Innym sposobem porzšdkowania leksyki jest grupowanie wyrazów w pola semantyczne,

czyli zbiory elementów majšcych wspólne cechy znaczeniowe i tworzšcych pewnš mniej lub

bardziej zamkniętš całoœć (np. nazwy barw, nazwy rozmaitych relacji przestrzennych i cza-

sowych, ale także nazwy zwišzane z jedzeniem, ubraniem, nazwy okreœlajšce zachowanie

człowieka, nazwy zwierzšt, przyrody nieożywionej). Dotychczasowe badania pozwalajš na

wydzielenie w polszczyŸnie od dwudziestu kilku do 50 wielkich pól semantycznych, które

można następnie dzielić na mniejsze grupy wyrazów powišzanych znaczeniowo. Wyodręb-

nianie pól semantycznych ma duże znaczenie przy uczeniu się jakiegoœ języka jako obcego,

pozwala bowiem na tematyczne opanowywanie zasobu słownikowego (np. tematy „Ciało

ludzkie i jego działanie", „W mieœcie", „Podróż i komunikacja", „W zoo" itd.).

Sprawne posługiwanie się zasobem leksykalnym wymaga opanowania kilku umiejętnoœ-

ci. Należy przede wszystkim dobrze poznać znaczenia wyrazów, których się używa, zwłasz-

cza wyrazów obcych, w przeciwnym bowiem wypadku można się narazić na oœmieszenie al-

bo niezrozumienie (np. jeœli ktoœ posługuje się wyrazem incognito, nie powinien użyć go

w konstrukcji rachować swoje incognito w tajemnicy"). To samo dotyczy wyrazów rodzimych,

które mogš być niewłaœciwie interpretowane przez osoby ich używajšce, np. oœwiecić jako

'zapalić œwiatło', sadz jako 'to, co się osadza'. Po wtóre, trzeba znać wartoœć stylistycznš wy-

razu, po to, by użyć go we właœciwym kontekœcie. W języku potocznym nie użyje się raczej

oficjalnego czasownika konsumować, ani ksišżkowego spożywać, gdy mowa o jedzeniu cze-

goœ. O swojej żonie nie powinno się mówić małżonka czy połowica (chyba że żartobliwie).

W sytuacji codziennej nie użyjemy formy liczby pojedynczej rzeczownika owoc. Powiemy:

Kupiłem trochę owoców (albo konkretnie: jabłek, gruszek, œliwek), a nie: Kupiłem trochę owo-

cu. W mowie żałobnej nie użyje się raczej słowa nieboszczyk (nie mówišc już o potocznym

trup), tylko zmarły.

Po trzecie, trzeba pamiętać o tym, by wyrazu nie umieszczać w takim kontekœcie, w któ-

rym będzie się nasuwać jako pierwsze nie to znaczenie, o które mówišcemu (piszšcemu)

chodziło. Autorce zdania „Mój syn doskonale znosi jajka" chodziło o rozumienie czasownika

znosić jako 'tolerować, nie reagować negatywnie', tymczasem połšczenie znosić jajka narzu-

ca rozumienie 'składać, wydalać z siebie'.

Sprawne posługiwanie się zasobem leksykalnym polega też na wyzyskiwaniu w tekstach

synonimów, wymiennym używaniu wyrazów ogólnych i szczegółowych, umiarkowanym sto-

sowaniu wyrazów trudnych (np. obcych i erudycyjnych) i silnie nacechowanych emocjo-

nalnie.

Wzbogacenie własnego zasobu słownikowego powinno się opierać na dobrych wzorach.

Współczeœnie dokonuje się ono na ogół przez przejmowanie słownictwa używanego w tele-

wizji, które jest doœć jednostronne - potoczne, czasem nawet wulgarne, z elementami żargo-

nu politycznego i ekonomicznego, pełne wyrazów modnych i wytartych, używanych bez za-

stanawiania się nad ich sensem, a także przesycone słownictwem angloamerykańskim.

W poszukiwaniu wyrazów innych typów — intelektualnych, œwiadczšcych o erudycji czy

tak zwanych poetyckich, a także odnoszšcych się do takich sfer życia, jak religia czy sztuka,

należy sięgać do dobrej literatury, zarówno pięknej, jak i dokumentalnej czy naukowej.

Por. ANTONIMIA, DIALEKTYZMY, JĘZYK I JEGO ODMIANY, POLISEMIA, PRZYIMEK,

REGIONALIZMY, SPÓJNIKI, SYNONIMIA. (A.M.)

SŁOWNICTWO ŒRODOWISKOWE (ARGOTYZMY) Sš to wyrazy i zwišzki frazeolo-

giczne używane przez członków okreœlonej grupy œrodowiskowej w kontaktach nieoficjal-

nych. Jest to słownictwo wyłšcznie mówione, odnoszšce się do wielu sfer rzeczywistoœci spo-

łecznej. Wyrazy i frazeologizmy œrodowiskowe sš z zasady nacechowane ekspresywnie,

zwykle doœć wyraŸnie i negatywnie, służš bowiem przede wszystkim do tego, by wyrazić sto-

sunek emocjonalny osoby mówišcej do różnorakich zjawisk rzeczywistoœci. Drugš funkcjš

słownictwa œrodowiskowego jest podtrzymywanie więzi między członkami nieformalnej gru-

py społecznej, dlatego też wiele wyrazów tego typu jest celowo utajnianych (dotyczy to zwłasz-

cza słownictwa gwar tajnych). Słownictwo œrodowiskowe jest dobrze rozwinięte we współ-

czesnej polszczyŸnie, występuje w różnych typach gwar œrodowiskowych, od bardzo licznych

do takich, które obejmujš zaledwie kilka tysięcy osób. Majš więc swoje słownictwo œrodowis-

kowe żołnierze służby zasadniczej (np. giwera 'karabin', kot 'rekrut, młody żołnierz', ope-