37. Партызанскі рух у Беларусі у гады Вялікай Айчыннай вайны.

З першых дзен фашысцкага нашэсця значная частка насельніцтва Беларусі пачала барацьбу супраць акупантаў. Вялікі ўклад у арганізацыю гэтай барацьбы ўнеслі партыйныя і камсамольскія органы. Ужо ў чэрвені 1941г. работнік Пінскага абкама партыі Корж сфарміраваў партызанскі атрад. Увосень 1941г. ен на чале атрада разам з партызанамі Палесся і Міншчыны прайшоў з баявым рэйдам па захопленых ворагам тэрыторыях Палескай і Мінскай абласцей. У гэты ж час арганізаваў і ўзначаліў партызанскі атрад у Суражскім раене Віцебскай вобласці Шмыроў, у Акцябрскім раене Палескай вобласці пачаў дзейнічаць партызанскі атрад пад кіраўніцтвам Бумажкова і Паўлоўскага.

Па няпоўных звестках, у 1941г. у рэспубліцы было створана і дзейнічала 99 атрадаў і прыкладна столькіж ж партызанскіх груп. Менавіта яны сталі асновай далейшага развіцця народнай барацьбы ў тыле ворага.

Большасць атрадаў стваралася на ўсходзе рэспублікі. Менш актыўна развіваўся партызанскі рух у заходніх абласцях. Слабасць і нешматлікасць партызанскіх атрадаў у першыя гады вайны тлумачыцца адсутнасцю ўмоў, неабходных для вядзення партызанскай барацьбы ў тыле ворага. Партызаны яшчэ не карысталіся падтрымкай большасці насельніцтва ў раёнах свайго базіравання. Жыхары ў гэты перыяд займалі пазіцыю нейтралітэту і чакання, знаходзіліся ў стане разгубленасці ад рэзкай перамены ваенна-палітычнай абстаноўкі ў рэгіёне.

З наступленнем зімовых халадоў і ў сувязі з адсутнасцю неабходнай зброі, прадуктаў харчавання, цёплай вопраткі і медыкаментаў некаторыя атрады і групы самаліквідаваліся ці перайшлі на паўлегальнае становішча.

Вялікі ўплыў на ўздым народнага руху супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў аказала перамога савецкіх войскаў пад Масквой. Контрнаступленне Чырвонай Арміі перарасло ў агульнае наступленне па ўсім фронце і працягвалася да красавіка 1942г. Савецкія дывізіі выйшлі да граніцы Беларусі і на Віцебскім напрамку ўступілі ва ўзаемадзеянне з партызанскімі атрадамі. У выніку сумесных дзеянняў быў вызвалены тракт Усвяты-Сураж і ўтвораны 40-кіламетровы праход у лініі нямецкага фронту, які дзейнічаў да кастрычніка 1942г. Праз іх на акупіраваную ворагам тэрыторыю з Вялікай зямлі накіроўваліся дыверсійныя групы, узбраенне.

Маскоўская бітва ўсяліла ўпэўненасць у тое, што агрэсар будзе разгромлены, дала штуршок для далейшага развіцця партызанскага руху. Расла колькасць атрадаў і груп, якія аб’ядноўваліся ў брыгады, паляпшалася ўзбраенне, удасканальвалася структура партызанскіх сіл. Характэрнай рысай партызанскай барацьбы ў 1942г. стала вызваленне ад акупантаў значных тэрыторый і ўтварэнне там партызанскіх зон. Увогуле пад канец 1943г. партызаны кантралявалі больш за палову тэрыторыі Беларусі. Існавала звыш за 20 партызанскіх зон. Некаторыя з іх злучаліся і ўтваралі партызанскія краі.

З мэтай цэнтралізацыі аператыўнага кіраўніцтва партызанскім рухам у маі 1942г. пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандуючага быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху (начальнік – першы сакратар ЦК КП(б)Б Панамарэнка). З верасня 1942г. пачаў працаваць Беларускі штаб партызанскага руху, які ўзначаліў другі сакратар ЦК КП(б)Б Калінін. Штаб кіраваў дзейнасцю партызан, аказваў ім дапамогу кадрамі, зброяй, боепрыпасамі, сувяззю і інш., што прывяло да павелічэння колькасці партызанскіх фарміраванняў. З мэтай дэзарганізацыі ворага і пашырэння ўзброенай барацьбы партызаны праводзілі рэйды, падчас якіх грамілі нямецкія гарнізоны, паліцэйскія ўчасткі, разбуралі камунікацыі.

Вялікія страты ворагу нанеслі партызаны Беларусі ў перыяд “Рэйкавая вайна”. Галоўнай мэтай гэтай аперацыі было разбурэнне чыгуначных камунікацый у тыле ворага напярэдадні наступальных аперацый Чырвонай Арміі. На Беларусі “рэйкавая вайна” (1943-1944гг.) праводзілася ў 3 этапы. Першы этап пачаўся ноччу 3 жніўня 1943г. і працягваўся да сярэдзіны верасня 1943г. Яго асноўнай мэтай было садзейнічаць контрнаступленню Чырвонай Арміі пад Курскам. У выніку многія чыгункі былі выведзены са строю.

Другі этап “рэйкавай вайны” праводзіўся з 19 верасня да пачатку лістапада 1943г. Трэці этап “рэйкавай вайны” быў распачаты ноччу 20 чэрвеня 1944г. – незадоўга да правядзення савецкімі войскамі аперацыі “Баграціён”. У ходзе гэтага этапу партызаны поўнасцю вывелі са строю асноўныя чыгуначныя лініі. Аперацыя “рэйкавая вайна” стала значнай падзеяй Вялікай Айчыннай вайны і шмат у чым дапамагла разгрому фашысцкіх войскаў на Беларусі.