II. Miejsce przydawek rzeczownych, dopełniaczowych I przyimkowych jest stałe - po wyrazie

okreœlanym, np. artysta malarz, człowiek instytucja, detektyw amator, kobieta sfinks, powieœć

rzeka, samochód pułapka, żołnierz bohater; gwiazda jednego sezonu, kapitan żeglugi wielkiej,

lawa przysięgłych, rzecznik praw obywatelskich, tajemnica produkcji, wschód słońca, wynik

wyborów, zmiana rzšdu; dom nad jeziorem, droga przez las, Europa bez granic, klucz do po-

koju, krem do opalania, małżeństwo z rozsšdku, plac przed koœciołem, płyn na komary, przy-

jęcie w ogrodzie, wczasy pod gruszš, zajazd przy autostradzie.

Dopełnienia Jako struktury rzšdzone, najczęœciej uzupełniajšce znaczenie czasowni-

ka, dopełnienia powinny występować bezpoœrednio po nim (bliżej niż okolicznik), np. Wręczy-

liœmy jubilatowi pamištkowy album podczas pożegnalnej kolacji (nie: * Wręczy liœmy jubilato-

wi, podczas pożegnalnej kolacji, pamištkowy album. Jeżeli jeden czasownik wymaga dwóch

lub więcej dopełnień, ich kolejnoœć powinna być następujšca: a) celownikowe, b) dopełniaczo-

we lub biernikowe (bliższe), c) narzędnikowe bez przyimka, d) majšce formę wyrażeń przy-

Imkowych (najczęœciej w narzędniku lub w miejscowniku), np. Powiedziałam córce prawdę;

Podarowaliœmy uczestnikom spotkania pamištkowe znaczki; Oddaj koledze kasetę; Przypomi-

nasz matkę głosem i ruchami; Wybierzcie się z wujkiem po zakupy; Dorzucam drew do ko-

minka.

Zalecenia te nie majš charakteru kategorycznego. Zmiana podanej kolejnoœci dopełnień

może nastšpić np. wtedy, gdy okreœlenie, które - zgodnie z normš - umieœcilibyœmy najbli-

żej, jest bardzo rozbudowane. Zamiast Przekazał ministrowi spraw zagranicznych opinię;

Uzyskaliœmy informację budzšcš uzasadniony niepokój od niego, napiszemy: Przekazał opi-

nię ministrowi spraw zagranicznych; Uzyskaliœmy od niego opinię budzšcš uzasadniony nie-

pokój.

Okoliczniki Ze względu na brak wyraŸnych zwišzków gramatycznych z orzeczeniem

nie majš stałego miejsca w zdaniu; można je przesuwać doœć dowolnie. Jeżeli sš niejedno-

rodne (np. czasu i miejsca, czasu i sposobu, przyczyny i miejsca), lokalizujemy je po obu

stronach czasownika, np. Nad ranem wyjechaliœmy na urlop; Po burzy wypogodziło się zu-

pełnie; Mimo upału trenowali systematycznie. Okoliczniki jednorodne występujš łšcznie - al-

bo po orzeczeniu, albo przed nim - przy czym okolicznik okreœlajšcy dokładniej stoi zawsze

po okoliczniku o znaczeniu ogólniejszym, niezależnie od lokalizacji ich obu w stosunku do

orzeczenia, np. Wieczorem, zaraz po kolacji, słuchaliœmy muzyki Szymanowskiego; We Wło-

szech, niedaleko Mediolanu, w przytulnym hotelu, zatrzymaliœmy się na pierwszy nocleg.

Właœciwa kolejnoœć wszystkich częœci zdania powinna zapobiegać powstawaniu wtórnych

zwišzków gramatyczno-znaczeniowych między poszczególnymi wyrazami; ich wystšpienie

deformuje sens wypowiedzi, np. *W projektach, w których jest mowa o policji i MSW, wyłš-

czono służby kryminalne i drogowe, zwalczajšce przestępczoœć gospodarczš i straż pożarnš.

ródłem błędu jest jednakowy rzšd wyrazów wyłšczono i zwalczajšce. Wyrażenie straż pożar-

nš powinno podlegać tylko wpływowi gramatycznemu czasownika, tzn. [...] wyłšczono straż

pożarnš, służby drogowe oraz służby kryminalne zwalczajšce przestępczoœć gospodarczš.

Do podobnych błędów może dojœć z powodu ignorowania zasady, że zaimek względny

który odnosimy zawsze do wyrazu stojšcego bezpoœrednio przed nim, jeœli forma gramatycz-

na na to pozwala, jak w zdaniu: *Komisje wybierajš ze swojego składu sprawozdawcę na po-

siedzeniu sejmu, który przedstawia w sposób obiektywny wnioski zawarte w sprawozdaniu

komisji (poprawnie: Komisje wybierajš ze swojego składu sprawozdawcę, który na posiedze-

niu sejmu w sposób obiektywny przedstawia wnioski zawarte w ich sprawozdaniu).

We wtórne zwišzki znaczeniowe łatwo wchodzš okoliczniki, np. *0 przedłużeniu czasu

przemówienia lub o udzieleniu głosu dodatkowo decyduje marszałek. Przemyœlany szyk i ta-