1.9 Сэқтн кодтау жүйесі

Номенклатураларды деңгейлерге бөлу

Тауарларды кодтау дегеніміз классифицирленетін нысананы белгі немесебелгі тобыр ретінде көрсетуге мүмкіндік беретін технологиялық іс-әрекет.

Кодтаған кезде санды белгілер қолданылады. Тарау мен топша үшін Рим цифрі қолданылса, топ пен позиция, субпозиция үшін Араб цифрі қолданылады. Тарау мен топшалардың кодтары бір-бірімен байланысты емес.Сондай-ақ топ, субпозиция, позиция кодтары да бір-бірімен байланысты емес. Ал подпозиция үшін цифрлі код қарастырылмаған. Оны «-»(сызықша) арқылы белгілейміз. Ол «-»(сызықша) атының алдынд тұрады. Негізінен осы сызықша жүйе классификаторындағы негізгі ерекшелік болып табылады. Ол классификациялаудың және кодтаудың деңгейін терең ұғынуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ тараудың классификациялық тобын құруға мүмкіндігін кеңейтеді. 6 санды кодты белгілеудің құрылысы ондық жүйе бойынша тұрғызылады және топтың, тараудың,позицияның, субпозифияның кодынан тұрады. Үйлестірілген жүйе номенклатурасын (ҮЖН) 1241 тарау позициясынан және 3558 подпозициядан,5019 субпозициядан тұрады.

ҮЖНК

Құрылыс бірліктері		Ескертулер
Атауы	Мөлшері
Тарау	21	Рим цифрімен белгіленеді
Топ	97(77-резерв,98-99 қос)	Араб цифрімен белгіленеді
Топша	33	Тарау мен топтан тұрады
Позиция	1241
Подпозиция	3558
Субпозиция	5019	311субпозициядан тұрады

5019 тауар субпозиция келесілерден тұрады. Ол 311 тауар субпозициясының 4 мәнді коды бар, соңғы жағында 2 нөлі бар. 2450 тауар субпозиция тауар атының алдында бір «-» болады. 2258 т\с тауар атының алдында 2«-» болады.

Тауар номенклатурасының құрылысын құрғанда көбінесе келесі әдіс қолданылады. Тауар тобынан әлемдік сауда да кеңінен қолданатын бір немесе бірнеше түрдегі тауар бөлініп алынады да қалған түрлеріне жалпылама классификация және т.б. қойылады.

ҮЖН осы т.б. топтамасы детализацияның барлық деңгейінде орналасқан. Бірақ негізгі саны ең соңғы деңгейде орналасқан. Есеп б\ша осы т.б.-ға барлық тауар субпозициясының ¼ бөлігі келеді. ҮЖН т.б. топтамасы субпозицияның 6 және 5-ші белгісінде 6 белгілі кодта, 8 және 9-шы санмен белгіленеді. ҮЖН-да кодтау жүйесі тауар номенклатурасын біршама терең детализациялауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ ол әлем практикасында кеңінен қолданады. Мысалыға, халықаралық кеден ұйымдарында, статистикалық кластарды дайындау кезінде, кодтың разрядтарға қосымша қосу кезінде осы кодтау жүйесі қолданылады. Мысалыға: АҚШ-та тауарлардың халықаралық жүйе классификациясы 4 қосымша разрядтан тұрады. Ол дегеніміз он разрядты кодтан тұрады дегенді білдіреді. Тағыда интегриленген жүйеде тауарлар 14 разрядты кодтан тұруы да мүмкін. Тауар деңгейінде тауардың классификациясының резерві көп емес. Ал тауар позициясымен субпозициясында ол резерві 80% жетеді. Ал топқа келетін болсақ онда үш резервті топ бар (77,98,99 топтар).

Резервті бүкіл әлемдік кеден ұйымдарының классификациясының жүйесін қайта құру кезінде, тауар номенклатурасын кеңейту үшін қолданылады. Сондай-ақ елдердің ұлттық тәжірибеде 98 және 99 топтарды арнайы тауарларды бөлу үшін қолданылады.

Номенклатураны деңгейлерге бөлу кестесі

Тарау		Мөлшері
код	аты	топ	топша	позиция	подпозиция	субпозиция
1	2	3	4	5	6	7
1	Тірі жануарлар	5		44	115	194
2	Өсімдік өнімдері	9		79	220	270
3	Май өнімдері	1		22	44	53
4	Дайын өнімдер	9		56	100	181
5	Минералды өнім.	3		67	131	151
6	Химиялық өнім.	11	19	176	505	795
7	Пластмасса т.б.	2	2	43	138	189
8	Тері материалдар	3		21	50	74
9	Ағаштан жасалын.	3		27	59	79
10	Қағаз өнімдері
11	Текстиль
12	Бас киім, аяқ киім
13	Тас өнімдері
14	Бағалы тастар,метал
15	Бағалы емес тастар
16	Машина,қондырғылар
17	Транспорттар
18	Медициналық заттар
19	Қару-жарақ
20	Әр түрлі заттар
21	Өнер туындылары