Imka ta, liczby mnogiej nadawanej rzeczownikowi derby (te derby zamiast tradycyjnego

derby). Wiele protestów budzi naruszanie tradycyjnego sposobu akcentowania pewnych w;

razów obcych i okreœlonych form fleksyjnych wyrazów rodzimych. Puryzm tršdy ej onalistyc

ny jest odmianš konserwatyzmu językowego. Jest to mianowicie taki typ konse

watyzmu językowego, który ma podstawy emocjonalne. Istnieje także postawa konserwaty\

na w ocenie faktów językowych motywowana racjonalnie. Zgodnie z niš nie potrzeba r

przykład wprowadzać wielu nowych wyrazów, gdyż słowa już istniejšce wystarczajš (np. ni

potrzebne jest okreœlenie puzzle, wystarczy układanka, zbędny jest magazyn ilustrowani

wystarczy czasopismo ilustrowane), a tradycyjne formy odmiany sš lepsze, gdyż umotyw

wane historiš języka, niż innowacje w tym zakresie (należy więc uznać za poprawne tyli

formy mleć, pleć, słać i odpowiednio: mełłem, pełłem, słałem, metliœmy, pełliœcie itd., a pot

pić neologizmy fleksyjne mielić, pielić, œcielić i mieliłem, œcieliłem itd.). Podobnie przytoczor

wyżej przykład nieakceptowania wyrównań do akcentu na przedostatniej sylabie w pewnyc

formach językowych może być uzasadniany z pozycji konserwatyzmu racjonalnego - hist

rycznš budowš (jeœli chodzi o formy wyrazów polskich) i wielowiekowš tradycjš, a taki

urozmaiceniem linii melodycznej zdania.

Stosunkowo rzadszy jest współczeœnie puryzm elitarny. Przekonanie, że tylko jeż;

okreœlonej grupy czy warstwy społecznej może być wzorcem, jest zazwyczaj charakterystyc

ne dla grupy osób wywodzšcych się z warstw dawniej normotwórczych, w polskich waru]

kach dla inteligencji wielopokoleniowej. „Obrona języka" polega w tym wypadku na nied

puszczaniu do jego odmiany ogólnej, zwłaszcza zaœ do jej warstwy starannej, wyrazó

I form wyrazowych charakterystycznych dla innych odmian języka. Będzie to więc, na prz;

kład, obrona tradycyjnych norm akcentowych, a także — na zasadzie analogii — utrzymyw.

nie w języku akcentowania [muzeum], [liceum], [biblioteka], [nauka], a nawet (hiperpi

prawne) [wizyta] czy [kamera]. Będzie to także niechęć do nacechowanych ekspresywn:

młodzieżowych okreœleń typu ubaw, spoko, ekstra, odlot, a także do licznych okreœleń potoc

nych używanych w sytuacjach publicznych. Postawa ta może też być przyczynš nieakcepti

wania œrodowiskowych (np. zawodowych lub oncjalno-urzędowych) formacji odczasowniki

wych typu wy koń, osišg, wymyk, wymóg, a także kompozycji typu chłoporobotnik, zlewozm^

wak, mebloœcianka, osobogodzina.

Swoistš postawš jest puryzm egocentryczny. Opiera się on na przekonaniu o tyœ

że opanowało się całkowicie istniejšcš normę językowš albo że „mojemu sposobowi mówii

niš i pisania nie można nic zarzucić, bo z domu, ze szkoły i ze swojego œrodowiska wynio:

łem właœciwy wzorzec językowy". Konsekwencjš takiej postawy jest przekonanie o tym, 2

formy językowe, których ja nie akceptuję, pozostajš poniżej normy współczesnej polszczyzn;

sš błędne, te zaœ, którymi się posługuję, sš poprawne, godne akceptacji i propagowania. Te

typ puryzmu pozostaje w œcisłym zwišzku z puryzmem elitarnym (można powiedzieć, iż jes

to skrajna postać tamtego rodzaju puryzmu), a także, czasami, z puryzmem tradycjonalii

tycznym.

Postawš wobec języka opartš na przesłankach racjonalnych jest perfekcjonizn

Wyraża się on w dšżeniu do tego, by elementy językowe były używane precyzyjnie i jedni

znacznie, a także do tego, by œrodki językowe były w jak największym stopniu systemowi

a co za tym idzie, żeby ograniczyć liczbę wyjštków i zmniejszyć wszelkš wariantywnos

w języku. U podstaw tej postawy leży przekonanie, że istnieje ideał języka, do którego ni

leży dšżyć; tym ideałem jest język uporzšdkowany, jednoznaczny, precyzyjny i ekonomiczni

a także odzwierciedlajšcy w swojej warstwie leksykalno-semantycznej naukowy obraz œwiata

Jeœli chodzi o kwestie leksykalno-semantyczne, to „perfekcjoniœci" uważajš, że należ

używać tylko tych słów, których znaczenie dobrze się rozumie, w innym bowiem wypadk

powstajš teksty zawierajšce takie połšczenia, jak wybór opcji politycznej czy dwie altemafy

wy albo moje dziecko jest takie wpływowe, w których wyrazów opcja, alternatywa, wpływów

użyto niezgodnie z ich słownikowymi znaczeniami, co może prowadzić do nieporozumie:

(dziecko wpływowe znaczy 'majšce wpływ na coœ, potocznie: ważne, ustosunkowane w

1725

POSTAWY WOBEC JĘZYKA

władzach', w intencji zaœ nadawcy tego tekstu okreœlenie to miało znaczyć 'łatwo ulegajšce

wpływom') albo do powstania tekstów nielogicznych lub bełkotliwych (dwie alternatywy to

'cztery możliwoœci', a nie dwie, o co zapewne chodziło autorowi tego tekstu, zaœ wybór opcji

to pleonazm, gdyż opcja to m.in. 'ta z możliwoœci, którš się wybrało'). Należy także precy-

zować znaczenie wyrazów, jeœli zachodzi obawa, że odbiorca komunikatu może zrozumieć

słowo inaczej, niżby sobie tego życzył nadawca (rzeczownik sensat bywa powszechnie ro-

zumiany jako 'człowiek doszukujšcy się wszędzie sensacji, gonišcy za niš', podczas gdy

zamieszczane w dotychczasowych słownikach znaczenie tego wyrazu to: 'człowiek przesad-

nie poważny, silšcy się na uczonoœć'; gdyby chcieć użyć wyrazu w jego tradycyjnym znacze-

niu, trzeba by o tym uprzedzić partnera rozmowy, by właœciwie odebrał komunikat).