Кулланылган әдәбият исемлеге:

1.Баян Н. Сайланма әсәрләр: [Х.Хәйринең кереш сүзе белән Шигырьләр, поэмалар]. – Казан: Татгосиздат, 1948, 200 б.

2. Баян Н. Шигырьләр. – Казан: Татгосиздат, 1938. – 150 б.

3. Айнетдинов А. Вакытсыз өзелгән иҗат юлы.// Ватаным Татарстан, 1995, 23 май.

4. Әхмәтвәлиева А. Ак күңелгә ап-ак юл.// Мәйдан, 2008, №11, 122-124б.

5. Әхмәтвәлиева А. Пучы - Әнәк// Мәйдан, 2008, №10, 50-59б.

6. И.Гази. Нур Баян.// И.Гази. Чикләвекләребез төшле булсын., Казан, 1984, 32-34б.Курбатов Х.Р. Нур Баян поэтикасы.// Исследования по татарскому языкознанию, Казань,1984, 162б.

7. Идрисова К. Нур Баян. Актаныш басмаханәсе ААҖ , 2005, 76 б.

8. Мохтасар И. Матур яктан гына затлы шагыйрьләр чыга...// Шәһри Казан, 2005, 20 май, 11б.

9. Мәҗитов З. Авырттыра бу сүз күңелне.// Шәһри Казан, 2000, 23 май.

10. Сафин М.Г.Светлая судьба Нур Баяна.// Материалы IV региональной конференции краеведов., Набережные Челны, 2005, 57-59 с.

11. Һадиев В.Һ. Шагыйрь белән очрашу.// Игенче даны, №101.

12. Хәйри Х. Нур Баян.// Хәйри. Язучы һәм тормыш., Казан, 1979, 254 – 261б.

13. Хәйри Х. Шагыйрь Нур Баян.// Хәйри. Әдәбият һәм тормыш., Казан, 1953, 157 – 162б.

14. Шакир С.Нур Баянның тууына 70 ел.// Казан утлары, 1975, №5.173 – 177б.

Г. Моратның “тузга язылмаган сүз эзлим” шигырьләр циклында милләт мәсьәләсенең яктыртылышы

Сабирова Г.А.

Зур Мәшләк урта гомуми белем бирү

мәктәбе

Фәнни җитәкче: Гарипова Ф.С.

Кулыма Чаллы шәһәрендә басылып чыккан әдәби-нәфис, иҗтимагый «Мәйдан» журналы килеп керде. Бу 2009 нчы елның 8нче саны. Мин бу журналны бик яхшы беләм, чөнки ул безгә һәр ай саен килә. Ә бу номер мине бик нык үзенә җәлеп итте, кызыксындырды. Чөнки анда шагыйрь Газинур Моратның тормыш юлы, иҗаты турында күп мәгълумат басылып чыккан. Шулай журнал белән танышып утырганда, аның «Тузга язылмаган сүз эзлим…» дигән шигырьләр циклын күрдем. Цикл тулысы белән милләт язмышы турында, кешеләрнең бүгенге яшәеше турында уйланулардан тора. Шагыйрь үзен борчыган мәсәләләрне күтәреп чаң кага, Г.Тукайның «Керләнеп беттем үзем, дөньяны пакъли алмадым» дигән канатлы сүзләрен шигарь итеп ала һәм күпмедер дәрәҗәдә дөньяны агартырга тели. Шул шигырьләрнең берсе «Үзеңнеке булсын» дип атала. Газинур Морат сүзләре белән эйткәндә, безнең «җиребез зур һәм бай» [“Мәйдан”, 2009: 18б.], әмма анда тәртип юк. Ул шушы шигырендә илнең муллыгын яза, үткән тарихка мөрәҗәгать итә, « ишек-капкаларның, тәрәз-бусагаларның үзеңнеке булу» [“Мәйдан”, 2009: 18б.] кирәклеген әйтә. Әллә нишләде безнең туган җиребез, үзебезне үзебездән кирәк хәзер якларга, нәрсә генә булса да бөтен нәрсә үзеңнеке булсын, ди

Үз-үзеңә хуҗа булалмасаң,

Баш урасың килеп ятларга. [“Мәйдан”, 2009: 18б.]

Хуҗасызлык, тәртипсезлек хөкем сөргән бер мәлдә бөтен дөньяга шулай дәшү зур көч сорый. Шагыйрь курыкмый, сүзен кыю ярып сала:

Бәрәкәтсез илнең иләте дә,

Милләте дә аның кол бары. [“Мәйдан”, 2009: 18б.]

Иң бай илдә яшәү белән горурланырга тиеш булган халык нигәдер көннән -көн фәкыйрьләнә бара. Кешелеклелек, миһербан, шәфкатьлелек кебек төшенчәләр юкка чыга, « кырау» суга аларны. Ни генә эшләсәң дә, уңай үзгәреш көтелми, ди.

Ә тәртип юк,

Тәртип ягы һаман чамалы. [“Мәйдан”, 2009: 18б.]

«Меланхолия» шигырендә «кайсы җирдә генә карама бөтен җирдә шартлау», «барасы юлны каплаган томан» дип яза. Газинур Моратның пессимистик рухлы әлеге шигыре халыкның чарасызлыгын күрсәтә, моңсулануын белдерә.

«Хәтер көне» шигыре Явыз Иванның Казанны яулап алу көненә багышланган. 1552 елның 15 октябрен искә алып үткәрелә торган әлеге көн мисалы белән коллыктан качу кирәклеген әйтә. Үзенең кайгысын шигырь юлларына сала. Давылдан «көлләр калды» һәм ул «көлләр без», ди. Ходай биргән һәр көнне Хәтер көне дип әйтә һәм шул ук вакытта кисәтә дә кебек.

Хәтернең дә хәтәре бар,

Хәтәрнең дә хәтере. [“Мәйдан”, 2009: 20 б.]

«Безнең бүгенге яшәешебез, уебыз, теләкләребез, гамәлебез хәзер бары бер генә максатка — милли телебезне саклау, торгызу, үстерүгә юнәлтелергә тиеш.

Милли тел язмышы — ул милләт язмышы, милләтнең сакчысы да, аның киләчәгенең гарантиясе дә»,-дип язган академик Әбрар ага Кәримуллин.

«Тузга язылмаган сүзләр эзлим» шигыре нәкъ менә тел, милләт югалу куркынычын сурәтли.

«Тузга язмаганны сөйли-сөйли,

Телсез кала яздык ил белән»

Газинур Морат әлеге тупиктан чыгу юлын эзли. Иң беренче эшне үзеңнән башларга куша.

«Син үзеңнән башла ислахны» [“Мәйдан”, 2009: 20 б.]

Шуңа күрә мин сезгә мөрәҗәгать белән чыгам. Саклыйк туган телебезне! И туган телем, яшәешемнең мәгънәсе! Бары син яшәсәң генә татар милләте яшәр, тормышыбызның мәгънәсе булыр, дөнья, галәм гүзәлрәк күренер, тормышның да яме-гаме артыр.

Әдәбият

Морат Г. Җәяүле кошлар: публицистик мәкаләләр. Казан: Тат.кит.нәшр., 2002, 225б.