Жарақаттың түрлері.

1.Терінің бүтіндігінің бұзылуы бойынша жарақаттар бөлінеді:ашық және жабық жарақатар. Ашық жарақатқа лпамен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады.Жара сынық, күйік, буынның таюы.Жабық жарақатқа сіңірдің созылуы бұлшық еттің жаншылуы аяқ қолдың буындары шығуы сүйектің жабық сынуы.2.Жедел және созылмалы жарақаттар.Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер етуі нәтижесінде пайда болға зақымдану.Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәртте және тұрақта әсерінен пайда болған зақымдану.3.Тікелей және тікелей емес.Тікелей жарақаттар соққы тиген жерде пайда болады.Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақатта.4.Қайтымды және қайтымсыз жарақаттар.

Үсіктің дәрежелеріне сипаттама.Үсіктің бірінші дәрежесі-науқас зақымданған аймақтық ашып, сыздап ауырсынудан, буындардың қақсауынан кейде шыдатпайтындай қышынуға, терінің ісінуіне әр түрлі дәрежедегі жансыздануға шығымданады. Үсіктің 2-дәрежесі-жоғарыдан шығымдар болады. Тек интенсивтілігі біріншіге қарағанда күштіріек сонымен қатар алғашқы 2-3 күн ішінде көпіршіктер пайда болады ауырсыну 3-4 күнге созылады. Үсіктің 3- дәрежесі-жұмсақ тіндердің және терінің некрозы пайда болады.3 кезеңмен жүреді: 1.Көпіршіктену және өліеттену;2.Өліеттенген тіндердің түсіп грануляцияның дамуы;3.Тыртықтану және эпителизация. Үсіктің 4-кезеңі- тотальды өліеттену айын көрінеді, айқын демаркационды линия 12 күннен соң пайда болады. Алғашқы көмек:тіндердің температурасын қалпына келтіруге, шоктық жағдаймен күресуге, қан айналымды қалпына келтіруге, тіндік гиппоксияны ликвидациялауға негізделген.

Улану кезінде дәрігерге дейінгі алғашқы көмек. Улану кезінде дәрігерге дейінгі алғашқы көмек үй жағдайында немесе емдеу мекемелерінде көрсетіледі.Тағаммен улану себептері көбінесе сапасыз ет өнімдері, бұзылған балық ,қышқыл сүт өнімдері, саңырауқұлақ, жабайы өсімдік және жидектер. Науқасқа көп мөлшерде су ішкізу керек.Есінен танса су ішкізбейді, құсуды шақыру керек. Ол үшін тұзды жылы су ішкізіп, екі саусақты тіл түбіріне апару керек.Егер науқас жатса басын бір қырына бұру керек. Уланған науқасқа белсендірілген көмір таблеткасын жылы сумен ішкісу. Қышқыл немесе сілтілермен уланған кезде құсуды шақыруға болмайды, бұл кезде кисель өсімдік майы, сары жұмыртқа беру керек. Көбіне ұйқышылдық болады но науқасты ұйқтатпау керек.Ол үшін мұздай сумен бетін жуып, шай береді. Қатты қозу кезінде төсекке жатқызып тез әрекет жасауына мүмкіндік бермеу керек. Тырысулар пайда болса, науқастың денесін жылытып, грелка қою керек. Қандай улану болса да медмекемекге апару керек. Егер уланды деп күдіктенсеңіз мыналарды жаса: жас сәби ұйықтамай тынышы кетсе, оны құстырып тастаңыз, тамағына сұқ саусағыңызды салыңыз немесе бір ас қасық ипекак сиропы н кейін бір стакан су ішкізіңіз немесе иіс сабынмен ас тұзы қосылған су ішкізіңіз.Егер сізде активтенген көмір езілген бір кесе су боса соны береңіз. Ересек адамға бұл микстурадан 2 стакан ішкізіңіз.

Мұнай газымен улану кезінде алғашқы көмек.Құрамына күкіртсутек кіретін мұнай газдары анағұрлым қауіпті болып табылады.Күкірт сутегі көп шоғырлануда нашар сезіледі немесе мүлдем сезілмейді.Күкірт сутегінің бұл қасиеті қауіптіліктің жоқтығы туралы жалған әсер береді.Күкірт сутегімен улану кезінде зардап шегушіні таза ауаға шығару, тыныс алуды қиындататын және өысатын киімнен босату, жылы орау, жылыту, аяғына шілтер қою, қою шай не жылы үт беру керек. Егер оттек болса оны ұзақ уақыт шамалы үзіліспен беру,егер зардап шугушінің тыныс алуы нашарласа қолдан тыныс алдыру керек.

2-дәреже

Суға бату кезінде алғашқы көмек. Дәрігерге дейінгі көмекті науқастың жағдайына байланысты көрсетеміз.Егер науқас санасы айқын. Пульсі ,тыныс алуы жақсы болса қатты құрғақ жерге жатқызып басын денесінен төмен түсіріп киімдерін шешіндіріп құрғақ шашықпен сүртеміз.Аузына назар аударамыз,науқастың жағдайы нашар болса науқасты судан шығарып жасанды тыныс алдыру керек.Науқаста тыныс алу жоқ болып жүрегі ұрмай тұрса жасанды тыныс алдырумен қатар жүрекке жанама массаж жасаймыз.Тез ауруханаға жеткіземіз.

Реактивті периодқа дейінгі кезең дегеніміз не. Дореактивті период үсік жарақатын алғаннан бастап дененің жылығанға дейінгі уақытты қамтиды. Кезкелген үсіну жарақаты жасырын кезеңнен басталады, оған үсіну процессінің алғашқы белгіліері сол аймақтың жансыздануы,қышуы байқалады. Аяқтың үсуі кезінде науқас жүре алмайды, аяқтарының қозғалысын сезбейді кейде аяқтарының қатты ауырғанына, мұздағанына шағымданады. Бұл стадияда тері түсі мраморға немесе цианозды сұр түске өзгереді. Сезімтплдықтың әр түрлі өзгерістері байқалады, күйдіру, ашу, жансыздану сезімдері байқалады. Науқас тежелген ,қимылы шектеледі. Дене температурасы 36С-тан төмен болады.

Электрожарақат кезінде дәрігерге дейінгі алғашқы көмек.Ағзаға электр тогынан зақым келуі. Электрлі жарақаттану бір жерде және жалпы болады. Қысқа тұйықталу нәтижесінде миының бір бөлігінде тоқтың әсерініен бір жерде электрден жарақаттану болады. Электрлік жарақаттану электр тогының ағза арқылы өтіп тікелей әсер етуінен пайда болады. Зақымға ұшырауда бұлшық еттер тамырларының тартылуы жүрек қызметінің нашарлауы, тыныс алу жолдарының бұзылуы байқалады.Найзағай жарақаты электр жарақаты белгілеріне ұқсас, есту қабілеті нашарлайды, сөйлеу қабілеті төмендеп, теріде қара-көк түсті дақтар пайда болады. Көмек: науқасты міндетті түрде ток әсерінен босату, рубильникті өшіру, электр сымын шауып, лақтырып тастау. Қолдан дем алдырып, жүрекке массаж жасап, науқвсты емдеу мекемесіне жеткізу керек.

Травмалық шок және дәрігерге дейінгі алғашқы көмек. Ағзаның қан айналысының жай жүруінен травмалық шок пайда болады.1. Ағзаның әлсізденуі;2. Бас айналуы,жүрек айнуы; 3.Қатты сусау; 4. Терлеу;5.Ақырын және біркелкі емес пульс;6.Тез дем алу.Сіздің іс-әрекетіңіз:1. Науқасты басын төмен аяғын жоғары қаратып жатқызу; 2. Оны тыныштандыру; 3. Белдігін, түймелерін босату; 4. Ж.Ж шақырту; 5.Науқасты көрпемен орау,грелканы қолданбаған жөн; 6.Ернің сулау, бірақ су ішкізбеу,өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны уақытында жасамауға апарады;7. Адамды қозғалтпау керек; 8.Егер дем алу қиын болса, адамды кеудеге жатқызып, басын қисайту керек; 9.Егер адам дем алмаса, жасанды дем алдыру.

Сіңірдің созылу белгілері.Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады.Бірақ иықты да қолды созып алуға болады. Барлық жағдайда зақымгың ауыруы сынғандай ауырады. Әсіресе сіңір жыртылғанда, сондықтан соңғы диагнозды рентгенографиядан кейін ғана қоюға болады. Белгілері: 1. Қатты ауыруы;2.ісінуі; 3. Тері түсі өгеруі. Емдеуі: Созылған теріге қысымды азайту. Запястья зақымданғанда қолды байлау арқылы оның ауруын жеңілдетуге болады. Тобық сіңірі созылғанда жатып аяқ астына жастық қою керек. Алғашқы кезде салқын кейін жылы таңу керек. Егер ауру және ісік басылмаса дәрігерге барған жөн.

Капиллярдан қан кету белгілері.Жаракат кезіндегі закымдалган тамырлардан каннын агуы кан кету деп аталады.Кан кету турлері: закымдалган тамырдын сипатына карай каннын агуы :1,артериялык2,веналык3,капиллярлык 4,паренхиматоздык.Кылтамырлык кан кету усак тамырлардан агады,ол тамшылап агады,оздігінен токтайды,Капилярлык канн кету белгілері: Жаранын барлык жерінен акырын канн кетуі – капилярлык канн кетудін корсеткіші,Осындай кішкентай жара кезінде бундай канды токтау,егер наукас канынын дурыс уйымауынан улкен киындык тудырады,Капилярлык канн кету кезінде комек: Басып туратын танбаны салыныз,егер сиздин кобдишанызда губка болса,оны жарага салу кажет,одан кейін басып туратын танбаны жасау керек,егер ондай губка болмаса онда жарага бирнеше кабат марлени салады,ол басып туратын танбаны кадагалайды,егер жара аяк-колда болган жагдайда,оган жогары жагдай жасау керек,жане калыпты жагдаймен суыкты(музбен)камтамасыз ету кажет.