19 Зәрдің патологиялық компоненттері

Зәрдің тәуліктік мөлшері 0,5 - 1,5 л (негізінен қабылдаған сүйықтық мөлшеріне байланысты).

Полиурия - тәуліктік зәрдің қалыпты мөлшерден жоғары болуы. Полиурия қантты және қантсыз диабетте, созылмалы нефритте, пиелонефритте, тағам арқылы сұйықты көп мөлшерде қабылдаған кездерде байқалады.

Олигоурия — тәуліктік зәрдің қалыпты мөлшерден төмен болуы (0,5 л дейін). Көбінесе лихорадкада, жедел диффузды нефритте, бүйректе тас жиналуында, тағам арқылы сұйықты аз мөлшерде қабылдаған кездерде байқалады.

Анурия — зәр түзілуінің болмауы. Уланғанда, стресс кезінде, бүйректің зақымдалуында байқалады. Созымалы анурия кейде уремияға әкелуі мүмкін (аммиакпен улану).

Зәрдің түсі қалыпты жағдайда янтарь немесе сабан тәрізді сары түсті, урохром, уробилиноген пигменттерінің болуына байланысты болады.

Зәрдің қызыл түсті болуы — гематурия, гемоглобинурия кезінде байқалады.

Зәрдің қоныр түсі — зәрде билирубин мен уробилиногеннің жоғарғы концентрациясында (бауырдың зақымдалуы) және гомогентизин қышқылының концентрациясы жоғарлағанда (алкаптонурия) кездеседі.

Зәрдің жасыл түсі — кейбір дәрілік препараттарды қолданғанда, индоксилкүкірт қышқылының концентрациясы жоғарлауынан пайда болған индиго, немесе ішектегі белоктың шіруінің күшеюінде байқалады.

Зәрдің мөлдірлігі - қалыпты жағдайда мөлдір, толық лайлану зәрде ақуыз болғанда, жасушалық элементтер, бактерия болуынан және олардың тұнбаға түсуінен болуы мүмкін.

Зәрдің тығыздығы - қалыпты жағдайда 1,002-ден 1,035-ке дейін. Тәулігіне зәр құрамында 50-ден 70 гр дейін тығыз заттар шығарылады. Орташа есеппен қаддық тығыздығы: 35 х 2,6 = 71 г. 35 — бүл аңықталған тығыздықтың есептелген ақырғы екі саны, 2,6 —. тәулік бойы зәр тығыздығы жоғарлауы және төмендеуінің коэфициенті, яғни оның концентрациялануы және ерітілуі, негізінен, қанның осмостық қысымының тұрақтылығын қамтамассыз ету үшін қажет.

Изостенурия — тығыздығы төмен зәрдің бөлінуі. Мұндай жағдайда зәрдің тығыздығы бірінші ретті зәрдің тығыздығымен – 1,010-ге тең болады. Көбінесе қантсыз диабетте байқалады.

Жоғарғы тығыздықтағы зәр (1,035 шамасында) қант диабетінде, зәрде глюкоза концентрациясы жоғарыланғанда және жедел нефритте байқалады.

Зәрдің қалыпты қалдықтары ұзақ тұрғанда пайда болады.

Зәрдегі жентектелген бөлшектер — зәр шығару жолдарының зақымдалуынан мукопротеидтердің, белоктардың, зәр шығару каналшаларының эпителиалдық жасушаларынан пайда болады.

Зәрдегі қалдықтар оксалат және ураттардың тотығуынан түзілген нашар еритін қалдықтардан түзіледі.

20 Фосфор-калий алмасуы

КАЛИЙ АЛМАСУЫНЫҢ БҮЗЫЛУЫ

Калий алмасуының бұзылуы жасуша цитоплазмасын құрастырушы негізгі элемент. Мак-Каллум әдісімен анықталады

Гипокалиемия — қандағы калий мөлшерінің 3,8 ммоль/л-ден төмен болуы, ал ол калийдың теріс тепе-теңдігі кезінде байқалады.Гипокалиемия мынадай жағдайларда пайда болуы мүмкін: 1) калий тамақпен бірге жеткіліксіз түскенде; 2) несеппен оны көп мөлшерде жоғалтқанда. Бұл мыналарға байланысты: а) глюкокортикоидтермен ұзақ уақыт бойы емделгенде; ә) сынапты диуретиктерді қолдану кезінде; б) ацетилсалицил қышқылымен уланғанда; в) кейбір бүйрек аурулары кездерінде; г) әльдостеронның түзілуі жоғарылағанда; 3) қатты іш өткенде, көп қайталанатын құсу кезінде, себебі асқорыту сөлдерінде калийдың мөлшері қан плазмасымен салыстырғанда 2-4 есе көп болады; 4) теріс азоттық тепе-теңдік пайда болғанда, бұл нәруыздардың ыдырауы күшейген кезде, мысалы: аумақты жарақат, күйік кезінде болады; 5) натрий хлориды немесе глюкоза ерітіндісін организмге артық енгізгенде; 6) бүйрек үсті бездері қыртысының белсенділігі жоғарылаған кезде.

Гипокалиемияның көріністері. Олар калийдың жалпы мөлшері 10-30%-ға төмендегенде байқалады. Бұл кезде жүйкелік-еттік қозғыштық төмендейді, соның әсерінен ет әлсірейді, тіпті кейде еттік салдану, асқазан, ішек, қуықтың күш-қуаты және қозғалысының азаюы, артериялық қысымның төмендеуі пайда болады.Ұзаққа созылған гигюкалиемия кезінде жүрек етінде, ішекте және басқа ағзаларда дистрофиялық өзгерістер пайда болуы мүмкін. Үдемелі гипокалиемия жүрек аритмиясын тудыруы, соның нәтижесінде жүрек систола мезетінде тоқтап қалуы мүмкін. Гиперкалиемия деп қандағы калий мөлшерінің 5,4 ммоль/л ден жоғары болуын айтады оның себептері төмендегідей болуы мүмкін: а) калийдың тағаммен бірге немесе калий бромиді, калий хлориді, калий иодиді және басқадай дәрі-дәрмек түрінде организмге артық түскенде; ә) оның бүйрек арқылы шығарылуы азайғанда; б) тіндер ыдырауының күшеюі салдарынан (жарақат, күйік, көлемді гемолиз), калийдің жасуша ішінен қанға өтуі ұлғайғанда; в) көп мөлшерде жылдам қан құйғанда; г) нәруыздар ыдырауы күшейгенде; мысалы, гипоксия кезінде; г) инсулиннің жеткіліксіздігі және бүйрек үсті безі сыртқы қабатының гипофункциясы кезінде; д) ацидоз дамығанда;Гиперкалемияның көріністері: калий мөлшерінің қанда көбеюі аяқ-қол, іш, тіл еттерінде ауыру сезімі, еттің сал болуы, ішектің күш-қуаты әлсіреуімен көрінеді. Гиперкалиемия кезінде брадикардия байқалады. Жүрек аритмиясы пайда болады және ауыр жағдайларда жүрек диастола кезінде тоқтап қалуы мүмкін.

ФОСФОР АЛМАСУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ.

Ал фосфор — күш-қуат көзі. Қаңқаның мықтылығы құрамындағы фосфор мен кальцийдің мөлшеріне тығыз байланысты. Фосфордың мөлшері кальцийден бір жарым есе көп болуы керек. Ондай болмаған жағдайда тепе-теңдік мөлшерін белгілі бір деңгейде ұстап тұру үшін жеткіліксіз мөлшерін сүйектегі қордан алады. Бірақ D витамині оның арақатынасын реттеп отырады. Фосфор жүйке жасушаларының қызметі үшін де ке­рек. Сондықтан оның мөлшері барлық уақытта біркелкі болуы керек. Гипофосфатемия — қан сарысуында фосфор мөлшерінің азаюы, ол мыналарға байланысты: а) қалқанша серік бездерінің гиперфункциясына, бұл кезде; бүйрек өзекшелерінде фосфордың қайта сіңірілуі тежеледі; ә) Д гиповитаминозына, бұл кезде фосфаттың несеппен бірге шығарылуы күшейген; б) бүйрек өзекшелерінің алғашқы жеткіліксіздігіне, яғни проксималды, дисталды өзекшелерде фосфордың қайта сіңірілуі бұзылғанда.

Гипофосфатемияда сүйектің минерализациялануы тоқталады, рахит ауруы, сүйек жұмсаруы, сүйек сынғыштығы дамиды.

Гиперфосфатемия деп қан сарысуында фосфор мөлшерінің жоғарылауын айтады. Ол төмендегі жағдайларда байқалады: а) қалқанша маңы бездерінін гипофункциясы кезінде; бұл кезде фосфордың бүйрек өзекшелерінде қайта сіңірілуі күшейеді, ал өзекшелерге секрекция арқылы шығуы баяулайды; ә) бүйрек шумақтары бүлінгенде, бұл кезде фосфордың несепке сүзілуі тежеледі, соның нәтижесінде гиперфосфатемия және гипофосфатурия пайда болады.

Рахит – бөбектік жастағы балалардың полиэтиологиялық ауруы, ол алмасу процестерінің, әсіресе фосфор-кальцийдің алмасу бұзылыстары нәтижесінде туындайды. Осының салдарынан көптеген жүйелердің зақымдануы байқалады, әсіресе қаңқаның өзгеруі дамиды.Рахит ағза қажеттіліктері мен осы қажеттіліктерді (заттың қалыпты алмасуы мен сүйек жүйесінің қалыптасуын қамтамасыз етуүшін кальций, фосфор тұздарын, дәрумендерді және басқа қоректерді жеткізеді) қамтамасыз ететін мүмкіндіктер жүйесінің сәйкес келмеуімен сипатталады. Сүйектердің өсуі мен олардың қайта құрылу (ремодельдену) жылдамдығы ерте балалық шақта  едәуір жоғары болғандықтан, Р сүйектік білінулері 2-3 жас аралығындағы балаларда көрініс табады.