- •4. Odziaływanie języka angielskiego nie ogranicza się (jak dawniej) tylko do klasycznych
- •1619 Biernik
- •I. W deklinacji rzeczownikowej swoistš końcówkę -ę majš tylko rzeczowniki żeńskie zakoń-
- •I 2. W liczbie mnogiej wszystkie rzeczowniki niemęskoosobowe, np. Zapraszamy panie, ob-
- •1621 Błľd językowy
- •1. Błędy fleksyjne. Polegajš one na:
- •2. Błędy składniowe. Polegajš one na wyborze niewłaciwego wzorca składniowego, czyli
- •1. Błędy słownikowe (wyrazowe)
- •2. Błędy frazeologiczne
- •Imiesłowu przymiotnikowego czynnego, imiesłowu przysłówkowego współczesnego. Imiesło-
- •1627 Czasownik
- •Inne zasady obowišzujš przy używaniu w trybie rozkazujšcym czasowników zaprzeczo-
- •1997. 02. 24. Por. Liczebnik. (h.J.)
- •Istotę procesu słowotwórczego, nie za - czynnik towarzyszšcy. Por. Derywat, for-
- •I ich połšczeń w sposób charakterystyczny dla jakiej gwary ludowej. Sš one zwykle ocenis
- •1. Połšczenia z czasownikami rzšdzšcymi stale tym włanie przypadkiem, np. Dokonać,
- •3. Dopełnienie bliższe narzędnikowe występuje najczęciej po czasownikach oznaczajš-
- •I niełaskę (biernikowe); opromieniony sławš, cieszšcy się autorytetem, grajšcy na cytrze, tań-
- •I kie, gie, wymawianie ly zamiast li), a także bez artykulacyjnych wpływów obcych (np. Wy-
- •1637 Eufemizmy
- •Ironii, szyderstwa czy wulgarnoci. O wiele trudniej rozpoznawalne sš teksty kłamliwe, za-
- •Innym powodem stosowania eufemizmów jest chęć uniknięcia okreleń nazywajšcych
- •2. Zaimek osobowy wy może być używany w wypowiedziach kierowanych do dzieci, a do
- •3. Do każdej osoby dorosłej, z wyjštkiem duchownych, można się zwrócić per proszę pa-
- •1641 Formy grzecznociowe
- •1643 Homonimia
- •Imiona Imiona obok nazwisk, pseudonimów I przezwisk tworzš oddzielnš klasę nazw
- •Imiona obce, także w wersji oryginalnej, należy, jeli to tylko możliwe, włšczać do typów
- •Interpunkcja 1654
- •4. Wyrazy modalne, ekspresywne, partykuły, a więc takie słowa, jak: widocznie, na pew-
- •1. Służy do zapisu przytoczeń: cytatów wielozdaniowych, wypowiedzeń, wyrażeń I poje-
- •2. Służy do wyodrębnienia wyrazów użytych ironicznie, np. Hrabina" okazała się zwykłš
- •Istotnym składnikiem jego tożsamoci. Tak więc język jest pojmowany jako wartoć - cza-
- •I nie można się nimi posługiwać we wszystkich sytuacjach, nie należy ich jednak dyskredy-
- •Inne nieoficjalne odmiany mówione majš ograniczony zakres używania I nie obejmu
- •1661 Język I jego odmiany
- •1663 Koniugacja
- •I bierne odmieniajš się przez przypadki, liczby I rodzaje, np. Oczekujšcy (klient} d. Ip ocze-
- •Imiesłów powstaje tylko od czasowników przechodnich, np. Napisany, wykonany, malowany,
- •I składniowš.
- •1667 Kryteria poprawnoci językowej
- •Ich konfliktu należy zdecydować, które z nich jest ważniejsze, istotniejsze przy ocenie kon-
- •1669 Kultura języka
- •Istotna jest hierarchia stosowania wymienionych tu kryteriów poprawnociowych, ko-
- •I opisowego (np.Badania wiadomoci językowej czy zróżnicowania normy). Powoduje to cza-
- •Inne podsystemy językowe. Najdobitniej zaznaczył się w słowotwórstwie, doć wyranie
- •1675 Liczebnik
- •1677 Liczebnik
- •I trzy ósme kilograma marchwi przedszkole zużywa na jeden obiad.
- •I nieosobowych mamy do czynienia zwłaszcza przy rzeczownikach na -ak, np. Bliniak, cher-
- •Interesowania takiej osoby znajdš się oczywicie wyrazy zapożyczone, nierzadko uważane za
- •I samo znaczenie. To z kolei stwarza doskonałe warunki do zrobienia z nich sprawnego na-
- •1685 Narzędnik
- •1. Po czasownikach oznaczajšcych różne formy rzšdzenia (verba regendi) wyrazy w na-
- •4. Orzecznik przybiera regularnie formę narzędnika, jeżeli jest rzeczownikiem lub zaim-
- •1. Odmieniajšc nazwiska polskie dwu- lub więcejsylabowe, w których wygłosowa głoska
- •2. W nazwiskach obcych, w których spółgłoska k jest w pimie oddawana przez literę c, np.
- •V. Odmiana nazwisk kobiet - liczba pojedyncza I mnoga
- •VIII. Tworzenie nazwisk odmężowskich I odojcowskich
- •1697 Nazwiska
- •II. Nazwy żeńskie
- •Iowelas).
- •Itd. W zakresie słowotwórstwa w normie użytkowej akceptowalne jest tworzenie przymiotni-
- •I osiemnastka 'przyjęcie wydawane z okazji osiemnastych urodzin' (wczeniej 'liczba osiem-
- •1705 Nowomowa
- •Istotna jest także funkcja dystorsyjna (zakłócajšca) dezinformowania odbiorców przez
- •Innš funkcjš nowomowy jest manifestowanie za jej pomocš przez władzę obecnoci czy
- •I michniki. Wobec przeciwników stosuje się też ostrzejsze epitety: zaplute karty reakcji,
- •Iranu, Kamerunu, Kairu, Londynu, Madrytu, I jš włanie należy uznać za typowy wykład-
- •I Tarnobrzeg Tarnobrzega.
- •1711 Okolicznik
- •4. Jeżeli podmiot jest uzupełniony przez dopowiedzenie (rozwijajšce jego treć), formę
- •I którym przypisuje się czynnoć (Lekarz stawia diagnozę), stan (Przedszkolak pi) czy właci-
- •Inne rozwinięte podmioty majš takie cechy gramatyczne (liczba, rodzaj), jak ich składnik
- •I interpunkcyjne sš, w przeciwieństwie do norm cile językowych, oparte na regułach kon-
- •I procesach w nim zachodzšcych.
- •Ich obce pochodzenie, ale także to, że można je bez szkody zastšpić wyrazami rodzimymi
- •Imka ta, liczby mnogiej nadawanej rzeczownikowi derby (te derby zamiast tradycyjnego
- •I form wyrazowych charakterystycznych dla innych odmian języka. Będzie to więc, na prz;
- •Innym postulatem perfekcjonistów" jest używanie wyrazów tylko zgodnie z ich znacze-
- •I tautologii. Niepoprawne, bo nielogiczne, gdyż redundantne, sš okrelenia (częste w języki
- •Innym błędem zwišzanym z użyciem omawianej kategorii wyrazów jest umieszczanie
- •1. Końcowa spółgłoska tematyczna przymiotników okrelajšcych rzeczowniki męskoos'
- •I przyrostka (podol-ski, nie: podols-ki). Por. Przedrostek, formant, podstawa
- •I okolicznociowe.
- •I przyimków, np. Mieszkać obok; Podejć bliżej; Rozejrzeć się dokoła (użycia przysłówkowe),
- •1735 Regionalizmy
- •4. Istnienie rzeczowników o rodzaju nietypowym, np.:
- •Ich podstawowego składnika, czyli formy osobowej orzeczenia. Konstrukcji tych używamy
- •1. Równoważnik I zdanie główne powinny mieć wspólny podmiot mianownikowy (wyra-
- •2. Równoważnik I zdanie główne muszš wyrażać pewne relacje czasowe, których rodzaj
- •I frazeologicznych oraz zapożyczeń ogólnosystemowych.
- •I pojęcia, np. Ojciec, informatyk, żubr, orzeł, karp, drzewo, kamień, różanecznik, rzeka, rze-
- •Imiennej podmiot (człon konstytutywny), przydawka (człon zależny, podrzędny); b) w gru-
- •3. Typowe dla deklinacji rzeczowników sš obocznoci spółgłoskowe (jakociowe) I samo-
- •I. Odmiennoć przez liczby nie przysługuje dwom kategoriom rzeczowników: l) majšcych
- •II. Odmianie przez przypadki nie podlegajš rzeczowniki (pochodzšce z łaciny) rodzaju nija-
- •III. Ogromne zróżnicowanie wyrazów należšcych do tej częci mowy oraz duży udział zapo-
- •I wielkich liter, np. HPa (hektopaskal).
- •I w każdym typie tekstu. Jest to słownictwo wspólne różnym odmianom języka.
- •120.000 Wyrazów, gdyż do tego należy jeszcze doliczyć słowa używane w poszczególnych
- •Innym sposobem porzšdkowania leksyki jest grupowanie wyrazów w pola semantyczne,
- •1749 Słownictwo zawodowe
- •I obscenicznych.
- •Ich w takich wypadkach jest traktowane jako usterka stylistyczna. Profesjonalizmy bywajš
- •1751 Sprawnoć językowa
- •I zrozumiałej).
- •Itd. Wzięcie pod uwagę nastawienia odbiorcy nakazuje w rozmowie oficjalnej wybierać słowa
- •Istotnych treci, nie zwracać uwagi na potrzeby I możliwoci percepcyjne odbiorców itp.
- •Ich interpretacji, a następnie ułożeniu z nich takiej całoci, która ma najlepiej służyć celowi,
- •Itd. Jasnoć, przejrzystoć wypowiedzi jest też zakłócana przez błędy językowe, zwłaszcza
- •I jego odmiany, sprawnoć językowa. (a.M.)
- •Inny sposób realizacji tej czynnoci, ma też inne nacechowanie ekspresywne. Wymiennoć
- •Ich wartoci.
- •Iste, nieznane językowi ogólnemu modyfikacje znaczenia podstawy, np. Nadtemperatura
- •1763 Terminologia
- •I wspomnianych już nazw wytworów I rezultatów czynnoci.
- •1765 Terminologia
- •3. W następnej kolejnoci należy uwzględnić kryterium zwyczajowe, odwołujšce się do
- •4. Jako ostatnie warto uwzględnić także frekwencyjne kryterium oceny neosemantyz-
- •Integralnymi elementami systemu terminologicznego I ich kolejne użycia w nowych znacze-
- •1767 Tytuły
- •I mogš razić niektórych członków danej społecznoci, niemniej majš charakter obiegowy I sš
- •6. Zaimek zwrotny się w swojej podstawowej, tradycyjnej funkcji wskazuje istotę
- •6. Skrótowa forma zaimka on, występujšca po niektórych przyimkach rzšdzšcych bierni-
- •1773 Zapożyczenia
- •3. Poczštek I koniec zdania - jako miejsca, na które pada akcent logiczny - powinny być
- •1777 Zdanie
- •II. Miejsce przydawek rzeczownych, dopełniaczowych I przyimkowych jest stałe - po wyrazie
- •Imkowych (najczęciej w narzędniku lub w miejscowniku), np. Powiedziałam córce prawdę;
- •1779 Zdanie
- •I wyrażeniach jak: Jeliby ci milczeli, kamienie wołać będš; Nie miećcie (lub: nie rzucajcie)
- •III"); między Scyllš a Charybdš (Homer Odyseja"); Mów do mnie jeszcze (Preludia" k. Tet-
- •1. Podział tradycyjny (Stanisława Skorupki) odwołuje się do budowy połšczeń frazeolo-
- •2. Nowszy podział (Andrzeja Łowickiego, Anny Pajdzińskiej) odwołuje się do funkcji
- •Informacje sš sprzeczne. Podobny błšd ilustruje przykład: Woda sodowa uderzyła mu do gło-
- •4. Jeżeli funkcję podmiotu pełniš takie wyrazy jak: doktor, ekscelencja, magnificencja,
- •1785 Zwiľzki składniowe
II. Nazwy żeńskie
Przez dodanie przyrostków -ka, -anka do:
a) męskich nazw mieszkańców, np. Abchaz -> Abchazka, Austriak -> Austriaczka, Fin >
Finka, Holender -> Holenderka, Kaszub -r Kaszubka, Norweg -ť Norweżka, Polak -> Polka,
Rumun -> Rumunka, Szkot -> Szkółka, Węgier -> Węgierka, Włoch -> Włoszka, Egipcjanin
-> Egipcjanka, kijowianin -> kijowianka, Koreańczyk -> Koreanka, rzymianin -> rzymianka,
wilnianin -> wilnianka, zambrowianin -> zambrowianka; derywacji towarzyszš wymiany
głoskowe na granicy formantu i tematu;
b) nazw geograficznych: Irlandia -> Irlandka, Ukraina -> Ukrainka, Wietnam -> Wietnamka;
c) przymiotników od nazw geograficznych, np. angielski -> Angielka, belgijski -> Belgij-
ka, chilijski -> Chilijka, duński -> Dunka, laotański -> Laotanka; czšstka -ski ulega przy
tym ucięciu.
Jednostkowy przyrostek -ynka można wyodrębnić w nazwie Greczynka.
Odmiana
Wybór modelu deklinacyjnego dla nazw mieszkańców uzależniamy od ich budowy, tzn.
1. Odmianę derywatów z przyrostkiem -anin wzorujemy na deklinacji rzeczownika po-
spolitego dworzanin D. Im dworzan, analogicznie: gdańszczan, paryzan, Słowian, wrocła-
wian; jeżeli sš to rzeczowniki na -(k)anin korzystamy z wzoru salezjanin D. Im sale-
zjanów, podobnie: Afrykanów, Amerykanów, Meksykanom;
2. Wzorem odmiany dla nazw mieszkańców na -ak może być deklinacja rzeczowników
wojak, jedynak, np. Boniak, M. Im Boniacy, D. Im Boniaków;
3. Nazwy na -ec odmieniamy jak rzeczowniki kupiec, skazaniec, np. Niemiec, M. Im
Niemcy, D. Im Niemców;
4. Modelami odmiany dla nazw z przyrostkiem -czyk mogš być rzeczowniki olimpijczyk,
pitagorejczyk, np. londyńczyk, M. Im londyńczycy, D. Im londyńczyków;
5. Nazwy bezprzyrostkowe również możemy odmieniać jak analogiczne rzeczowniki po-
spolite. M. Im tych rzeczowników ma typowe końcówki osobowe -t||-.y, np. Chorwaci, Ho-
lendrzy (według wzoru: studenci, koledzy), lub -owie, np. Belgowie, Kurdowie, Mongołowie,
Norwegowie (według wzoru: królowie, posłowie). Derywaty miękkotematowe majš M. Im
na -e, np. Kurpie, Łotysze, Malgasze. Wybór końcówki -i || -y wymaga uwzględnienia typo-
wych wymian głoskowych: Czech : Czesi, Francuz : Francuzi, Norweg : Norwedzy, Rumun
: Rumuni, Słowak : Słowacy, Szkot : Szkoci, Turek : Turcy, Węgier : Węgrzy.
Pisownia
1. Małš literš należy pisać nazwy mieszkańców miast, wsi, osad, osiedli i dzielnic miej-
skich: łodzianin <- Łód, ojcowianin <- Ojców, wolborzanin <- Wolborz, maciejowiczanin <- 3
Maciejowice, bałucianin <- Batuty, oksywiak *- Oksywie, mokotowianin <- Mokotów. ^
2. Wielkš literš należy pisać nazwy mieszkańców planet (Marsjanin, Wenusjanin, Zie- as
mianin), kontynentów (Australijczyk, Azjata), krajów (Bułgar, Chilijczyk, Karel), krain histo- g
rycznych (Alzatczyk), prowincji (Sas, Bawar), dzielnic kraju (Podhalanin, lšzak). (H.J.) K H
NAZWY WŁASNE JAKO RZECZOWNIKI POSPOLITE 170
NAZWY WŁASNE JAKO RZECZOWNIKI POSPOLITE We współczesnej polszczy;
nie można wskazać dużo nazw własnych osobowych (imion postaci biblijnych i mitologie;
nych, imion i nazwisk postaci historycznych i bohaterów literackich), nazw miejscowyd
nazw firmowych, nazw wyrobów przemysłowych, w których dokonały się przesunięcia zne
czeniowe pozwalajšce ich używać jako rzeczowników pospolitych. Najłatwiej zilustrować t
zjawisko przykładami odnoszšcymi się do nazw osobowych, np. Goliat, Hiob, Judasz i La
żarz to postacie biblijne, które stały się symbolami osób niezwykle rosłych i silnych (goliat
ciężko dowiadczonych przez los, ale z godnociš i pokorš to znoszšcych (hiob), zdrajców (ju
dasz), nędzarzy o odrażajšcym wyglšdzie (łazarz). Kasandra, Ksantypa i Penelopa to pierwc
wzory kobiet przepowiadajšcych nieszczęcia (kasandra), kłótliwych (ksantypa), zadziwiajšc
wiernych żon (penelopa). Herkules to dzi nie tylko 'syn Zeusa obdarzony niezwykłš siłš'
lecz także 'atleta, siłacz' (herkules). Nestor to 'najstarszy z wodzów greckich w wojnie trojari
skiej' i 'sędziwy mędrzec' (nestor). Katon to 'prawy i obyczajny cenzor rzymski', a współ
czenie 'człowiek surowych obyczajów' (katon). Don Kichot, tytułowy bohater powieć
Cervantesa, oznacza dzi 'błędnego rycerza, walczšcego o szlachetne cele' (donkiszot). lun
bohaterowie literaccy. Don Juan i Louelace stali się symbolami uwodzicieli (donżuan