Вопрос 34… Постмодернизм

        (англ. postmodernism), направление в архитектуре и искусстве развитых капиталистических стран второй половины 70-х - начала 80-х гг. XX в. Единого определения постмодернизма в советской и зарубежной науке нет. Наиболее приемлемо определение постмодернизма как направления, противопоставившего себя модернизму и претендующего на его замену, что отличает постмодернизм от существующего одновременно с ним "неоавангардизма" или "позднего модернизма", последовательно развивающего модернистские концепции. Тесно связанный со всей социально-экономической и культурно- идеологической системой капиталистического общества 70-х - начало 80-х гг., постмодернизм отражает разочарование буржуазной художественной интеллигенции в идеалах, догмах и идеях модернизма, в его претензиях на утверждение неких новых абсолютных норм художественной деятельности, в программном элитаризме, самоизоляции от окружающего мира и уходе исключительно во внутренний мир художника. Программа модернизма была поставлена под сомнение уже в "контркультуре" леворадикального и особенно молодёжного движений второй половины 60-х гг., критически относившегося к связи модернизма со всей системой капиталистического общества. Однако "контркультура" совмещала в себе как критику буржуазного общества, так и призывы (и практические действия) к самоуничтожению искусства, т е. соединяла в себе элементы антимодернизма с модернистской тенденцией разрушения специфических границ искусства. Явившись художественной реакцией на крайности "контркультуры", постмодернизм усилил критику модернизма. Провозгласив идею возвращения искусства в рамки искусства, постмодернизм в поисках средств художественного языка открыто ориентируется на обыденные вкусы, взгляды и настроения массового сознания. При всём своём антиэлитаризме постмодернизм в сущности консервативен. Постмодернизм пропагандирует "реалистичность", то есть пассивное подчинение существующему социально-экономическому и культурному порядку буржуазного общества.         

Постмодернизм практикует открытый ретроспективизм, эклектическое обращение к традиционным художественным формам; сопоставляя их необычным способом, он создаёт своеобразную театрализованную эстетическую среду, в которую нередко вводятся элементы иронии и гротеска.         

Наиболее ярко постмодернизм выразил себя в архитектуре. С конца 70-х гг. были построены общественные центры, окружённые ярко раскрашенными аркадами и колоннами, напоминающими древнеримские форумы и римские барочные здания, в которых прежние архитектурные формы обновлены и гротескно переосмыслены, введены новые, нетрадиционные материалы: анодированный алюминий, нержавеющая сталь, неоновые трубки и т. д. (Пьяцца д'Италия в Нью-Орлеане, США, архитектор Ч. Мур); города-спутники, распланированные по строго осевой системе, застроенные домами с тяжёлыми карнизами и фронтонами, мощными декоративными колоннами на рустованных стилобатах (новые города-спутники Парижа, испанский архитектор Р. Бофилла); деревянные и каменные особняки с развитыми скатными крышами и свисающими карнизами, слуховыми окнами и дымовыми трубами (проекты американского архитектор Р. Вентури). Интерьеры этих зданий обставляются громоздкой старомодной мебелью, а фасады украшаются произведениями гиперреалистов, суперграфикой. В изобразительном искусстве с постмодернизмом обычно связывают направления, тяготеющие к предметно-натуральному художественному восприятию жизни.

Вопрос 35… Возведение храма связано с переносом центра города со старого городища. Оригинальное здание собора не сохранилось, остались его фрагменты: остатки нижних стен и столпов, и апсид высотой около 11 метров. Архитектурное решение полоцкого Софийского собора сходно с одноимёнными храмами Киева и Новгорода. Это был пятинефный крестово-купольный храм с княжескими хорами, с выделенной алтарной частью в центральной апсиде с синтроном, с куполом диаметром 5,85 метра.

К храму прилегали пристройки: крещальня и лестничная башня на княжеские хоры. По летописям, можно предположительно сказать, что храм имел 7 глав. 4 купола располагались симметрично от главного, а крещальня и лестничная башня имели свои главы, что создавало свой композиционный образ общего вида. Главные отличия от Киева и Новгорода — это отсутствие галерей. Храм имел три апсиды, а не пять. Княжеские хоры открывались в центральное помещение двойными арками, опирающимися на 1 промежуточный столб. Есть вима (дополнительное членение в апсидной части подкупольного пространства), характерная для Византии.

Храм, подобно новгородскому, был расписан только фресками, тогда как в Киеве сочетались фресковая и мозаичная декоративная отделка храма. Строительством всех трех храмов, вероятно, занималась приглашённая из Константинополя артель. Главная идея храма — это вхождение жителей Полоцкой земли во Вселенскую церковь, напоминание о Софийском Соборе Константинополя, символ могущества княжеской власти.

Вопрос 36… Манументальнае дойлідства.  Самай старажытнай мураванай пабудовай на беларускай зямлі з'яўляецца Полацкі Сафійскі сабор. Гісторыкі архітэктуры прыйшлі да высновы, што Полацкая Сафія пабудавана ў сярэдзіне 11 ст. князем Усяславам пасля таго як былі ўзведзены Сафіі ў Кіеве і Ноўгарадзе. Дойлідамі былі грэкі. Полацкая Сафія- сведка магутнасці і сілы полацкіх князёў. Яна была сімвалам незалежнасці Полацкага княства.  Першапачаткова Полацкая Сафія выглядала зусім не такой, якой мы бачым яе сёння. За свой доўгі век Сафія 6 разоў гарэла і разбуралася разам з умацаваннем Полацка. Яна неаднаразова перабудоўвалася. Апошні раз у 1750 г., калі сабор набыў выгляд двухвежавай царквы ў стылі барока, тыповы для 18 ст. Такім сабор застаўся да нашых дзён.  У 11 ст. Полацкая Сафія выглядала будынкам суразмерным, у плане блізкім да квадрата (26,5 на 25,5 м). Пасярэдзіне ўзвышаўся галоўны яго купал. Па баках знаходзіліся 4 меншыя купалы. Як занатавана ў познім летапісе, Полацкая Сафія мела 7 "верхов" (купалоў). Полацкая Сафія мела багаты фрэскавы роспіс, але ён амаль не захаваўся.  Пасля значнага перапынку ў будаўніцтве ў Полацку шырока разгарнулася мураванае дойлідства.  У 12 ст. на левым беразе Заходняй Дзвіны пры сутоку з р. Бяльчанка, за 2 км ад Верхняга замка (цяпер завулак Юбілейны) пабудаваны прыгарадны двор ці рэзідэнцыя полацкіх князёў. Гісторык 16 ст. М.Стрыйкоўскі даводзіць, што Бельчыцы былі ўмацаваны вежамі і мураванай сцяной (іх рэшткі не знойдзены археолагамі). Часткай гэтай багатай рэзідэнцыі з'яўляліся 4 будынкі Барысаглебскага манастыра (цяпер не існуюць), ініцыятарам будаўніцтва аднаго з бельчыцкіх храмаў быў, верагодна, полацкі князь Барыс Усяславіч.  Вялікі сабор узведзены ў 1120-30 гг. Памер 23,5 на 16,5 м, меў 3 апсіды, усярэдзіне быў падзелены 6 слупамі на 3 нефы, меў 3 прытворы і плоскія лапаткі на фасадах. Купал сабора апіраўся на заходнюю пару слупоў, што з'яўляецца асаблівасцю полацкай архітэктурнай школы. Яго падлога выкладзена глазураванымі пліткамі, сцены аздоблены фрэскамі.  Другі храм- аднанефавая Пятніцкая царква (без слупоў) мела памер 5,1 на 5,8 м, прамавугольную апсіду і пахавальную камеру-крыпту. Магчыма, была пахавальняй полацкага князя Барыса Усяславіча. Сцены распісаны фрэскамі з выявамі князёў Барыса і Глеба, кампазіцыямі "Стрэчанне", "Раскрыжаванне", "Аплакванне" і інш. Трэці храм- аднакупальная шасціслупавая Барысаглебская царква мела вузкія бакавыя нефы, прытвор з харамі і 3 апсіды. Памер асноўнага аб'ёма 14,5 на 8,3 м. Аконныя праёмы размяшчаліся ў 2 ярусы. Унутры царква была размалявана фрэскамі з выявамі святых.  Чацвёрты храм- трыконх (12-13 ст.). Тры паўкруглыя бакавыя апсіды-конхі былі ўключаны ў інтэр'ер храма. З'яўленне такога храма ў Полацку сведчыць пра культурныя сувязі з балканскімі краінамі (Балгарыя, Сербія), ці Афонам, дзе прымяняўся такі тып пабудоў.  У Полацку ў час палітычнага і эканамічнага ўздыму склалася самабытная архітэктурная школа дойлідства. Заснавальнікам гэтай школы з'яўляецца полацкі дойлід Іаан(Іван). Ён узначальваў арцель будаўнікоў-муляроў, па заказу Ефрасінні пабудаваў у сярэдзіне 12 ст. Спаскую царкву, якая захавалася да нашага часу. Спаса-Праабражэнская царква стаіць ля вытокаў новага тыпу будынкаў, якія мелі адзін купал. Круглы барабан купала абапіраўся на квадратны пастамент, які быў упрыгожаны т. зв. какошнікамі стрэльчатай формы. Царква ў Полацку- самы ранні будынак ва Усходняй Еўропе, дзе ўпершыню з'явілася гэта важная для гісторыі архітэктуры дэталь- какошнікі. Яны дапаўнялі галоўную асаблівасць Спаскага храма- яго вежападобны выгляд. Полацк даў свой узор перапрацоўкі крыжова-купальнай сістэмы храма. Будынак выглядаў ступеньчатым, пірамідальным. Ва ўмовах абмежавання княжацкай улады і ўзмацнення ролі гараджан у палітычным жыцці нараджаліся смелыя наватарскія ідэі полацкага дойліда Іаана. Ён паставіў мэтай стварэнне пірамідальнай кампазіцыі храма. У выніку дынамічная пабудова крыжова-купальнага храма стала распаўсюджвацца ў іншых гарадах і ў першую чаргу ў Смаленску. Спаскі храм Ефрасіннеўскага манастыра быў увесь усярэдзіне распісаны фрэскамі. У галоўнай аспідзе фрэскі размяшчаліся ў 3 ярусы. Зверху была размешчана выява Божай Маці з паднятымі рукамі (Аранта). Другі ярус, вышынёй каля 2 м, быў заняты "Еўхарысціяй". Фігуры апосталаў адлюстраваны ў рост. Ніжэй змешчана некалькі кампазіцый. Сярод іх фрэска "Пакаянне Давыда". Інтэр'ер цэнтральнай часткі царквы (сцены і слупы) таксама быў упрыгожаны фрэскамі. На паўднёвай сцяне добра захаваліся выявы святых манахінь. Характэрнай рысай фрэсак з'яўляецца псіхалагічная глыбіня вобразаў. У выглядзе святых пакутніц раскрываецца іх духоўная непахіснасць. Прасочваецца ўплыў візантыйскага жывапісу. Фарбы фрэсак светла-сінія, карычнева-чырвоныя, жоўтыя і з зялёным адценнем. На сённяшні дзень вядома 13 помнікаў мураванага дойлідства 12 ст. ў Полацку, сярод якіх ёсьць адна грамадзянская пабудова- княжацкі хорам, невялікі, квадратны ў плане, мураваны будынак. Зберагліся толькі 2 старажытныя помнікі- Сафійскі сабор і Спаса-Праабражэнская царква Ефрасіннеўскага манастыра. Ёсць падставы меркаваць, што на правым беразе Палаты паміж Полацкім гарадзішчам і Спаскім манастыром існаваў манастыр Багародзіцы, заснаваны Ефрасінняй, у якім таксама знаходзілася мураваная царква. Прыкладна ў гэтым месцы, "на Ксаверыеўцы", у мінулым стагоддзі былі выяўлены старажытныя муроўкі. Л.Аляксееў, грунтуючыся на інфармацыі Лебедзеўскага летапісу, атаясамлівае помнік з царквой Юрыя.