7 Міндеттемелердің есебі

Міндеттемелер дегеніміз – белгілі бір тұлғаның басқа бір тұлғаның, яғни қарызгердің пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасау міндеттемесі: мәселен мүлікті беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқалар, не болмаса белгілі бір іс-әрекеттен бас тарта тұруы, ал борышкерден оның міндеттемелерін атқаруды талап етуге қарызгердің құқығы бар.

Міндеттемелер кәсіпорында жасалынған әртүрлі келісімдердің нәтижесінде туындайды және алынған тауарлы-материалдық құндылықтар немесе пайдаланылған қызметтер үшін келешекте жасалынатын төлемдердің заңды негізі болып табылады.

Қазіргі міндеттемелер мен келешекте болатын міндеттемелердің арасында шектеу қойылу керек. келешекте активті сатып алу жөнінде кәсіпорын басшысының қабылдаған шешімі міндеттеменің туындауына себеп болмайды. Әдетте, міндеттеме актив тек кәсіпорынға қабылданған немесе кәсіпорын активті сатып алу жөнінде келісім жасаған кезде ғана туындайды, яғни міндеттеме өткен келісімдердің немесе өткен оқиғалардың нәтижесі болып табылады. Мысалы, тауарлы-материалдық босалқылардың сатып алу және қызметтерді пайдалану төленуге тиісті шоттардың пайда болуын туындатады (егер олар үшін алдын-ала немесе жабдықтау кезінде төлем жасалынбаған болса), ал несиелердің алынуы оларды төлеу міндеттемесін туындатады.

Егер міндеттеме қабылданса, онда ол тез арада есепке алынуға тиісті.

Міндеттемелердің бағалануы. Міндеттемелер, әдетте, қарызды төлеу үшін қажетті ақша сомасымен немесе нарық жағдайында берілуге тиісті тауарлардың, көрсетілуге тиісті қызметтердің құнымен бағаланады.

Міндеттемелердің өтелуі әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылуы мүмкін:

• Ақша қаражаттарын төлеу арқылы;

• Басқадай активтерді беру арқылы;

• Қызмет көрсету арқылы;

• Бір міндеттемені екіншісімен ауыстыру арқылы;

• Міндеттемені капиталға ауыстыру арқылы;

Сондай-ақ, кредитор өзінің құқықтарынан бас тартқан немесе ол құқықтардан айырылған жағдайда міндеттемені жойылды деп есептеуге болады.

Міндеттемелер орындалу мерзіміне байланысты екі категорияға жіктеледі:

1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер

2.Ағымдағы міндеттемелер

Ұзақ мерзімді міндеттемелер – есеп беру мерзімінен кейінгі жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы жоспарланбайтын кәсіпорынның міндеттемелері.

Ұзақ мерзімді міндеттемелерге: ұзақ мерзімді банк несиесі, банктан тыс мекемелердің несиелері, басқадай несиелер, еншілес серіктестіктердің ұзақ мерзімді қарыздары, ұзақ мерзімді жалдық міндеттемелер, кейінге қалдырылған табыс салығы жатады.

Бірақ міндеттеме бойынша процент төлеуге жұмсалатын қаржылардың үлесі өсетіндіктен, міндеттемелердің көбеюі кәсіпорын үшін қауіпті.

Есепті кезең ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылады деп күтілетін борыштар ағымдағы міндеттемелер болып табылады.

Ағымдағы міндеттемелер кәсіпорынның шаруашылық қызметіне өзінің әсерін тигізеді, себебі олар ағымдағы ресурстарға талап қояды.

Кәсіпорынның ағымдағы міндеттемелері төмендегілерден тұрады:

1.Қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;

2.Ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;

3.Кредиторлық борыштар;

4.Төленуге тиісті есептелінген шығыстар;

5.Алдағы кезеңнің есебіне жататын табыстар;

6.Күтпеген жағдайлар бойынша есептелінген төлемдер.

Ағымдағы міндеттемелерді үш топқа бөліп қарастыруға болады:

1.Нақты міндеттемелер

2.Бағаланушы міндеттемелер

3.Шартты міндеттемелер.