53. Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай

Выпішы сказ. Растлумач знакі прыпынку (пабудуй схему).

Рабі так:

Маці сказала: “Мыйце рукі і садзіцеся за стол”. (А: “П”.)

!Запомні!

1. У залежнасці ад месца слоў аўтара, якія ўводзяць простую мову, ставяцца наступныя знакі прыпынку:

1) калі простая мова запісваецца ў радок, яна заключаецца ў двукоссе.

 Напрыклад: Барвіна праціснуўся праз натоўп да Андрэя і Санкоўскага і з ходу сказаў: «Пойдзем» (П.Пестрак).

2) калі простая мова пачынаецца з абзаца, перад ёй ставіцца працяжнік.

 Напрыклад:

Нехта гучна клікаў з другога берага:

– Гэй, паромшчык, давай пераправу! (М.Лынькоў);

3) А: “П”. А: “П!” А: “П?”

 Напрыклад: У прамове на ўрачыстым сходзе Якуб Колас гаварыў: «Маё слова, хоць і вузкімі дарогамі, але даходзіла да народа»;

4) “П?-а.-П”. “П?-а.-П?” “П?-а.-П!”

“П!-а.-П”. “П!-а.-П!” “П!-а.-П?”

“П,-а,-п”. “П,-а,-п!” “П,-а,-п?”

“П…-а,-п”. “П…-а,-п!” “П…-а,-п?”

 Напрыклад: «Хіба ж можам мы з табою займацца несур’ёзнымі справамі? – пытаннем на пытанне адказала Надзя і прыгарнула да сябе Майку, прытуліла, як туляць дарослыя малых дзяцей. – Расказвай, як жывеш, як ваюеш?» (М.Лынькоў).

2. У словах аўтара могуць ужывацца два дзеясловы са значэннем маўлення, думкі ці блізкія да іх па значэнні; пры гэтым калі другі дзеяслоў адносіцца да другой часткі простай мовы, то пасля слоў аўтара ставяцца двукроп’е і працяжнік.

 Напрыклад: «Ведаеш, мама, каго я прывяла? – весела сказала дачка і таемна прашаптала: – Гэта той самы госць, якога мы ўсе калісьці ратавалі ад немцаў» (Я.Маўр).

 3. Калі ў складзе слоў аўтара, што стаяць перад простай мовай, няма дзеясловаў са значэннем маўлення, думкі ці блізкіх да іх па значэнні, то ў канцы слоў аўтара ставіцца кропка.

 Напрыклад: Віктар заплюшчыў вочы і на ўвесь пакой прытворна захроп. «Хай думае, што я сплю...» (Б.Сачанка).

 4. “П”,-а.  “П!”-а.  “П?”-а. 

 Напрыклад: «Вам, Лескавец, відаць, хочацца, каб асабіста вас пахвалілі», – Ліда сказала гэта як бы між іншым, нават не павярнуўшыся да яго (І.Шамякін).

 5. Нявыказаная простая мова, пры якой у складзе слоў аўтара звычайна ёсць дзеяслоў думаць (падумаць) або іншыя словы, спалучэнні слоў і нават сказы са значэннем думкі, меркавання, разважання і пад., заўсёды бярэцца ў двукоссе.

 Напрыклад: «Чаму гэта пытала яна [Ядвіся] пра кнігу? – падумаў Лабановіч. – Ці не палажыла яна чаго туды?» (Я.Колас). «Нешта ў іх дома здарылася, – забілася ў Івана трывожна сэрца. – Інакш чужога чалавека на ноч не запрашалі б» (Б.Сачанка).

 6. Рэплікі дзвюх і больш асоб (у дыялогу) звычайна запісваюцца з чырвонага радка і з працяжнікам перад кожнай рэплікай.

 

Напрыклад:

– Ты па вёсцы вольна ходзіш?

– Хаджу, як і хадзіў. А што?

7. Калі некалькі рэплік запісваюцца ў радок без указання, каму яны належаць, то паміж імі ставіцца працяжнік і кожная з іх бярэцца ў двукоссе.

 Напрыклад: «Вы яшчэ не былі ў сваёй школе?» – «Не, не была. І не ведаю, якая яна там. А вы ўжо даўно тут?» – «А ўжо зараз два месяцы будзе» (Я.Колас).

 8. Калі пасля папярэдняй рэплікі ідуць словы аўтара, то перад наступнай рэплікай працяжнік не ставіцца.

 Напрыклад: Нарэшце адчыняюцца дзверы, недзе брэша сабака, уваходжу. Перада мной хлопчык з лямпай у руках. «Ты што тут робіш?» – пытаюся. «Нічога, – кажа. – Чыстапісанне пішу» (В.Быкаў).

 9. Цытаты, як і простая мова, бяруцца ў двукоссе. Скарачэнне цытаты абазначаецца шматкроп’ем.

 Напрыклад: «Пісьменнік, які не працуе над мовай, не клапоціцца аб папаўненні сваіх моўных запасаў, – пісаў Якуб Колас, – можа стаць перад небяспекай апынуцца за дзвярыма літаратуры». Кандрат Крапіва адзначаў, што «...канцылярызмы больш за ўсё псуюць нашу літаратурную мову і ім трэба аб’явіць бязлітасную вайну».