I frazeologicznych oraz zapożyczeń ogólnosystemowych.

Typowe kalki znaczeniowe i słowotwórcze to np. *cienka aluzja (zamiast: delikatna, sub-

telna), *póki co w znaczeniu 'na razie', ^'prawidłowy w znaczeniu 'poprawny, odpowiedni,

właœciwy', '"'rozpracować — 'zanalizować', ^wiodšcy — 'główny, najważniejszy', ^'zabezpieczyć

— 'zapewnić, zagwarantować'. Schematy składniowe przejęte z języka rosyjskiego to np.

*gdzie by nie pójœć, *kto by nie byt, *pod rzšd, '^'reprezentować sobš coœ, *wzišć się za coœ,

RZECZOWNIK 1740

*z dużej (małej) litery, *za wyjštkiem, *zdjšć ze stanowiska. Sš one używane zamiast trady-

cyjnych polskich wyrażeń: gdziekolwiek by pójœć, ktokolwiek by był, z kolei, reprezentować,

wzišć się do czegoœ, usunšć ze stanowiska, dużš (małš) literš, z wyjštkiem. ródło rosyjskie

widzimy również we frazeologizmach: *okazać pomoc, *podtożyć komuœ œwinię, *rzecz w tym,

*wlec się w ogonie. Polska wersja tych wyrażeń to: udzielić pomocy, podstawić komuœ nogę,

chodzi o to, być na szarym końcu.

Ogólnosystemowy wpływ języka rosyjskiego przejawia się w upowszechnianiu okreœlo-

nych typów struktur słowotwórczych (w tym derywatów od wyrażeń przyimkowych, kompo-

zitów), np. beztalencie, pustosłowie, oraz umieralnoœć, wypadkowoœć, zachorowalnoœć (za-

miast polskich konstrukcji opisowych: liczba/wskaŸnik zgonów, wypadków, zachorowań).

Polszczyzna przejmuje również charakterystyczne rosyjskie skrótowce, złożone albo z częœci

wyrazów pełnej nazwy, np. gensek - gen[eral'nyj} sek[retar'\, politruk - polit[iceskij] ruk[owo-

ditel'}, albo — znacznie częœciej — z częœci wyrazu okreœlajšcego połšczonej z wyrazem okreœ-

lanym, np. litredakcja — redakcja literacka, politbiuro — biuro polityczne, socrealizm - rea-

lizm socjalistyczny. Mimo wyraŸnego słabnięcia wpływu języka rosyjskiego, w naszej publi-

cystyce utrzymujš się wadliwe strukturalnie okreœlenia typu rednacz - redaktor naczelny

czy speckomisja — komisja specjalna.

Okreœlenie rusycyzm jest neutralne tylko w odniesieniu do tradycyjnych zapożyczeń lek-

sykalnych; kalki semantyczne, słowotwórcze, składniowe i frazeologiczne oceniamy na ogół

negatywnie, gdyż prowadzš one do zakłóceń w systemie językowym i naruszajš podstawy

jego funkcjonowania. Por. ANGLICYZMY, GALICYZMY, GERMANIZMY, LATYNIZMY, ZA-

POŻYCZENIA. (H.J.)

RZECZOWNIK jest jednš z pięciu (wespół z czasownikiem, liczebnikiem, przymiotni-

kiem i zaimkiem) odmiennych częœci mowy, nazywajšcš istoty żywe, przedmioty, zjawiska

I pojęcia, np. Ojciec, informatyk, żubr, orzeł, karp, drzewo, kamień, różanecznik, rzeka, rzeŸ-

ba, kopiarka, ciœnieniomierz, gradobicie, upał, łagodnoœć, solidarnoœć, współczucie, zgoda.

Ze względu na typ desygnatów klasa rzeczowników rozpada się na nazwy własne

(nomina propria), np. Lelewel, Jacek Soplica, Aznauour, Olszynka Grochowska, Warta, Ka-

szuby, Rafako, Karusek, oraz nazwy pospolite (nomina appellatiua), np. malarz, czaso-

pismo, godnoœć, prawica, mniemanie. Z kolei wœród rzeczowników pospolitych wyodrębnia

się klasę nazw żywotnych, np. matematyk, hipopotam, dzielonych następnie na oso-

bowe, np. adwokat, maszynista, wojewoda, i nieosobowe, np. jagništko, królica, noso-

rożec, oraz nieżywotnych, np. parasolka, wyżymaczka. Z tym podziałem krzyżuje się po-

dział na rzeczowniki konkretne (materialne), np. gobelin, kwietnik, laurka, i abs-

trakcyjne, np. pomysłowoœć, wygoda, złudzenie, oraz na nazwy jednostkowe (któ-

rych desygnatami sš pojedyncze okazy, obiekty, pojęcia), np. gałšŸ, konwalia, spojrzenie,

myœl, i zbiorowe (wskazujšce całe klasy desygnatów), np. chłopstwo, listowie, szlachta.

Najważniejszymi cechami morfologicznymi rzeczowników sš: stały rodzaj gramatyczny

oraz odmiennoœć przez przypadki i liczby. Funkcje składniowe tej częœci mowy to: a) w grupie