Татар телен үстерү һәм саклау мәсьәләләре

Рахимуллина Л.И.,

Кукмара 3нче номерлы

гомумбелем бирү мәктәбе

Фәнни җитәкче: Хәсәнова Г.Г.

Тарих сабагы шуны күрсәтә: нинди генә көчле дәүләтләр, империяләр булмасын, хакимиятне кулга төшергән халыкны гына саклауны, башкаларны юк итү сәясәтен беренче планга куеп эш итсәләр, алар барыбер таркалуга йөз тоталар. 1991 нче елның ахырында СССР да юкка чыкты. 1988 нче елда булган партия конференциясе, бердәм совет халкын төзү бурычыннан баш тартып, милләтләрне тергезү, саклау һәм үстерү бурычын куйса да, мондый проблеманы күтәрү соңгарак калган булып чыкты.

Элек рухи дөньябыз, бердәм совет халкын төзеп, милләтләрне русслаштыруга корылган булса, хәзер инде бу өлкәдә милләтләрне тергезү, саклау һәм үстерү проблемаларын чишү рухи дөньябызның үзәк мәсьәләсенә әверелде.

Татар милләтен тергезү, саклау һәм үстерү максатында, 1992 нче елның 8 июлендә “Татарстан Республикасы халыклары, телләре турында” Татарстан Республикасы Законы кабул ителде. Анда татар телен дәүләт теле буларак тергезү, саклау һәм үстерү юллары күрсәтелде. Бу исә тел тарихының халык тарихыннан аерылгысыз булуын күрсәтә. Һәр кеше үз теленең, милләтенең тарихын белергә бурычлы.

Тел галиме Садри Максудиның бик мәгънәле сүзләре бар: “Һәрвакытта ислам динебезне вә телебезне өйрәтергә теләячәкбез һәм телебезне өйрәнми башлаган көннән башлап без бетә башлаячакбыз. Безнең бер милләт булып тора алуыбыз телебезне саклый алуыбызга баглыдыр. Телебезне саклый алсак, бер милләт булып тора алырбыз, әгәр телебезне саклый алмасак, милләтебездән мәхрүм калырбыз”[Сафиуллина Ф.С., Ибраһимов Г.Б. 1998: 5]. Әйе, милләт һәм тел – аерылгысыз элементлар. Безнең бөтен гамәлләребез дә телебезне саклау, үстерүгә юнәлтелергә тиеш.

Соңгы вакытта газета- журнал битләрендә милләтне торгызу, саклау, үстерү мәсьәләләренә караган мәкаләләрне еш очратырга була. Аларның күбесендә татар теленең кулланылыш даирәсен киңәйтү мәсьәләләре куела. Татар теленең “кухня теле” генә әйләнеп баруы турында фикерләр әйтелә. Бер яктан телне күтәрү мәсьәләсе каралса, икенче яктан хезмәтне җимерү процессы да бара. Әйе, бу һичшиксез шулай! Соңгы елларда мәктәп системасына БДИ системасы килеп керде. Бер караганда татар теле һәм әдәбиятыннан имтихан биреп була, ләкин икенче яктан караганда, ул имтихан билгеләре уку йортына кергәндә мөһим роль уйнамый. Ул безнең өчен өстәмә нагрузка гына булып кала, чөнки, мисал өчен, татар бүлегенә керү өчен рус әдәбиятыннан имтихан бирү мәҗбүри. Шулай ук татар теленнән һәм әдәбиятыннан мәҗбүри имтихан булмагач, укучыларда, аларның ата-аналарында телне өйрәнүгә җитди караш җитенкерәми. Телнең дәрәҗәсе төшү- алып барылган сәясәтнең нәтиҗәсе. Ул ничектер күзгә күренмичә (ләкин сизелә) алып барыла.Телебез аңлауга, ярдәмгә, яклауга мохтаҗ. Дөреслекнең күзенә карау җиңел түгел. Гамьсезлек хөкем сөрә. Күпчелек татар, Тукай әйтмешли, йоклый.Татарстанның башкаласы булган Казан аэропортында булырга туры килде.Тиздән төшәчәк самолет турында диспетчер кыз болай дип хәбәр итә: “Мәскәү-Казан” 8999 номерлы самолет 8 сәгатьтән 15 минуттан төшә”. (Дөресе: 8999 нчы номерлы “Мәскәү-Казан” самолеты 8 тулып 15 минутта җиргә төшәчәк”). Моннан инде бөтенесе дә аңлашыла. Әйтер сүз дә калмый. Кәеф тә, татар теле өчен горурлык та бер мизгелдә юкка чыга.

Тел ул- бөтен халык казанышы, шуңа күрә дә телгә карата башбаштаклык кылырга, аның белән саксыз эш итәргә, аны үзенә ошаганча бозарга беркемнең дә хакы юк.

Бүгенге көндә телебездәге ялгышларның күбесе безнең, ягъни татарларның, ике телле булуы белән бәйләнешле. Без үзебез дә сизмәстән,татар теленә кирәкмәгәнгә рус сүзләрен китереп кертәбез. Телнең бозылуы дәвам итә. Җәмгыятьтә бара торган бу процессны туктатасы иде. Телне, гореф-гадәтләрне, милләтне саклау - һәр кешенең изге бурычы. Ул-безнең бурыч. “Нәрсәгә соң ул татар теле?! Шул татар телендә укыган өчен югары уку йортына керә алмадым инде мин”,- дип татар яшьләрен бозучы ата-аналарыбызга туган телнең кирәклеген аңлату заманы килеп җитте. Соңга каласы түгел иде.

Әдәбият

1. Ф.С. Сафиуллина, Г.Б. Ибраһимов “Хикмәтле дә, бизәкле дә Туган тел”, Казан “Мәгариф” нәшр., 1998