1749 Słownictwo zawodowe

lotka 'pododdział obrony przeciwlotniczej', fala m.in. 'żołnierze z tego samego poboru', ba-

żant 'podchoršży', kaloryfer 'plutonowy', iœć na lewiznę 'nielegalnie opuœcić koszary', przy-

cišć kota na ogona 'pasować rekruta na dojrzałego żołnierza'), ma młodzież szkolna i stu-

dencka (np. lufa, cfaja 'ocena niedostateczna', panienka 'negatywnie o dziewczynie', nawi-

jać 'mówić dużo, długo', cienki jesteœ 'Ÿle z tobš', spadaj na samarę 'uciekaj, odejdŸ', odsta-

wiać dupogodziny 'uczyć się'), majš kierowcy (np. asfalciarz 'autostopowicz', dentysta 'kie-

rowca nieumiejętnie zmieniajšcy biegi', wiatrak 'policjant na skrzyżowaniu', kogut 'sygnali-

zator na dachu samochodu', gaz do dechy), ale także np. aktorzy (np. gierka 'sztampowy

chwyt aktorski', ogoniasta 'statystka', aktorus 'doœwiadczony aktor', marmurki 'publicznoœć

nie reagujšca na grę', stawiać sytuacje 'opracowywać sytuacje sceniczne', metal mu się

obsunšł 'ma chrypkę', wskoczyć z nogami w rolę 'dobrze poczuć się w nowej roli'), brydżyœci

(np. blotka 'słaba karta', figura 'ważna, dobra karta', puszczać 'nie przebijać wyższš kartš',

grać pod stół 'grać tak, by wzięła karta leżšca na stole', figur na figur}, wędkarze (np.

moczyć robaka 'wędkować', kolega po kiju 'drugi wędkarz'). Odrębnš kategorię stanowi

słownictwo gwar tajnych, przede wszystkim przestępczych, i gwary więziennej, którego

głównym celem jest utajnianie przekazu. Zawiera ono wiele wyrazów i zwrotów wulgarnych

I obscenicznych.

Słownictwo œrodowiskowe charakteryzuje się dużš zmiennoœciš oraz przechodzeniem

z jednej gwary œrodowiskowej do innej. Atrakcyjne sš pod tym względem zwłaszcza gwary

tajne, które użyczajš swego słownictwa np. gwarze młodzieżowej i żołnierskiej.

Posługiwanie się słownictwem œrodowiskowym powinno być ograniczone do sytuacji ko-

munikatywnych wewnštrz danego œrodowiska. Używanie ich poza œrodowiskiem jest nie-

wskazane, œwiadczy o ograniczeniu zasobu słownikowego osoby tak postępujšcej, a ponadto

naraża tę osobę na negatywnš ocenę ludzi spoza grupy œrodowiskowej. Gwary œrodowiskowe

nie majš bowiem na ogół wysokiego prestiżu społecznego. Naganne jest zwłaszcza posługi-

wanie się publiczne gwarami œrodowisk uznawanych za przestępcze lub aspołeczne (wišże

się to głównie z wulgarnym charakterem tej leksyki i wizjš œwiata, którš to słownictwo

przekazuje). Słownictwo œrodowiskowe bywa wyzyskiwane w literaturze pięknej i publi-

cystyce jako œrodek stylizacyjny. Por. JĘZYK I JEGO ODMIANY, SŁOWNICTWO ZAWO-

DOWE, STYLIZACJA. (A.M.)

SŁOWNICTWO ZAWODOWE (PROFESJONALIZMY) sš to wyrazy i połšczenia wy-

razowe osób wykonujšcych ten sam zawód, używane w czasie codziennych nieoficjalnych

kontaktów w pracy. Profesjonalizmy służš w miarę precyzyjnemu i zrozumiałemu dla osób

porozumiewajšcych się przekazaniu treœci fachowych; przede wszystkim nazywajš przedmio-

ty, czynnoœci i inne treœci istotne w danym momencie ze względu na wykonywanš pracę.

Jest to słownictwo wyłšcznie mówione, stanowišce w zasadzie nieoficjalny odpowiednik ter-

minologii z danej dziedziny. Profesjonalizmy sš charakterystyczne dla wielu œrodowisk rze-

mieœlniczych i robotniczych, a współczeœnie także dla pracowników sfery usług. Wiele z nich

to dawne zapożyczenia, głównie niemieckie, np. anker, drosselklapa, szlauch (nazwy używa-

ne m.in. przez hydraulików), flek, futrować, ambus, pucmaszyna (profesjonalizmy szewców).

Sporo profesjonalizmów to neosemantyzmy w stosunku do języka ogólnego, np. serek 'przy-

rzšd do prasowania rękawów', gitara 'deska do prasowania' (profesjonalizmy krawców), Stef-

ka 'stewardesa', a także neologizmy, np. taciarka ('maszyna do łatania'), blankówka

('skóra blankowa'), gładzik ('typ pilnika'). Znaczna większoœć profesjonalizmów jest neutral-

na ekspresywnie, choć osobom nie należšcym do danej grupy zawodowej mogš się one wy-

dać nacechowane pod tym względem (por. np. krawieckie zaprasowywać przodek sztuki,

szewskie: wyklepywać tyłeczek 'mocować częœć obłożyn okrywajšcych piętę buta').

Używanie profesjonalizmów jest całkowicie zrozumiałe w kontaktach wewnštrz danej

grupy zawodowej, nie powinny się one jednak pojawiać w sytuacjach oficjalnych, a także

w rozmowach z osobami „spoza branży", ze względu na możliwoœć nieporozumień. Użycie