Itd. Wzięcie pod uwagę nastawienia odbiorcy nakazuje w rozmowie oficjalnej wybierać słowa

nienacechowane ekspresywnie, unikać wyrazów i wyrażeń pospolitych i rubasznych, nie mó-

wišc już o wulgarnych. Słownictwo tego typu (z wyjštkiem wulgaryzmów) będzie natomiast

dopuszczalne w swobodnej rozmowie bliskich znajomych; w tym wypadku niewłaœciwe było-

by np. używanie wyrazów oficjalnych czy urzędowych.

Sprawnoœć językowa przejawia się zwłaszcza w umiejętnoœci doboru œrodków językowych

w zależnoœci od sytuacji, w której tekst powstaje. Istotne jest w tym wypadku rozróżnianie

sytuacji oficjalnych i nieoficjalnych. Te pierwsze, z zasady będšce także sytuacjami publicz-

nymi, wymagajš starannego doboru œrodków leksykalnych i gramatycznych i starannej ar-

tykulacji. Ogranicza to możliwoœć posługiwania się wyrazami nacechowanymi potocznoœciš,

familiamoœciš, tworzenia zdań nie wykończonych składniowo itp. I odwrotnie: nie œwiadczy

dobrze o sprawnoœci językowej posługiwanie się wyrazami oficjalnymi i urzędowymi w sy-

tuacji nieoficjalnej, prywatnej, np. w rodzinnej rozmowie z dziećmi czy w przyjacielskiej po-

gawędce. Ostatnio można obserwować bardzo wyraŸne upotocznianie języka wypowiedzi pu-

blicznych; jest to charakterystyczne zwłaszcza dla tekstów dziennikarskich i wystšpień nie-

których polityków. Zjawisko to, będšce reakcjš na nowomowę wypowiedzi oficjalnych przed

rokiem 1989 i poczštkowo przychylnie przyjmowane przez czytelników i słuchaczy, nabiera

jednak ostatnio charakteru epatowania potocznoœciš, rubasznoœciš, a czasem nawet wulgar-

noœciš (słynne powiedzenie z trybuny sejmowej: Rzšd rżnie glupa) i prowadzi do przekracza-

,T!

g

&

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW I PRZYSŁÓWKÓW 1752

niš norm stylistycznych. Œwiadczy to niewštpliwie o małej œwiadomoœci językowej autorów

takich wypowiedzi, którzy „bombardowanie" czytelników i słuchaczy monotonnymi stylis-

tycznie wypowiedziami nacechowanymi potocznoœciš i pospolitoœciš utożsamiajš z ożywia-

niem tekstów, swobodš narracyjnš i rzekomš oryginalnoœciš. Tacy autorzy nie wykazujš

więc także (pomimo zewnętrznych pozorów) sprawnoœci językowej, sš bowiem niewolnikami

jednego sposobu kształtowania wypowiedzi.

Oficjalnoœć sytuacji powoduje, że nadawca wypowiedzi występuje w roli reprezentanta

okreœlonej grupy, œrodowiska itp. Ta rola, którš musi odgrywać, także daje okazję do wyka-

zania się sprawnoœciš językowš, która w tym wypadku będzie polegała na dostosowaniu

swojej wypowiedzi do językowego wzorca przewidywanego dla przedstawiciela okreœlonego

typu (np. członka rzšdu, kaznodziei, profesora uniwersytetu, przywódcy zwišzkowego itp.).

Sprawnoœć językowa autora wypowiedzi jest œciœle zwišzana z poprawnoœciš stylistycznš

tekstu, a œciœlej mówišc, jest warunkiem takiej poprawnoœci czy też właœciwego doboru œrod-

ków stylistycznych.

Potocznie za sprawnoœć językowš uważa się czasem umiejętnoœć płynnego mówienia, łat-

wego tworzenia wypowiedzi, czyli elokwencję. Zgodnie z takim rozumieniem tego zjawiska za

człowieka językowo sprawnego uznaje się tego, kto umie w każdej sytuacji zabrać głos, mówić

swobodnie, a nawet ze swadš i „bez kartki", pełnymi zdaniami, bez denerwujšcych przeryw-

ników typu eee, prawda itp.). Przez takie rozumienie okreœlenia sprawnoœć językowa

wychwytuje się jednak tylko zewnętrzne objawy, a nie dotyka istoty tego zjawiska. Można

bowiem mówić płynnie i łatwo konstruować wypowiedŸ, ale jednoczeœnie nie przekazywać