1.Жасанды жуғыш құралдардың құрамы және қасиеті

2. Химиялық және оптикалық ағартқыштар

Жасанды жуғыш құралдар бірнеше түрге бөлінеді. Оларды тадау үстемелердің сапасына байланысты болады. Мысалы қолданылатын үшкөпфосфат натрий өндірісінде термиялық және экстракциялық фосфор қышқылын қолдану алдында оны тазарту қажет.

Қолданылатын термиялық қышқыл МЕСТ 10678-76 сай болуы тиіс. Ол 2 кестеде көрсетілген. Ал, қақталған сода МЕСТ 5100-85 сай болуы керек. Ол 3 кестеде көрсетілген.

Ағартқыш зат ретінде аммоний селитрасы қолданылады. Сонымен қоса, азот қышқылы, карбамидте қолданылады. Сүзілетін және сорбенттенетін материал ретінде кизельгур немесе «Арагац» ұнтағы қолданылады.

Ал қышқылды араластыру үшін жұмсартылған су қолданылады.

Үшкөпфосфат натрийді фосфор қышқылымен кальцилендірілген соданың ерітіндісімен алады.

Үшкөпфосфат натрий өте кең таралаған фосфорқышқылды тұзға жатады. Ол конденсирленген фосфатқа жатады. Оның құрылымы түзу сызықты. Ол екі кристалды изомерді пішінде болады.

1-Na₅P₃O₁₀ -жоғары температуралы, ал 2 түрі Na₅P₃O₁₀ - төмен температуралы болып келеді.

Na₅P₃O₁₀ жылуы 139 кДж/моль, ал Na₅P₃O₁₀ кристаллогидраты Na₅P₃O₁₀·2Н₂О өзіндік гидратация, гиграскопиялылығы, еру жылдамдығы ерекшелігімен сипатталады.

Сусыз тұздың ерігішітігі температураның жоғарылауымен 14,5; 16,35; 19,26; 23,25; 32,5 пайызға тең. Температуралары 298, 313, 333, 353, 373 К. Na₅P₃O₁₀·6Н₂О ерігіштігі температураға байланысты емес, және ол 13,98, 17,92, 12,26, 14,34 пайызды құрайды сәйкесінше температурасы 273, 293,1, 298, 323К [1] тең. Үшкөпфосфат натрийдің бірінші түрі суда ерігенде бірігіп ірі түйіршікке айналады. Сондықтан шығарған өнімдегі үшкөпфосфат натрийдің бірінші түрінің массалық үлесі 6....10 пайыздан аспауы керек. Екінші түрінің бір-біріне ауысу температурасы 417⁰С. Осы қасиетін еске ала отырып, натрий орта фосфат тұздарының қыздыру температурасы 350-400⁰с аралығында болады. Үшкопфосфат натрийдың тығыздығы 2500кг/м³, еріткіш массасы 600-800кг/м³. 13493-86 ГОСТ талабы бойынша үшкөпфосфат натрий тамақ өнеркәсібіне арналған, жоғарғы, бірінші және екінші сорттары шығарылады. Фосфат натрий ерітіндісінен суды бөлу үшін жағынды газдар негізінен, қандайда бір майды жағып, әсіресе-табиғи газды жағып алады. Ал фильтрация сатысында сығылған ауа қолданылады.

Кесте 1 - МЕСТ 13493- 86 бойынша ҮКФН қойылатын талаптар

№	Құрамы	Маркасы
		тамаққа	І сорт	ІІ сорт
	Р2О5 массалық бірлігі	57,0	57,0	56,5
	Na5P3O10	94	94	92
	I- Na5P3O10 түрі көп болмау керек,	6	10	10
	Ортофосфаттар Р2О5 есептегенде көп болмауы керек	0,5	-	-
	Темір көп болмау керек	0,01	0,01	0,02
	Суда ерімейтін заттар масс	0,1	0,1	0,13
	Сульфаттар, масса бөлік	0,05	-	-
	Хлоридтер, масса бөлік	0,5	-	-
	Ауыр металлдар	0,5	-	-
	Қалайы, масса бөлік	0,004	0,004	0,01
	1 түрінің рН	9,3-1	9,7-0,2	9,7-0,3
	Түйіршіктер 0,5мм	0,5	0,5	0,5
13	МЕСТ бойынша, есеп	30 пайыз	-	3

Кесте 2- Өндірісте қолданатын Н₃РО₄, 10678-76 МЕСТ бойынша

төмендегідей болуы керек.

Құрамы	Мөлшері, %
Сыртқы көрінісі Н3РО4, аз болмау керек темір, көп болмау керек ауыр Ме (Pb), көп болмау керек As, көп болмау керек Нитраттар, көп болмау керек Хлоридтер, көп болмау керек сульфаттар, көп болмау керек	түссіз, сұйық 73,0 0,05 0,006 0,03 0,0003 0,005 0,01

Кесте 3- 510-85 МЕСТ бойынша соданың құрамы /1 сорт/

Құрамы, %	Мөлшері, %
Na2CO3. аз болмау керек хлоридтер көп болмау керек Fe2O3, көп болмау керек сульфаттар, көп болмау керек 5. суда ерімейтін заттар, көп болмау керек	99,2 0,5 0,003 0,05 0,04

Жасанды жұғыш құралдардыңғ құрамына келесі заттар кіреді:

1. Сұйық үстемелер.

а) Na силикатының ерітіндісі

ә) гидротропты заттар

б) хош иіс беретін заттар

2. Сусымалы үстемелер

а) фосфаттар

ә) Na карбонаты және гидрокорбанаты, Na сульфаты

б) химиялық және оптикалық ағартқыштар

в) карбоксиметилцелюлоза

г) эпзимдер

ғ) пероксидті қосылыстардың және энзимдердің тұрақтандырғыштары.

1. Натрий силикаттары ЖЖҚ өндірісінде бейорганикалық активті үстеме ретінде қолданылады. Ұнтақ ЖЖҚ-ң құрамында 2-10% (салм). Na силикаты болады, ол ЖЖҚ-ға ерітінді түрінде енгізіледі.

Натрий силикаты – кремний қышқылының натрий тұзы, олардың жалпы формуласы – m Na₂O ∙ n SiO₂. SiO₂ және Na₂O молекулаларының сандарының қатынасын кремнеземді модул деп атайды.

Ол натрий силикатының ерігіштігін және басқада қасиеттерін анықтайды, оның мағанасы 1-ден V-тің арасында болады. Кір жуға қолданылатын ЖЖҚ-да модулі 1,7 – 2,5 Na силикаты қолданылады, ал қатты заттарды тазарту үшін – 0,5 – 1,0 модулі Na силикаты қолданылады.

Сұйық шынының реакциясы өте сілтілі, себебі олардың гидролизі гидроксид – иондардың түзілуімен жүреді.

Na₂OSiO₂ + 2H₂O = 2Na⁺ + SiO₂ ∙ H₂O + 2OH^-

Натрий силикаты ЖЖҚ өндіріснде Naүшполифосфатының деструкциясын төмендетеді және Ме коррозиясының жақсы ингибиторы болып саналады.

Na₂SiO₃ ерітіндідегі төменгі қорғанысты концентрациясы 700 мг/л. Сонымен қатар силикат-фосфатты үстемелер БАЗ-ң мицелдену дағдырысты концентрациясын (МДК) төмендетеді және олардың беттік активтілігін жоғарылатады.

Na силикаттары:

1. сусымалы ұнтақтар алуға көмектеседі;

2. дайын өнімнің жұғыш қабілетін жақсартады;

3. маталарды олардың бетіне кірлердің қайта тұнуынан сақтайды;

4. Na үшполифосфатының деструкциясын төмендетеді;

5. Ерітіндінің рН тұрақтандырады;

6. Жуғыш ұнтақтардың шаңданауын төмендетеді;

7. ЖЖҚ-ң товарлық сапасын жоғарылатады;

8. әлсіз дезинфекциялық әсер етеді.

Суда еритін силикаттар қосқан кезде (Na мета және ортасиликаттары) ұнтақтардың үйілу тығыздығы жоғары болады.

б) гидротропты заттар

гидротропты заттар органикалық заттардың суда және бейорганикалық заттардың сулы ерітінділеріндегі ерігіштігін жоғарылатады. Ерігіштіктің жоғарылауы бұл жағдайда ерігіш ретінде гидратталған молекулалары болуымен түсіндіріледі.

ЖЖҚ өндірісінде гидротропты заттар ретінде төменмолекулалы сульфатқышқылдардың натрий тұздары қолданылады:

1 ) Na бензолсульфонаты

SO₃Na

CH₃

2) Na толуол сульфаты

SO₃Na

СН₃

3) Nа ксилолсульфаты

CH₃

_SO3Na

_{СН3 (СН3)2}

5. _{Na кумолсульфаты}

SO₂Na

Гидротропты үстемелер:

1. БАЗ-ң ерігіштігін ↑

2. Ерітіндінің тұтқырлығын ↓

3. Ерітіндінің тұнбалану температурасын ↓

4. Дайын өнімнің сусымалдылығын жақсартады.

5. Шашыратып кептіретін кептіргіштің өнімділігі ↑

Хош иісті беретін заттар.

Хош иісті беретіндер әр түрлі түсті және түссізден, майлы, өткір иісті сұйық заттардан құралады. Құрамында табиғи және жасанды хош иісті заттар болады.

Олар ұнтақтарға жақсы иіс, ал жуылған заттарға жағымды иіс береді. Сонымен қатар, жуу кезінде ерітіндінің жағымсыз иісін төмендетеді.

Хош иісті заттар алу үшін эфирлі майлар, мұнай тас көмір, орман өнеркәсіптерінің сусымалы үстемелері қолданылады.

Оларға және К-ң сілтілі тұздары, пероксоқышқылдардың тұздары және органикалық оптикалық ағартқыштар жатады.

Сілтілі тұздарға 1) фосфаты , 2) және К дифосфаттары (пирофосфаттары) ; және К үшполифосфаттары 4) карбонаты 5) гидрокарбанаты

Пероксидті тұздарға:

1) пербораты

2) перкарбонаты

3) оптикалық ағартқыштар.

Ал бейтарап бейорганикалық тұздардан сульфаты кеңінен қолданылады.

а) Фосфаттар.

Жуғыш әрекеттің нәтижелігін төмендететін факторлардың бірі судың керіктілігі, себебі сабындар жуу процесінде және иондарымен өрекеттеге бастайды.

Катиондармен әрекетесіп майлы қышқылдардың ерімейтін кальций және магнилі тұздарын түзеді. Ал олар жуу процесіне қатыспайды (жуғыш құрамдардың шығыны көбейді) , және матаның бетіне кір болып тұрады. Құрамына БАЗ және активті үстемелер кіретін (әсіресе фосфаттар) ЖЖҚ-ы қолдану бұл кемшіліктерді жояды. Фосфаттар жерсілтілі металдар мен темір иондарын суда еритін комплексті қосылыстарға байланыстырады:

Фосфаттар майлы қышқылдардың ерімейтін кальций бар. Қрамында 25-40% (салм) фосфаты бар ЖЖҚ қақтардыда ерітеді.

Сонымен қатар, фосфаттар кірлердің матаның бетіне қайта тұнуын болдырмайды, олар ерітіндіде дисперcиялық жағдайда болады. Натрий карбанты және гидрокарбанаты, сульфаты, жасынды жұғышта көптеп қолданылады.

Жуу процесінде карбонаттары майлы кірлерді ерітіндіге өткізеді (майлы қышқылдардың натрий тұздар түрінде) , соның әсерінен ЖЖҚ-ң жуғыш қабілетін жақсартады. Сонымен қатар, кальциленген сода судың керметілігін төмендетеді. карбоанаты сусыз күйде ауыр болды.

гидрокарбанаты ортаның сілтілігін ұстау үшін қолданылады, осының нәтижесінде ЖЖҚ-ң суспензиялану және жуу қабілеті жақсартады.

сульфаты электролит болып саналады. ЖЖҚ-ң ерітінділерінде ол негізгі зат болып саналады: ЖЖҚ-ң ертінділерінде ол:

1) МДК

2) беттік активтілікті

3) паста тығыздағыш

4) ұнтақ ЖЖҚ-да инертті толтырғыш ретінде қолданылады.