Interesowania takiej osoby znajdš się oczywiœcie wyrazy zapożyczone, nierzadko uważane za

kwintesencję elegancji, dostojeństwa i mšdroœci, gwarancję towarzyskiej nobilitacji. Ambicja

zmusza do dbałoœci o i m ag e językowy, polegajšcej np. na dzieleniu się refleksja-

mi, a pozostawieniu na użytek szarych ludzi wyrazów i wyrażeń: mówić, stwierdzać,

MYŒLNIK 1684

komentować, opowiadać, zapoznać z przemyœleniami, zrobić kilka uwag (spostrzeżeń); zna-

jomoœć angielskiego lub bezmyœlne naœladowanie „autorytetów" zawsze pozwala zastšpić

rodzime tak przysłówkiem dokładnie (ang. exactly).

Użytkownicy mniej sprawni językowo sięgnš po wypróbowane od lat gazetowe wytrychy:

pełny, szeroki oraz rusycyzmy prawidłowy i wiodšcy; jeœli sš młodzi, dołšczš do tej listy jesz-

cze przymiotniki fajny, beznadziejny oraz odlotowy (z żargonu narkomanów). Ustawiczne po-

wtarzanie wymienionych wyrazów sprawia, że stajš się one przydatne w naszych wypowie-

dziach bez względu na ich treœć, tracš więc ostroœć znaczeniowš, a w skrajnym wypadku

I samo znaczenie. To z kolei stwarza doskonałe warunki do zrobienia z nich sprawnego na-

rzędzia manipulacji. Wyrazy modne stajš się frazesami, a nasz język ubożeje, bo „atrakcyj-

ne" konstrukcje usuwajš w cień wyraziste znaczeniowo synonimy. I tak np. przymiotnik sze-

roki ogranicza użycie leksemów: gremialny, masowy, powszechny, spontaniczny; pełny zastš-

pił całkowity, dokładny, kompletny, szczegółowy, wyczerpujšcy; „ofiarami" prawidłowego sš:

normalny, odpowiedni, poprawny, regularny, stosowny, właœciwy, a wiodšcego - główny, klu-

czowy, najsilniejszy, najważniejszy, podstawowy, przewodni, rzšdzšcy. Liczne rodzime odpo-

wiedniki wyrazu fajny (atrakcyjny, ciekawy, fascynujšcy, frapujšcy, niebanalny, niezwykły,

pasjonujšcy, porywajšcy, wspaniały) coraz trudniej ocalić od zapomnienia.

Wyrazy modne w pierwszym stadium swojej „kariery" językowej sš tylko za częste,

w drugim - pozbawione wyrazistoœci informacyjnej, niepostrzeżenie wypierajš różnorodne

synonimy, w trzecim natomiast — puste znaczeniowo, nadajš wypowiedzi znamiona bełkotu,

jak w zdaniu: *Na politycznej scenie powstaje nowa jakoœć, która - aczkolwiek kontrowersyj-

na - da skuteczny odpór globalnym próbom zuniformizowania poglšdów pojedynczych ludzi

i całego społeczeństwa.

Powstaje zatem sytuacja paradoksalna - wyrazy, które miały wzbogacić, ożywić, uatrak-

cyjnić, odbanalnić język wypowiedzi, przyczyniajš się do jego zubożenia, i to w skali ogólnej.

Bezkrytyczne uleganie modzie językowej przynosi więc szkody zarówno językowi, jak

i jego użytkownikom. Językowi, gdyż sztucznie pozbawiony różnorodnych, pełnowartoœcio-

wych składników leksykalnych zaczyna robić wrażenie prymitywnego, niezdolnego do odda-

nia całego bogactwa myœli, podatnego zatem na dalsze zaœmiecanie zbędnymi zapożyczenia-

mi. Użytkownikom, ponieważ inercyjne przywoływanie „atrakcyjnych" wyrazów przesuwa

wiele dawno przyswojonych leksemów ze strefy słownictwa czynnego do biernego i w kon-

sekwencji znacznie ogranicza zasób słowny, a więc i ogólnš sprawnoœć językowš. Zatem

w ostatecznym bilansie pogoń za atrakcyjnoœciš prowadzi do tworzenia monotonnych, banal-

nych tekstów, bez żadnych walorów stylistycznych, co wystawia ich autorom jak najgorsze

œwiadectwo. Por. BŁĽD JĘZYKOWY, SZABLON JĘZYKOWY. (H.J.)

MYŒLNIK zob. INTERPUNKCJA.

NARZĘDNIK jest pištym przypadkiem deklinacji. Wštpliwoœci poprawnoœciowe mogš

dotyczyć postaci fleksyjnych i funkcji składniowych konstrukcji, zawierajšcych tę formę gra-

matycznš.

Formy odmiany

W deklinacji rzeczownikowej wybór końcówek zależy od rodzaju, tzn.:

1. Rzeczowniki żeńskie kończš się na -š, np. słuchaczkš, owcš, gospodš, firanš, zawadš,

kompotierš, cholewš, zarazš.

2. Rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego kończš się na -em, np. słoniem, helikopte-

rem, kredensem, skrzypkiem, Ÿrebięciem, piętnem, mottem, złotem, weselem.

Liczebniki zbiorowe odmieniajšce się według tego samego modelu majš również koń-

cówkę -em, np. pięciorgiem, siedemnaœciorgiem, dziewięćdziesięciorgiem.

W liczbie mnogiej końcówkš wspólnš dla wszystkich rodzajów jest -ami, np. szafami, sę-

dziami, psychoanalitykami, gazetami, prezesami, komputerami, gepardami, jagniętami, las-

sami, przyjęciami. Nieliczne wyjštki majš końcówkę -mi, np. dziećmi, goœćmi, końmi, koœćmi

(we frazeologizmie jednak: poczciwy z koœciami), liœćmi, ludŸmi, nićmi, pieniędzmi, przy-

jaciółmi. Wyrazy dłoń, gałšŸ, sanie majš w N. Im końcówki oboczne: dłońmi \\ atoniami;