Baxtiyor Elboyev
TATU Samarqand filiali
Talabasi
Samarqand-2020
1
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TENOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
“OPERATSION TIZIMLAR”
HAQIDA
QO`LLANMA
Samarqand-2020
2
ANNOTATSIYA
Ushbu qo’llanma O’zbekiston Respublikasining standartlari, talab va qoidalariga amal qilingan holda tayyorlangan.
Bu qo’lanmani yozishim sababi shundaki, hozirgi kunda AT sohasi keng rivojlanib bormoqda. Bu sohani mukammal bilish esa dunyo talabi bo’lib qoldi. Bilamizki hamma xam teng bilimga ega emas. Shu sababli, Axborot Texnologiyalari sohasi negizi bo’lgan “Operatsion Tizim” lar to’g’risida qisqacha bo’lsada, o’qigan insonga kerakli bilimni bera oladigan qo’llanma tayyorladim.
Qo’llanmada bir nechta operatsion tizimlar haqida ma’lumotlar, ularning farqlari va asosiysi, Linux operatsion tizimining uncha ko’pchilikka ma’lum bo’lmagan “penteratsion test” lar o’tkazish uchun mo’ljallangan bir nechta distributivlari to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan.
Muvaffaqiyatga erishgan odamlar zarur narsalarni qidiradilar, agar topa olmasalar ularni o’zlari yaratadilar.
Baxtiyor Elboyev
3
MUNDARIJA
Kirish ………………………………………………… |
5 |
I.Kompyuter operatsion tizimlari
1. |
……Dastlabgi operatsion tizimlar |
6 |
|
2. |
……Microsoft Windows operatsion tizimi haqida |
9 |
|
|
• |
Windows XP |
10 |
|
• |
Windows Vista |
11 |
|
• |
Windows 7 |
12 |
|
• |
Windows 8 |
13 |
|
• |
Windows 10 |
14 |
|
• |
Windows X |
15 |
3. |
……Linux ochiq kodli operatsion tizimlari |
16 |
|
|
• |
Linux distributivlari |
17 |
|
• |
Ubuntu |
18 |
|
• |
Linux Mint |
19 |
|
• |
Arch linux |
20 |
|
• |
Debian |
21 |
|
• |
Fedora |
22 |
4. |
……Kirish testlarini o’tkazishga mo’ljallangan |
linux |
|
|
distributivlari |
23 |
|
5. |
……MacOS tizimi |
26 |
|
II.Mobil operatsion tizimlar
1. |
……Android OS |
27 |
2. |
……IOS |
28 |
3. |
……Windows mobile |
29 |
4
KIRISH
Kirish qismida opertsion tizimlar nimaligi to’g’risida ma’lumot berib o’tishni afzal deb bildim. Demak, Operatsion tizim - bu kompyuterdagi barcha apparat va boshqa dasturlarni boshqaradigan asosiy dastur. "OT" deb nomlanuvchi operatsion tizim, kompyuterning jihozlari bilan interfeysga ega va dasturlar foydalanishi mumkin bo'lgan xizmatlarni taqdim etadi.
Operatsion tizim - bu hamma narsani birgalikda ushlab turadigan qurilmadagi asosiy dasturiy ta'minot. Operatsion tizimlar qurilmaning apparati bilan aloqa qiladi. Ular klaviatura va sichqonlardan Wi-Fi radiosi, saqlash moslamalari va displeygacha bo'lgan barcha narsalarni boshqaradi. Boshqacha aytganda, operatsion tizim kirish va chiqish qurilmalarini boshqaradi. Operatsion tizimlar o'z qurilmalari bilan aloqa qilish uchun apparat yaratuvchilari tomonidan yozilgan qurilma drayverlaridan foydalanadilar.
Hozirgi kunda bir nechta ommalashgan operatsion tizimlar mavjud. Ulardan Windows, Linuks, MacOS, IOS va Android kabilarni keltirishimiz mumkun.
5
I.KOMPYUTER OPERATSION TIZIMLARI
Dastlabgi operatsion tizimlar
Birinchi avlod (1940 yillardan 1950 yil boshlarigacha)
1940 yillarda birinchi marta paydo bo'lgan elektron kompyuterlar, ular hech qanday operatsion tizimsiz yaratilgan. Barcha dasturlash mutlaqo mashina tilida, ko'pincha mashinaning asosiy funktsiyalarini boshqarish uchun plaginlarni ulash orqali amalga oshirildi. Ushbu avlod davrida kompyuterlar odatda oddiy matematik hisoblarni hal qilish uchun ishlatilgan, operatsion tizimlar shart emas edi.
Ikkinchi avlod (1955-1965)
Birinchi operatsion tizim 1950 yillarning boshlarida paydo bo'lgan, u GMOS deb nomlangan va General Motors tomonidan IBMning 701 mashinasi uchun yaratilgan. 1950-yillarda operatsion tizimlar bitta oqimli partiyalarga ishlov berish tizimlari deb nomlangan, chunki ma'lumotlar guruhlarga taqdim qilingan. Ushbu yangi mashinalar mainframe deb nomlangan va ular katta kompyuter xonalarida professional operatorlar tomonidan ishlatilgan. Ushbu mashinalarda yuqori narx yorlig'i mavjud bo'lganligi sababli, ularni faqatgina davlat idoralari yoki yirik korporatsiyalar sotib olishlari mumkin edi.
6
Uchinchi avlod (1965-1980)
1960-yillarning oxiriga kelib, operatsion tizimlar dizaynerlari dasturiy ta'minot bir vaqtning o'zida bir nechta ishlarni bajarishi mumkin bo'lgan dasturlarni ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo'lishdi. Protsessor deyarli 100 foiz ish bilan band bo'lishi kerak.
To'rtinchi avlod (1980 yildan hozirgi kun)
Operatsion tizimlarning to'rtinchi avlodi shaxsiy kompyuterlar yaratilishini ko'rdilar. Garchi ushbu kompyuterlar uchinchi avlodda ishlab chiqilgan mini-kompyuterlarga juda o'xshash bo'lsa-da, shaxsiy kompyuterlar minicomputers narxining juda oz qismini tashkil etdi. Shaxsiy kompyuter shu qadar arzon bo'lganki, yakka shaxsga shaxsiy foydalanish uchun egalik qilish imkoniyatini yaratgan bo'lsa, mini kompyuterlar hanuzgacha faqat korporatsiyalar sotib oladigan darajada yuqori narxda bo'lgan kompyuterlarga ega bo'lishlari mumkin edi. Shaxsiy kompyuterlarni yaratishda muhim omillardan biri Microsoft va Windows operatsion tizimining tug'ilishi edi. Windows Operatsion tizimi 1975 yilda Pol Allen va Bill Geyts shaxsiy kompyuterlarni keyingi bosqichga o'tkazish to'g'risida tasavvurga ega bo'lganida yaratilgan. Ular 1981 yilda MS-DOS-ni taqdim etdilar, ammo bu samarali bo'lishiga qaramay, uning sirli buyruqlarini tushunishga harakat qilgan odamlar
7
uchun juda ko'p qiyinchiliklar tug'dirdi. Windows bugungi kunda Windows 95, Windows 98, WIndows XP (hozirgi kunga qadar eng ko'p ishlatiladigan operatsion tizim) relizlari bilan tekonologiyada ishlatiladigan eng katta operatsion tizim va eng yangi Windows 7 operatsion tizimiga aylandi. Apple 1980-yillarda yaratilgan boshqa yirik operatsion tizim. Stiv Djobs, Apple asoschilaridan biri, Apple Macintoshni yaratdi, bu juda qulay bo'lganligi sababli juda katta muvaffaqiyatga erishdi. Keyingi yillarda Windows rivojlanishiga Macintosh ta'sir ko'rsatdi va bu ikki kompaniya o'rtasida kuchli raqobatni yaratdi. Bugungi kunda barcha elektron qurilmalarimiz kompyuterlarimiz va smartfonlarimiz operatsion tizimlarsiz ishlamaydi. Texnologiya rivojlanishi bilan operatsion tizimlar ham rivojlanmoqda.
8
Windows operatsion tizimi
Windows operatsion tizimiga to’xtalib o’tsak, yuqarida aytib o’tganimizdek 1975 yilda Pol Allen va Bill Geyts lar tomonidan yaratilishiga sabab bo’lgan. Hozirgi kunda bu operatsion tizimini bir nechta versiyalari bo’lib, quyidagi suratda windows rivojlanish sxemasi ko’rsatilgan.
Bulardan ko’p ishlatiladiganlari sifatida Windows XP , Windows Vista, Windows 7, Windows 8, Windows 10 va yaqindagina foydalanishga chiqarilgan Windows X larni keltirishimiz mumkin. Quyidagi suratda windows rivojlanish sxemasi ko’rsatilgan.
Bularga qisqacha ta’rif berib, grafik ko’rinishi bilan tanishib o’tsak.
9
Windows XP
Windows XP-ning rivojlanishi 1990-yillarning oxirida " Neptun ", Windows NT yadrosi asosida ishlaydigan operatsion tizim (OS) sifatida boshlangan bo'lib, u asosan keng iste'molchilar uchun mo'ljallangan. Windows 2000 ning yangilangan versiyasi dastlab biznes bozorida rejalashtirilgan edi; ammo, 2000 yil yanvarda ikkala loyiha ham iste'molchilar uchun ham, biznes bozorlari uchun ham yagona OT platformasi bo'lib xizmat qiladigan "Whistler" nomli yagona OS foydasiga qabul qilindi. Shunday qilib, Windows XP Windows-ning birinchi iste'molchi nashri bo'lib, u MS-DOS- ga asoslanmagan edi .
Chiqarilganidan so'ng Windows XP tanqidchilarga yuqori darajadagi obro'ga ega bo'ldi, xususan tanqidchilar unumdorligi va barqarorligini oshirdi
10