2.2. Кинематикалық жұптар және олардың классификациясы.

Өзара салыстырмалы қозғалыста болуларын қамтамасыз ететін жанасқан екі звеноның қозғалмалы қосылысы кинематикалық жұп деп аталады. Қысқаша, қозғала отырып екі звеноның жұптасуын кинематикалық жұп дейді. Звенолар кинематикалық жұп құру барысында кинематикалық жұп элементтері деп аталатын беттер, сызық және нүкте арқылы өзара жанасады. Осы жанасу элементтерінің түрлеріне байланысты кинематикалық жұптар жоғарғы және төменгі жұптарға бөлінеді. Кинематикалық жұптардың жанасу элементтері сызық немесе нүкте болатын болса жоғарғы, ал звенолар әртүрлі беттер арқылы жанасатын болса төменгі жұп деп аталады.

Сондай-ақ, кинематикалық жұпқа бірігу барысында звенолардың қосылу тәсіліне байланысты звенолар жұбының әрбір звеносының салыстырмалы қозғалыстарына шектеулер жасалады. Осы шектеулерді кинематикалық жұптардағы байланыстар деп атаймыз. Кинематикалық жұптар, тікелей звенолар қосылысынан туындайтын еркіндік дәреже, не қозғалғыштық санымен немесе жұптардың қосылатын звенолар салыстырмалы қозғалысына жасайтын байланыс санымен классификацияланады.

Барлық кинематикалық жұптар өздерін құрайтын звенолардың салыстырмалы қозғалысына шектеулер жасайтын байланыс санына сәйкес кластарға бөлінеді. Байланыс саны S-пен белгіленіп, бүтін сан болады және бірден беске дейінгі аралықта болады, яғни 1≤S≤5. Байланыс саны кинематикалық жұптағы бір-біріне қатысты қозғалып жатқан звенолардың еркіндік дәреже санымен мынадай тәуелділікте болады: H=6–S6, не H+S=6.

Соңғы теңдіктен байқайтынымыз, звенолардың да еркіндік дәреже саны 1-ден 5-ке дейін өзгеретіндігі. Себебі, кеңістіктегі еркін қозғалатын қатты дене 6 қозғалыс, 3 айналмалы 3 ілгермелі қозғалыс жасай отырып, 6 еркіндік дәреже санына ие болады. Онда байланыс саны S=0 болса, H=6 болады да звенолар жанаспайды, яғни жұп құрамайды. Ал егер S=6 болса, онда звенолар қатаң қосылысқа ұшырайды, сөйтіп бір звеноға айналып кетеді.

Осы айтылғандарды қорыта келе кинематикалық жұптар байланыс саны бойынша 5 класқа бөлінетіндігін және звеноларды кинематикалық жұптардың көмегімен жалғастыру барысында олардың еркіндік дәреже санының кемитіндігін тұжырымдаймыз. Және осы айтылғандарды 2-ші кестедегі мысалдармен толық түсіндіруге болады. Ол кестеде I класты жұп, бір байланыс шартын жасай отырып, бес қозғалмалы жұп болады екен. II класты жұп – төрт қозғалмалы жұп, III класты жұп – үш қозғалмалы, IV класты жұп – екі қозғалмалы жұп, ең соңында V класты жұп – бір қозғалмалы жұп болады екен.

Механизм құрамына енетін кинематикалық жұптар жазық және кеңістік болып келеді. Егер кинематикалық жұптағы кез келген звено нүктесінің траекториялары жазық қисық болса, онда жазық жұп деп, ал егер кеңістік қисық болса, кеңістік жұп деп аталады.

Қолданылған әдебиеттер:

негізгі:

1. СНиП II-89-80^* «Генеральные планы промышленных предприятий», Астана, 1992г.

2. СНиП РК 3.02-09-2010 «Производственные здания», Астана, 2011г.

3. Б.Я. Орловский, В.К. Абрамов, П.П. Сербинович «Архитектурное проектирование промышленных зданий», М., Высшая школа, 1982г.

4. М.Н. Болотова, Д.К. Лейнина, В.А. Рыгалов «Благоустройство промышленных предприятий», М., Стройиздат, 1980г.

қосымша:

5. СНиП РК 2.02-05-2009^* «Пожарная безопасность зданий и сооружений», Астана, 2009г.

6. СНиП РК 3.01-01-2008^* «Градостроительство. Планировка и застройка городских и сельских населенных пунктов», Астана, 2009г.

7. С.В. Дятков «Архитектура промышленных зданий», М.,АВС, 2005г.

Бақылау сұрақтары:

1. Механизм звеносы және олардың шартты белгілері?

2. Кинематикалық жұптардың классификациясы қандай?

3. Звено деген не?

4. Шатун неден құралған?

ДӘРІС 3

Тақырыбы: Механизмнің негізгі түрлері, олардың айырмашылықтары

Мақсаты: Механизмнің негізгі түрлері, олардың айырмашылықтарын анықтау.

Дәріс тезистері:

1. Жазық рычагты механизм.

2. Жазық жұдырықшалы - рычакты механизм.

3. Иілгіш звенолы жазық механизм.

1. Жазық рычагты механизм. Бұл механизмнің 1,2,3,және 4 звенолары мына шартты қанағаттандырады дейік: AB#CD#EF, BC#AD, CD#DF.

Сонда үш звено бір пассив жасайды (р_х=1), ал мұнда артық еркіндік дәрежесі жоқ (р_х=0).Механизмде алты қозғалмалы звенолар ( n=6), V кластық

8 айналмалы жұп және Vкластық бір ілгерлемелі жұп бар (р₅=9), IV класты кинематикалық жұп жоқ.

Жазық механизмдер үшін жалпыланған формуланы механизмнің еркіндік дәре санын былай анықтауға болады: мұндағы сонда