Жанашыр

Г. Ибрагимова

Азамат, Ернарт, Талғат – ағайындылар. Олар жұптары жазылмай, күнде бірге ойнайды. Ойнап жүріп жоқтан өзгеге таласып қалатындары да бар.

Жазғы демалыста үйде теледидар көруден жалыққан үшеуі есік алдына шығып ойнауды жөн көрді. Көрші балалар да далада жүр екен. Олар екі топқа бөлініп, футбол ойнайтын болды. Азамат пен Ернарт бір топта. Талғат әлі кішкентай болғандықтан, ойынға алынбады. Ол өзі қатарлы балалармен бөлек ойнап жүр.

Бірте-бірте ойын қызды. «Әкел допты!», «Бері әкел!» деген сияқты айғайлар көбейді. Осындай шудың арасында ойыннан есі шығып жүрген Ернарт байқамай, допты өз қақпасына қарай теуіп кеп қалды. Доп та қас қылғандай қақпаның ішіне кіріп кетті. Ернарттың арқасында қарсы топ ұтуға айналды.

Топтағы балалар Ернартқа дүрсе қоя берді. Ернарт не істерін білмей састы. Көмекке ағасы Азамат келді. Ол балаларға Ернарттың байқамай қалғандығын, әдейі істемегендігін түсіндірді. Інісіне жанашырлық жасады.

Сырттарынан байқап тұрған көрші ағай Азаматтың бауырмалдығына риза болды. «Ағасы бардың – жағасы бар», – деп арқасынан қақты. Балалар да реніштерін ұмытып, ойынды қайта жалғастырды.

• Жаңашырлық қандай қасиет деп ойлайсыңдар?

• Балалардың Ернартқа реніштерінің негізі бар ма?

• Өздерің басқаларға жаңашырлықты қалай көрсетесіңдер?

• Басқалар сендерді ренжітсе қандай әрекет жасайсыңдар? Себебін түсіндір.

Гүлді жұлма

Қ. Толыбаев

Алма беті албыраған, қуыршақтай әсем киінген қара торы қыз бақшаға жүгіріп кірді де, еліктің лағынша өлеңдеп тұрып, жан-жағына көз жүгіртті. Қарсы алдында жібектей үлбіреп тұрған алқызыл гүл шоғының желегінен біреуін жұлып алды да, умаждап-умаждап тастай салды. Сол кезде:

– Гүлді жұлма!... – деп ызаланған жіп-жіңішке шіңкілдек нәзік дауыс естілді. Қыз аң-таң. Айналасын абыржи барлады. Әлгі шіңкілдек дауыс қайта ызыңдады. – Өзің кішкентай да емессің, гүлді аяуды әлі білмейсің. Жаңашырлықпен гүлді аялап үйрен!..

– Не үшін, оның себебі не?.. – деп қиқарлана сұрады қыз қаймықпастан. Дауыстың қайдан шығып тұрғанын іздеп, алма ағашының қою жапырақтарына тінткілей көз салды. Бір бұтақта отырған бұлбұл құсты көрді.Ашуланғандай тыпыршып тұр екен.

– Гүлдің қадірін білмейтін қырсық екенсің!..

– Гүлді алу керек қой.

– Сен гүлді алған жоқсың, желегін жұлып жерге тастадың, – дейді Бұлбұл сабырлы қалыпқа түсіп. – Бұл әрекетіңмен бәрібір гүлдің сұлулығын танып біле алмайсың. Өлген гүлге қайғыра қараған Бұлбұл налыған кейіпте.

Көзді тартып құлпырып тұрушы еді,

Желсіз түнде тұнжырап тұнушы еді.

Құбылмалы өмірдің құтындай боп,

Көрген сайын көңілім тынушы еді.

Сабағыңнан үзіліп солып жатыр,

Жарамастай түкке де тозып ақыр.

Тілейтұғын жақсылық жайсаң жандар,

Озғырлықтың көлкіген сорын сапыр!..

Қуыршақтай қара торы қыз қарақаттай қара көзін жаудырата қарап аз тұрды да, кінәсін мойындағандай Бұлбұлға бас иді.

– Екінші бұлай істемеймін!.. – деп тәжім етті.Сонан соң ақырын жылыстап бақшадан шығып кетті.

• Неліктен бұлбұл қыз балаға ренжіді?

• Қыздың гүлді жұлуын қиянат жасау деп айтуға бола ма?

• Бұл өсиет әңгімеден қандай ой түйдіңдер?

• Жанашырлық жасау барлық адамның қолынан келе бере ме? Неліктен?

Жел

Қ. Толыбаев

Қыс мезгілі еді. Таң ата сапалақтап жауған қар түс қайта басылған. Ал, кешке қарай алакүшік жел тұрды да, бірте-бірте күшейіп, жараған бурадай зіркілдеп, буырқана тапырақтады. Жұп-жұмсақ ұлпа қарды ұйытқыта үйіріп, астан-кестен қып сапырылыстырды. Кенет қардың астынан: – Абайласаңшы, таптайсың ғой!... – деген жалынышты нәзік дыбыс естілді. Тосын үннен сасқалақтап қалған жел қанатын жайып жіберіп, қонған жерге шөге қалды. Қибыжықтап қасаттанған қарға қарады.

– Оу, неге сонша қиналдың Ақ ерке?

– Білмейсің бе, менің құшағымда Көктемнің гүлі ұйықтап жатыр ғой. Соның ұйқысын бұзып алмашы!..

Қырдың бетін тозаңдатқан ұлпа қарының үнінде аса мейірімді өтініштің лебізі бар. Желдің тарпаңдығын еріксіз тындырды. – Ә, солай ма... Ендеше қойдым, абыржыма!..

Желпінген Жел желігін басып, жерге бауырын төседі де, сұлай кетті. Табиғат құбылыстарының да тілеуі тіршілік сарынымен үндес секілді.

• Мәтінде табиғаттың үйлесімділігі қалай суреттелген?

• Желдің істеген әрекеті туралы не айтар едіңдер?

• Табиғат құбылыстары бір-бірін қалай түсінді?

• Өздерің күнделікті өмірде осындай үйлесімділіктерді байқайсыңдар ма?

Білеміз

Кәріс ертегісі

Бір ерлі-зайыпты жақсы адамдар болыпты, бірақ олар еш уақытта ешкімнің сөзін аяғына дейін тыңдамайды екен де: – Білеміз, білеміз! – деп өзеуреп шыға келеді екен.

Бірде оларға әлдебіреу бір халат алып келеді де:

– Егер мұны киіп, бір түймесін салатын болсаң – жерден бір аршындай биікке көтерілесің, екі түймесін салсаң – аспанға қарай үшып кетесің, үшеуін салсаң – сонау көкке жетесің,– дейді.

Ұшқаннан соң, жерге қалай қайыра түсеміз деп сүраудың орнына аналар:

– Білеміз! – дейді.

Күйеуі халатты кие салып, барлық түймесін салады да, аспанға ұшып кетеді.

Әйелі болса, зыр жүгіріп:

– Қараңдар! Қараңдар, менің күйеуім үшып жүр!– деп мәз болады.

Екі көзін аспаннан алмай жүгіріп келе жатқан ол аяғының астындағы шыңырау ұраны көрмей, соған түсіп кетеді.

Шыңырау түбінде өзен ағып жатады екен, әйел суға батысымен балық болып кетіпті де, аспандағы ері бүркітке айналыпты деседі.

Мұның өзі жұрттың сөзіне қүлақ аспай, бәрін де өзім білемін дейтіндерге сауап болғандай оқиға екен.

• Ертегіде не туралы айтылған?

• Өзгелерді тыңдай білмеу қандай қасиет деп ойлайсыңдар?

• Осы ертегіден қандай ой түюге болады?

• Өздерің басқаларды тыңдау арқылы дұрыс әрекет жасаған кездерің болды ма?