1765 Terminologia

podajš znaczenie wyraŸne (w takich sformułowaniach uderza nagromadzenie terminów z za-

kresu danej specjalnoœci), natomiast w słownikach języka ogólnego podane jest tylko znacze-

nie jasne. Różnice między terminologicznš a potocznš definicjš żarówki sprowadzajš się do

mniejszej lub większej fachowoœci sformułowań. W elektrotechnice żarówka to 'lampa, której

œwiatło jest wytwarzane przez ciało (żarnik) doprowadzone do inkandescencji wskutek prze-

pływu pršdu elektrycznego'; ogólnopolska żarówka to 'hermetycznie zamknięte naczynie

szklane bez powietrza, zwykle gruszkowatego lub kulistego kształtu, w którym umieszczony

jest żarnik, rozżarzajšcy się pod wpływem pršdu elektrycznego i dajšcy œwiatło'. Takie wy-

razy nie sš neosemantyzmami w sensie œcisłym.

Skoro w stosowaniu neosemantyzmów powinniœmy być niezwykle umiarkowani i ostroż-

ni, spróbujmy selekcjonować je według czterech zasad:

1. Najważniejsze kryterium dotyczy typu zwišzku znaczeniowego między nazwš ogólno-

polskš a terminologicznš: im większa zbieżnoœć znaczenia specjalnego z niespecjalnym, tym

neosemantyzm lepszy.

2. Przy ocenie neosemantyzmów powinno być uwzględnione także kryterium morfologicz-

ne. Przyznaje ono pierwszeństwo tym wyrazom, których użycia terminologiczne nie narusza-

jš w niczym reguł gramatycznych języka. Jeżeli np. używa się wyrazu egzaminator

w znaczeniu 'osoba egzekwujšca wiadomoœci', to ma on w M. Im - jako rzeczownik męskoo-

sobowy — formę egzaminatorzy; jeżeli natomiast będzie funkcjonował w terminologii

w znaczeniu 'maszyna egzaminujšca', to forma M. Im musi brzmieć egzaminatory. Zróżni-

cowanie końcówek utrzyma się również w B. Im, gdyż rzeczownik ten ma w języku ogólnym

formę egzaminatorów, a znaczenie terminologiczne wymaga formy takiej jak w mianowni-

ku, tzn. egzaminatory. Zróżnicowanie przechodzi z kolei na okreœlenia tego wyrazu w obu

znaczeniach, np. złe egzaminatory, Ÿli egzaminatorzy. Różnice znaczeniowe sš więc tutaj,

częœciowo przynajmniej, sprzężone z fleksyjnymi, co z punktu widzenia stabilnoœci systemu

gramatycznego, a także wygody użytkowników języka, jest niepotrzebnš komplikacjš. Po-

dobne konsekwencje powoduje używanie wyrazu lokator w znaczeniu 'urzšdzenie do okreœ-

lania położenia odległych obiektów w przestrzeni'.

Znaczna częœć neosemantyzmów nie wywiera żadnego wpływu na system morfologiczny,

jeżeli termin należy do tej samej klasy znaczeniowej co wyraz potoczny, wtedy bowiem może

zachować także jego cechy gramatyczne. Funkcjonowanie w terminologii takich np. wyrazów

jak znamię ('umowny zespół znaków telegraficznych umożliwiajšcy identyfikację stacji tele-

graficznej, a wykorzystywany także do sprawdzenia, czy nawišzane połšczenie nie zostało

przerwane') czy dmuchanie ('doprowadzanie dmuchu do pieca') nie wymaga żadnych prze-

szeregowań fleksyjnych.

3. W następnej kolejnoœci należy uwzględnić kryterium zwyczajowe, odwołujšce się do

tradycji nazewniczych, które panujš w danej dyscyplinie, a czasem nawet w całym słownic-

twie specjalnym. Wiadomo np., że od dawna były chętnie wyzyskiwane do celów terminolo-

gicznych takie grupy nazw ogólnopolskich, jak zdrobniałe i niezdrobniałe nazwy częœci ciała,

np. główka, szyjka, ršczka, nosek, stopka, nóżka, noga, palec, czy nazwy istot żywych, np.

bocian, żabka, gšska, baranek, koza, żuraw. Zaakceptujemy więc neosemantyzmy typowe,

dajšce się zaliczyć do klasy wyrazów tradycyjnie już przybierajšcych znaczenia specjalne,

odrzucimy natomiast te wyrazy, których funkcja terminologiczna jest doœć przypadkowa,

nie majšca podstaw historycznych, jak np. termin zefir 'cienka, lekka tkanina bawełniania

o splocie płóciennym, używana na koszule' czy bańka 'naczynie szczelne, zwykle szklane,

mieszczšce żarnik lub elektrody lampy'.