I procesach w nim zachodzšcych.

Należy wyróżnić skrajnš i umiarkowanš wersję puryzmu. Wersja skrajna zakłada nie

tylko niedopuszczanie do języka tych elementów, które uznaje się za niepożšdane, lecz także

usuwanie tak ocenionych składników od dawna w nim istniejšcych, na ogół przyjętych przez

większoœć społeczeństwa. Wersja umiarkowana zakłada przeciwdziałanie niepożšdanym no-

woœciom i usuwanie tylko tych elementów już w języku występujšcych, które sš w nim sto-

sunkowo niedługo i nie zyskały jeszcze powszechnej aprobaty.

Współczeœnie można wyróżnić następujšce rodzaje puryzmu: nacjonalistyczny, tradycjo-

nalistyczny, elitarny i egocentryczny.

W myœl założeń puryzmu nacjonalistycznego czystoœć języka utożsamia się

z rodzimoœciš jego elementów, zwłaszcza zaœ z rodzimoœciš słownictwa. Współczeœnie obser-

wuje się postawy purystyczne tego typu motywowane dwojako. Najstarsze pokolenie Pola-

ków, zwłaszcza częœć tzw. starej inteligencji, jest wyczulone na wyrazy obce pochodzenia

niemieckiego i rosyjskiego. Rażš np. słowa szlaban, kibic, fajny czy sformułowania ciut-ciut,

póki co. Jako argumenty przeciwko germanizmom i rusycyzmom przytacza się, oczywiœcie,

Ich obce pochodzenie, ale także to, że można je bez szkody zastšpić wyrazami rodzimymi

(co nie zawsze jest argumentem trafnym: szlaban i kibic nie majš np. dokładnych odpowied-

ników rodzimych). Często przytacza się też argument chronologiczny — dawniej wyrazów

tych w języku nie było - bšdŸ: Już przed wojnš" były zwalczane i potępiane (w tym wypad-

ku mamy do czynienia także z elementami puryzmu tradycjonalistycznego). W cišgu ostat-

nich lat obserwuje się stałe zmniejszanie się liczby osób reprezentujšcych postawy tego ty-

pu. O wiele częstsze, i nasilajšce się, jest zjawisko umiarkowanego puryzmu w odniesieniu

do najnowszych zapożyczeń w polszczyŸnie, czyli postawy skierowane przeciwko anglicyz-

mom. Jak wiadomo, mniej więcej od roku 1990 rozpoczęło się bardzo intensywne oddziały-

wanie języka angielskiego, zwłaszcza w wersji amerykańskiej, na polszczyznę. Wiele osób to

razi (choć sš i całe œrodowiska bezkrytycznie i masowo przyswajajšce anglicyzmy), postuluje

się walkę z anglicyzmami, przy czym używa się w stosunku do tej działalnoœci takich (pu-

rystycznych) okreœleń, jak „odchwaszczanie", „odœmiecanie", „oczyszczanie", „pranie" języka.

Należy też pamiętać o tym, że postawy purystyczne w odniesieniu do elementów obcych

w języku przejawiajš się niemal wyłšcznie w zwalczaniu nowych zapożyczeń leksykalnych,

zwłaszcza tych, których obcoœć jest wyrazista graficznie, fonetycznie czy morfologicznie, np.

leasing, objector, callanetics. Poza zasięgiem zainteresowania pozostajš przeważnie zapoży-

czenia składniowe (rzadko zdarzajš się protesty przeciw konstrukcji typu dwa w jednym),

a już zupełnie nie rażš purystów jawne anglicyzmy semantyczne, np. kondycja w znaczeniu

'stan, położenie', dieta w znaczeniu 'sposób odżywiania', dokładnie w znaczeniu 'tak, właœ-

nie, aha'. Potwierdza to dawnš tezę, że przedstawiciele postawy purystycznej widzš przede

wszystkim zewnętrzne przejawy zapożyczania i je zwalczajš, a nie rozumiejš istoty tego pro-

cesu.

Szybkie tempo rozwoju języka i gwałtownoœć zmian w rzeczywistoœci pozajęzykowej i ję-

zykowej przyczyniajš się także do odradzania się puryzmu tradycjonalistyczne-

go. Postawa ta polega na uznawaniu języka pewnej epoki za wzorowy i, silnemu bšdŸ

umiarkowanemu, przeciwstawianiu się neologizmom gramatycznym lub leksykalnym.

W warunkach polskich, współczeœnie, za taki język, do którego należy się odwoływać, uznaje ^

się niemal wyłšcznie polszczyznę okresu międzywojennego. Jest ona postrzegana jako język ca

elegancki, pozbawiony wulgaryzmów, powszechnie używany przez ówczesne warstwy wy- §

kształcone, które przestrzegały norm dobrej polszczyzny. Osoby, które prezentujš puryzm K

POSTAWY WOBEC JĘZYKA 17S

tradycjonalistyczny, protestujš przede wszystkim przeciwko wchodzeniu do normy języków

wyrazów i form wyrazowych uznawanych niegdyœ za biedy. Tak więc sporo sprzeciwów w

wołuje używanie neosemantyzmu pasjonat 'człowiek ogarnięty twórczš pasjš', czasownit

wykorzystywać w znaczeniu 'wyzyskiwać coœ, korzystać z czegoœ', formy tš w bierniku z