19. Пиротехникалық құрамдардың рецептілері

19.1 Түрлі –түсті түтін табақшаларының дайындалуы

Бұл технологиямен түтін табақшаларының тоғыз түрлі түсін дайындауға болады: қызыл, қызғылт сары, сары, күлгін, көк, ашық күлгін, аспан түстес көк, қоңыр, жасыл.

Қажет болған жағдайда іс–жүзінде кейбір құрам бөліктерді бір-бірімен араластыру арқылы кез келген түтіннің түсін алуға болады. Түрлі түсті түтін табақшаларын дайындау процесі кезінде әр түрлі престерді пайдалана алмайды. Құрамды гильза корпусының бетіне қол күшімен себеді. Түрлі түсті табақшалардың негізгі сипаттамалары:

• Салмағы - 430 г;

• Жану ұзақтылығы - 1,5 мин;

• Кепіл еткен сақтау мерзімі - 2 жыл.

№ 1 және № 2 қара түтін үшін арналған табақшаның корпусы мен гильзаның корпусынан айырмашылығы, мұндай гильзаның корпусының жоғары жағына картоннан дөңгелек жабыстырады:

Төменде түрлі түсті түтіннің рецепті берілген.

I. Қызыл түсті түтін:

- бертолет тұзы (KClO₃)- 24,3 %;

- тиомочевина- 1,1%;

- дициандиамиді- 28%;

- «С» немесе «К» май ерітетін бояғыш - 46,6 %;

II. Қызғылт сары түсті түтін:

- калий хлораты (KClO₃) - 24,6 %;

- тиомочевина - 1,1 %;

- дициандиамид - 28,5 %;

- қызғылт сары май ерітетін бояғыш - 45,8 %.

III. Сары түсті түтін:

- калий хлораты - 24,3 %;

- тиомочевина - 1,1 %;

- дициандиамид - 28 %;

- «С» немесе «Ж» май ерітетін бояғыш - 46,6 %.

IV. Күлгін түсті түтін:

- бертолет тұзы - 25 %;

- күлгін түсті бояғыш - 56,6 %;

- лактоза - 18,4 %.

V. Көк түсті түтін:

- бертолет тұзы - 25,7 %;

- тиомочевина - 1,1 %;

- күлгін тісті бояғыш - 27 %;

- «индиго» синтетикалық бояғышы - 29,1 %;

- лактоза - 17,1 %.

VI. Ашық күлгін түсті түтін:

- бертолет тұзы - 23,5%;

- тиомочевина - 1,1 %;

- дициандиамид - 14 %;

- қызыл «С» немесе «К» май ерітетін бояғышы - 24 %;

- күлгін түсті бояғыш - 14 %;

- «индиго» синтетикалық бояғышы - 14,2 %;

- лактоза - 9 %.

VII. Жасыл түсті түтін:

- бертолет тұзы - 25%;

- тиомочевина - 1,1 %;

- дициандиомид - 14 %;

- сары «С» немесе «Ж» май ерітетін бояғышы - 23 %;

- күлгін түсті бояғыш - 13,6 %;

- «индиго» синтетикалық бояғышы - 14,2 %;

- лактоза - 9,1 %.

VIII. Аспан көк түсті түтін:

- бертолет тұзы - 23%;

- «қою жасыл» түсті май ерітетін бояғышы- 59 %;

- лактоза - 18 %.

IX. Қоңыр түсті түтін:

- сары түсті түтіннің құрамы - 30%;

- көк түсті түтін - 30 %;

- күлгін түсті түтін - 40 %.

Бұл үш құрамнан тұратын комбинация, қосымша құрам құрайтын, негізгі түстердің қоспасын біріктіру арқылы практикада түтіннің кез келген түсін жасауға болатынын көрсетеді.

Әр бір компонент рецептін анық қарастырсақ:

- тотықтырғыш - бертолет тұзы (калий хлораты), ол барлық құрамға қажетті және оның меншігіне 25 % тиесілі.

- жанғыштар - түтін түзгіш химикаттармен бірге 20%-дан 25%-ға дейін.

- бояғыштар - 50 % немесе одан жоғары мөлшер көрсетілген.

Тиомочевина жанғыш және өте активті болғандықтан, оның аз мөлшерінің өзі реакцияны тоқтатуы мүмкін және ол рецепте жоқ. Ал оның көп мөлшерін қоспаған жөн, өйткені бертолет тұзымен бірге қосылып, өте активті және жоғары температуралы құрам түзеді.

Түрлі түсті түтіндердің орналасу схемасына қарайық. Рецепте көрсетілгеннен де басқа химикаттардың бар екені көрсетілген. Оларды да құрамға енгізуге болады, бірақ тек қана бояғыштардың процентінің төмендетілуі есебінен ғана. Демек жану кезінде түтін аз бөлінеді.

Егер осы қоспалардың барлығын бояғышсыз жағатын болсақ, онда жану кезінде ақ түтін бөлінеді, жылдам жанады, ал кейде ол жай ғана жарқыл болуы мүмкін. Бояғыш әр құрамда өзінің жануы үшін, бу бөлуі үшін, ыдырауы үшін температураның көп мөлшерін алады.