Itd. Jasnoœć, przejrzystoœć wypowiedzi jest też zakłócana przez błędy językowe, zwłaszcza

zasadnicze, rażšce (drobne błędy, usterki językowe często pozostajš nie zauważone i nie

wpływajš na zrozumiałoœć tekstu). Na ogół jest też tak, że bardziej zrozumiałe sš teksty uję-

te w atrakcyjnš formę, nieszablonowe, zindywidualizowane językowo. Można wreszcie po-

wiedzieć, że o jasnoœci danego tekstu decyduje także czynnik pozajęzykowy: stopień uœwia-

domienia sobie przez nadawcę tego, co chce powiedzieć.

Drugš cechš dobrego stylu jest jego prostota. Należy jš rozumieć jako przeciwieństwo

zawiłoœci, ozdobnoœci i pretensjonalnoœci wypowiedzi. Styl prosty (w przeciwieństwie do za-

wiłego) zakłada dobór elementów leksykalnych najbardziej naturalnych w danym typie wy-

powiedzi, a więc np. nieużywanie wyrazów o charakterze oficjalnym w sytuacji prywatnej,

nieszafowanie wyrazami erudycyjnymi, (zwłaszcza zaœ zapożyczonymi i abstrakcyjnymi)

w każdej sytuacji, a także stosowanie możliwie prostej składni. Prostocie stylu nie sprzyja

też używanie jakichkolwiek œrodków językowych wyłšcznie dla podniesienia walorów ze-

wnętrznych tekstu ("dla ozdoby"), na przykład używanie zbyt wielu przenoœni, nadawanie

wyrazom nowych znaczeń dla potrzeb konkretnego tekstu, częste posługiwanie się kalambu-

rami i innymi grami słownymi. Pretensjonalnoœć stylu przejawia się w używaniu zbanalizo-

wanych metafor (np. kraj kwitnšcej wiœni, synowie dumnego Albionu, kolebka „Solidarnoœ-

ci"}, modnych powiedzeń (np. z pewnš takš nieœmiałoœciš, nie chcem, ale muszem, z głowy,

czyli z niczego, krok we właœciwym kierunku), a także słownictwa pseudonaukowego (np.

Optyka tego polityka nie jest jasna, Struktura prac nad wdrożeniem reformy; Opcja

polityczna), pseudowytwornego (np. œlicznoœciowy, urokliwy) czy też w stosowaniu manie-

rycznie przesławnego szyku (np. Dla kochajšcej i miłoœciš wszechogarniajšcej istoty ważne

jest, by miłoœci siedlisko wcišż blisko niej się znajdowało).

Zwięzłoœć stylu jest przeciwstawiana jego rozwlekłoœci. Zasadza się na unikaniu ele-

mentów językowych zbędnych w danej wypowiedzi, nie pełnišcych w niej żadnej jasnej funk-

cji. Należy więc unikać analitycznych struktur językowych (np. przeprowadzać obserwacje,

wykonywać analizę sytuacji, podejmować energiczne kroki zmierzajšce w kierunku...), okreœ-

leń pustych znaczeniowo (np. fakt, na terenie, w ramach), a także konstrukcji pleonastycz-

nych (np. przebudowa i rekonstrukcja gospodarki, kontynuować dalej).

Każda z wymienionych tu cech dobrego stylu może zostać uchylona w konkretnej wypo-

wiedzi. Tak więc na przykład zwięzłoœć nie jest wskazana w tekœcie wykładu czy kazania,

w których pewne treœci, najważniejsze w przekonaniu nadawcy (wykładowcy, kaznodziei),

należy powtarzać, by zostały dobrze zapamiętane. Powszechna zrozumiałoœć nie jest zasad-

niczš cechš tekstów naukowych czy technicznych, w których ważniejsza jest precyzja wypo-

wiedzi, uzyskiwana m.in. przez używanie terminologii, z zasady niezrozumiałej dla tzw.

przeciętnego odbiorcy. Odrębnymi regułami rzšdzš się teksty wypowiedzi dyplomatycznych,

nie podlegajšce w zasadzie ocenie według powyższych kryteriów. Ograniczony zasięg majš

też wymienione tu kryteria dobrego stylu w odniesieniu do tekstów publicystycznych, stojš-

cych na pograniczu literatury pięknej.

Naruszenie normy stylistycznej w konkretnym tekœcie prowadzi do powstania błędu sty-

listycznego. Błšd taki œwiadczy o niepełnej sprawnoœci językowej autora wypowiedzi, zwłasz- ca

cza zaœ o nieopanowaniu przez niego wzorców stylistycznych danego typu wypowiedzi g

w okreœlonej sytuacji komunikatywnej. Takim błędem stylistycznym jest na przykład wtrš- K

STYLIZACJA JĘZYKOWA 1756

canie wyrazów ksišżkowych w tok wypowiedzi codziennej, potocznej (np. „Porozmawiam

z tobš, tylko skończę się posilać"), używanie wyrazów i wyrażeń potocznych w tekœcie o cha-

rakterze oficjalnym (np. „Nie możemy dać się wykołować naszym przeciwnikom politycz-

nym"), stosowanie okreœleń współczesnych przy opisie dawnych realiów (np. „Kołłštaj repre-

zentował opcjš proreformatorskš w sejmie") itd. Błędem stylistycznym jest też nie zamierzo-

na przez autora dwuznacznoœć tekstu.

Opisem teorii stylu, analizš i klasyfikacjš stylistycznš wypowiedzi, a także normatyw-

nym aspektem używania różnych gatunków językowych, zajmuje się stylistyka, nauka stojš-

ca na pograniczu językoznawstwa i literaturoznawstwa. Por. BŁĽD JĘZYKOWY, JĘZYK