23А Боронғолай берегеп,

Бер йөрор көн булырмы?..

Эҙләйем тиһәм, дармап юҡ,

Ітшіе ҡайҙан табаным?

Бергә үлһәк, арман юҡ, һине ҡайҙан табайым?

Дуҫтын юҡтан, зар ҡылый, ицрәйҙе, «Күрәменме дуҫым?»— тип күп и лайҙы. Бейек тауҙың башыпда бер ҡарлуғас Балаһына ем биреп аҫырайҙы. Ҡарлуғас ҡарлуғасҡа ем бирәҙе, Ҡарындаш ҡарындашҡа дим бирәҙе.

«Яңғыҙлыҡҡа төшто ғәрип башым, Минең буитеи йөрогәпсм кем беләҙе? Илағаным белмәйҙе атам минең, Зарлығымды белмәйҙе анам минең. Ғәриплеккә тошоптө ғәрип башым, һорарға һис кем юҡ хәлем минең...»

Ағастың башын киҫһәң, тобө ҡала, Икәүҙең беро үлһә, бере ҡала. Яңғыҙҙың үҙе үлһә, нейһе ҡала? — Men гәп ат, кейгән туп ятҡа ҡала.

226

236 ... Был донъяның эсепдә үлмәй ҡалған

Булырмы?— Уйлағандың барын алған. Баһаупҙең башында ҡайғыһы бар,

Шуның өсөн был йырҙы табып алған.

Яҙҙым мнн моңло күң(е)лем асылһын тип, һәр ергә был йыр һүҙем сәселһен тип; Донъяла төрлө-торло әҙәм булыр, Ҡайғылы әҙәм күңеле баҫылһын тип.

Буҙйегеттең хоҙайға п а л и ш * ҡылғаны

24А ... Бисара тәңреһенә палпш ҡылды,

Яратҡандан башҡаны алыҫ белде.

Бисара палиш әйтеп ултыра ине,

Ҡара сысҡан алдына ҡаршы килде.

Сысҡанды был бисара тотоп алды, Үҙепдәй һәр еренә яра һалды. Боропғопап ишеткән һүҙ бар икәп, Дәрденә был сысҡанды даркар * ҡылды.

246 Сысҡанды ибас бәйләп 27 ҡуя бирҙе,

Сысҡап, эҙләп, һәр ерҙән сүпте ейҙе. һәр ерҙән сысҡап сүпте әҙләй-әҙләй,

Бер сүп ейеп, сысҡанға шифа булды...

Сысҡандың сарҡытын ²⁸ табып алды,

Бер аҙ ейеп, яраға уҡып һалды. Яраһының өҫтөнә һалып ипе,

Яраһы һау кешеләй була ҡалды...

Дуҫтыныц хәле

Бисара дуҫты бының ҡалған икән,

Уға ла күп яраны һалған пкәп.

Күп ғәскәрҙең эсепәп дуҫтып тапмай, Баяғы абыҙына барған икән.

Ете кон дуҫты н тапмай эҙләп йорҙо, Ҡыҙға, йәрен табалмай, хәбәр бирҙе.

Хап ҡыҙы мән икеһе ғаҡыллашып,

Ипдө килһә, ҡасыуҙы мәғкүл күрҙе.

Ҡыҙ әйтәҙе: «Уны тапҡыл,— тиеп,— Үлеме, тереме, упы апкил,— тиеп.—

Был шәһәрҙең әсепдә бер кпмпер * бар, Йәшереп өйөпә уның апкил»,— тиеп.

8*

227

Юлдашы батшаһьш ²⁰ әҙләй йөрҙо,

Күп күренһә ³⁰, атының башын борҙо.

25А Бер түбәнең башына килеп ине,

Йән юлдашы киләҙе, уны күрҙе.

Атына менеп, дуҫтына ҡаршы йорҙо, Бор-берепә йыглашып ҡулын бирҙе. Берен-бере күрешеп күңел тынды,

П1әһәргә керәйек тип, атҡа менде.

Дуҫты ҡыҙ ойнпә йәйәү кплеп:

«Аман йәрең килде»,— тин хәбәр бирҙе.

Ҡ ы ҙ:

— һөйөнсөгә толәгәноң алғыл,— тине,— Ҡулыңа алтын йоҙөк һалғыл!— тине.— Кимнергә биш мең алтын бирмәк булдым, Йәремде барып унан күрмәк булдым, Кнмпергә хәбәр бирен, ьәғҙә ҡылдым,

Кистән барып, тондә бергә тормаҡ булдым.

Хан ҡыҙы йәп дуҫтына хәбәр ҡылды:

— Кпмперҙец ойонә алып барғыл,— тине.— һәр ерҙән дошман беҙгә күҙ һалаҙы.

Түҙер инде, кимпер беҙҙең юлда!— тнне.

Шәһәрҙән берәү быны күрҙе, тине:

«Баяғы ҡыҙҙың йәре килде!»— тине. Бпсаралар кимнергә килгән икән,

Күргәпдәр ханға әйтәм тиеп китте.

(Ошаҡсы] хан алдына килде, тпне,

Ни йомошҡа килгәнен әйтте, типе:

— Баяғы дошманығыҙ икс егет

Ул кимперҙең ойөнә килде,— тине.

Бейҙәре хан алдына кплде, тине,

Ике егет килгәнен белде, тине,

«Был дошмапдан беҙ ҡайтен * ҡотолабыҙ?»— Йортон йыйып кәңәш ҡылды, тнне.

Баяғы Зэйтүп батыр бергә килде,

Кейәү булын сыкмайҙы итергә ^5,1, тине.

Хан ҡыҙын аламын тип ҡыуанаҙы,

Сәләм бирһә, алаҙы ҙурға, тнне.

256 — Тәҡсир хан, рөхсәт бирһәң, мин барайым,

Әмәл ҡылып, уны [мин] үлтерәйем!

Ул кимпер өйопән тере тотһам,

Алдыңа һойрәп [алып] килтерәйем!

228

— Уай, балам, упы үлтерһәң, ҡыҙ һинеке, Буламыи, дошман китһә, дуҫ һинеке!

Хандан рохсәт алған һуң йорҙо, тине,

Кимперҙең өйонә был килде, тине.

Бер ҡуржынға тултырып алтын биреп,

Кимперҙе ахыр алдап орҙо ³², тине.

«Уай, кпмпер, һиңә алтып мул бирәйем,

Үлгәпсе хеҙмәткәр ҡол бирәйем.

Уларҙы ыу бирһәңиҙэ үлтер, кимпер,

Өмороң үтмәй тороп, юл бирәйем! ³³

Таң иртән үк тороп, кимпер, аш ҡылырһың, Биһуш * тигән дарыу алдырырһың.

Хан һиңә, быны үлтерһәң, чип бнрэҙе:

Бер ҡәүм * ҡатындарға баш булырһың».

Ахыр юлдан кимпер аҙҙы, типе,

Быларға инде соҡор ҡаҙҙы, типе.

Баҙарҙан биһуш тигән дарыу алып,

Таң иртәп кимпер ҡылды эште, типе.

Бисара был дарыуҙы эсеп һалды,

Юлдашы, белмәй быны, тышта ҡалды.

«Юлдашы юҡ, берепә бирҙем дарыу, Үлтерһеп!»— тип, батшага хәбәр һалды.

Баяғы Зәйтүн үҙе килде, типе,

Ғәриптән инде кикен * алды, тине.

Таң иртән баҙарҙа үлтерәм тип,

Зинданға тимерләп һалды, типе.

һалдаттар батшаға хәбәр һалды,

Дошмандан хапдың ипде күңеле тынды.

Ҡыҙымды мин Зәйтүнгә бирәмән тип,

Йортопа: «Туй ҡылың!»— тип хәбәр һалды.

Хан ҡыҙын алам тип Зәйтүп ҡыуапаҙы:

«Был ҡыҙҙы мипәп башҡа кем алаҙы?

Буҙйегстте зинданға һалғандай һуң,

Күңеле һыуыныр хапса [пыңЬ,— тип уй ҡылаҙы.

Хап иртүк ярлыҡ ҡылды: «Үлтерец!— тип,— Баҙарға алып барып үлтерең!— тип.— Дошманымдың үлгәнеп йортом белһен,

Дошман үлеп, дуҫ күңелен тыпдыр!»— тиеп.

һалдаттар исел * ирҙе алып барҙы.

Баҙарға ил йыйылды уцдап-һулдап.

Бисара мас булып, аҡылы юҡ,

Әжәл ипдо бында дусар булды.

Юлдашы хаи ҡыҙыпан ҡайтып килде,

Бер шомлоҡтоң булғапын ипде белде. Кимперҙең асыулапып йәнен алды: Дуҫтымдыц ҡонон һинән алайым тип,

Башын сабып, киҫкеләп, эткә һалды.

Бисара дуҫтын юҡтан зар иңрәйҙе,

Гиз килен күренгәндән бер һорайҙы. һәр ерҙән һорай-һорай килеп ине,

Баҙарҙа йыйылып, ил шаулайҙы.

Бер ерҙә күп халайыҡ ҡарашыптур, һәр ерҙән аҫыусыны һорашыптур,

Үлтереүсе бер вәзирҙең ҡулындатур,

Аҫыусы, киҫеүсе мәп талашыптур.

Берәүе, аҫамын тип, еп алыптур,

Берәүе алмас ҡылыс ҡулға алыптур,

Вәзир мепәп башҡаның бары:

«Әҙер ҡылайыҡ ярлыҡса»,— тип һойләпептур Дуҫтыпа яҡын килеп ҡәҙәм баҫты,

Нә ҡыларын белмәйҙе, ҡаты шашты.