогам, Чарнабог пачаў варагаваць i супрацьстаяць яму ў Сусвеце, змагацца за Гэты Свет i чалавека.
Вялес
Бог Падземнага гаспадарства Вялес — апякун багацця i хатняй жывёлы. Гэта магутны волат з доўгімі валасамі i барадой. Ён надзяляе людзей талентам, высокім ростам, добрым голасам, тонкім слыхам. Вялес парадніў чалавека з жывёламі, навучыў выкарыстоўваць ix у гаспадарцы. Ён апякун вешчуноў i спевакоў. Земляробы, шануючы Вялеса, заўсёды пакідаюць яму ў падарунак у полі «бараду» — кавалак нязрэзаных каласоў.
Жыжаль
Падземным агнём распараджаецца Бог Жыжаль, якога беларусы завуць яшчэ Жыж. Жыжаль толькі тое i робіць, што расхаджвае пад зямлёю i выпускае з сябе агонь. Калі ён ходзіць паціху, то агонь невялікі i сагравае зямлю. Калі ж хутка, то выпраменьвае вялікі агонь, i частка полымя прарываецца на паверхню зямлі. Ад гэтага загараюцца лясы, балоты, лугі. Пажары выпальваюць сенажаці, хлеб на палях. Зямля ад перагрэву высушваецца, ад чаго агароды i палі робяцца бясплоднымі.
Ох
Бажок Ох — маленькі барадаты дзядок, які жыве недзе пад зямлёю. Ох літасцівы i заўсёды шкадуе людзей. Калі чалавек, бядуючы, уздыхае i кажа: «Ох! Ох!» — Бог выходзіць з-пад зямлі i пытае: «Чаго па-трабуеш?» Калі чалавек ведае пра гэта ды не спалохаецца i скажа Оху, чаго хоча, то ён яму тое дасць.
Кладнік
Гаспадарамі над схаванымі ў зямлі скарбамі з'яўляюцца Кладнікі. Яны выглядаюць як худыя сталыя мужчыны. Апранаюцца Кладнікі ў срэбраныя світкі, абуваюцца ў гэткія ж лапці, зрэдку — у боты з залатымі насамі. Канічныя шапкі Кладнікаў зробленыя з літага золата, паясы — залатыя ланцугі з вялізным замком. Дарожныя кіі — з чыстага срэбра з залатымі булдавешкамі i наканечнікамі.
Хата i ўсё хатняе начынне Кладнікаў блішчыць золатам, срэбрам, каштоўнымі камянямі. Каштоўныя камяні выкарыстоўваюць яны для асвятлення дома i ў дарозе.
Пры сваіх незлічоных багаццях Кладнікі — беднякі, таму што са свайго велізарнага дабра яны не выкарыстоўваюць на харчовыя патрэбы нічога. Ідзе Кладнік, заліты золатам ды срэбрам, — i ад знямогі ледзьве перастаўляе ногі. У срэбнай кайстры яго валяецца хлебная скарынка, недаедзеная некім ці ўкрадзеная, ці выпрашаная як міласціна, паколькі Кладнікі не грэбуюць самымі бессаромнымі сродкамі здабычы харчавання.
Незвычайная сквапнасць спалучаецца ў Кладнікаў са злосцю не толью на людзей, але i на сваіх братоў. 3 людзьмі яны не ўступаюць ні ў якія здзелкі, а ў братах-Кладніках бачаць пасягальнікаў на дабро, якое ахоўваюць. Кладнікі павінны нарошчваць дабро за кошт ахвяры, а яшчэ лепш — пагібелі душы гэтай ахвяры. Яны загубілі шмат людзей, таму што тыя звычайна самі навыперадкі ідуць да ix. Так будзе i надалей, пакуль людзі не перастануць цягнуцца да скарбаў, як матылі да агню.
Кладнікі сочаць за ўладальнікам дабра, які жадае схаваць яго ў зямлю. Як толькі той прыкрые скарб першым слоем зямлі, Кладнік падхоплівае скарб i нясе яго ў глыбіню. Пасля гэтага чалавек, што паклаў скарб, ужо не гаспадар схаванага дабра. Ён можа зноў убачыць свой скарб толью тады, калі захоча нешта дакласці.
Раз-пораз Кладнік падымае на паверхню зямлі то адзін, то другі скарб для праветрывання. Тэты момант самы зручны для захопу клада без страты для таго, хто яго знайшоў, толькі б на гэтуто пару каля клада не было яго страшнага гаспадара. Але гэта здараецца вельмі рэдка i ўдаецца толькі нязначнай колькасці шчасліўцаў.
Зюзя
Зімою на зямлі Беларусі пануе Зюзя — Бог зімы. Гэта стары з белымі як снег валасамі на галаве i такой жа белай даўжэзнай барадой. Ён нізенькага росту, тоўсты. Апрануты ў белую цёплую вопратку, але ўвесь час ходзіць босы i з непакрытай галавой. Зюзя заўсёды носіць з сабой жалезную булаву.
Большую частку зімы Зюзя праводзіць у лесе. Часам ён заходзіць да людзей у вёскі. Прычыны для гэтага розныя: папярэдзіць сялян, што будзе жорсткая, суровая зіма на будучы год; дапамагчы нечым беднай сялянскай сям’і, а то проста дзеля таго, каб паесці куцці. Беларусы гавораць пра Зюзю з асаблівай павагай: Зюзя на дварэ — куцця на стале. Каб задобрыць Зюзю, беларусы напярэдадні Новага года, гатуючы, як звычайна, куццю, адкладваюць частку яе ў асобную талерку ці міску i паюдаюць на ноч на асобным стале, каб ён пачаставаўся.
Раззлаваўшыся на людзей, Зюзя звычайна стукае сваёю булавой у які-небудзь пень. Ад гэтага магутнага ўдару трасецца зямля, а часам i дамы трэскаюцца. Калі некаму з людзей здаралася быць у лесе ў гэты час i запытаць: «Хто гэта там стукае?», то ён чуў у адказ: «Сам Зюзя стукае, людзей ушчувае».
Калі ідзе снег — гэта значыць, Бог загадаў свайму памагатаму Марозу паслаць пярыну на полі, каб жыта не памерзла. Сцеле Мароз i дарожку, каб людзям добра было вазіць сена з балота. Калі б Бог не даваў снегу, то на Зямлі вымерзлі б усе расліны ды i сама Зямля так прамерзла, што не растала б i за лета.